According to Evliya Çelebi The Evaluation Of Kayseri in The 17th Century in Spatial Context

Yıl 2024, Sayı: 8, 77 - 100, 20.03.2024

Sümeyye İclal Özmen , Yasin Yılmaz

Öz

Evliya Çelebi, the famous traveler of the Ottoman period, spent more than half a century of his life traveling. He published the information he obtained from his observations, impressions and observations during these travels in ten volumes under the name Seyahatnâme. This work provides information about the social, cultural and economic areas of the 17th century Ottoman geography, which is not available in the official records and sources of the state. In other words, the work is a valuable source about the history and architecture of Anatolia, the Balkans, the Caucasus and the Arabian Peninsula, as well as the social structure, commercial relations, cultural level, political structure, the importance of the place he traveled in terms of urbanism and general characteristics. In addition to providing detailed information about the cities he visited and saw, Evliya Çelebi, due to his close relations with the state officials, provides information not found in other sources about the private lives of the sultan, viziers and pashas of the period and the political issues they were involved in.
Kayseri is one of the cities that the traveler visited in Anatolia. The city stands out among the important places that Evliya Çelebi visited and provided remarkable information in terms of urbanism. Kayseri has been one of the most important centers of Anatolia with its rich commercial, cultural and educational institutions throughout history. In this study, we will examine the situation of the city in the 17th century through the eyes of Evliya Çelebi in terms of space, and we will discuss the history, architecture, neighborhoods, geography of the city in Seyahatnâme.

Anahtar Kelimeler

Seyahatnâme, Traveler, Kayseri, Urban History., Evliya Çelebi

Evliya Çelebi’ye Göre 17. Yüzyılda Kayseri’nin Mekânsal Bağlamda Değerlendirilmesi

Öz

Osmanlı döneminin meşhur seyyahı Evliya Çelebi, ömrünün yarım asrı aşan süresini seyahat ederek geçirmiştir. Bu seyahatler esnasında gözlem, izlenim ve müşahedelerinden elde ettiği bilgileri on cilt halinde Seyahatnâme adıyla yayınlamıştır. Bu eser, devletin resmi kayıt ve kaynaklarında bulunmayan 17. yüzyıl geniş Osmanlı coğrafyasının sosyal, kültürel ve ekonomik alanlarıyla ilgili bilgiler vermektedir. Diğer bir ifade ile eser, Anadolu, Balkanlar, Kafkaslar ve Arap Yarımadasının tarihî ve mimarîsinin yanında toplum yapısı, ticarî ilişkileri, kültür seviyesi, siyasî yapısı gezdiği mekânın şehircilik açısından önemi ile genel özellikleri hakkında değerli bir kaynaktır. Evliya Çelebi, gezdiği ve gördüğü şehirler hakkında detaylı bilgi vermenin yanı sıra devlet erkânı ile olan yakın ilişkileri sebebiyle dönemin padişahının, vezirlerinin, paşalarının gerek özel hayatları ve gerek dâhil oldukları siyasi meseleler hakkında başka kaynaklarda bulunmayan bilgiler aktarmaktadır.
Seyyahın Anadolu coğrafyasında gittiği şehirlerden birisi de Kayseri’dir. Şehir Evliya Çelebi’nin gezdiği ve şehircilik açısından dikkat çeken bilgiler verdiği önemli yerler arasında göze çarpmaktadır. Kayseri tarih boyunca ticari, kültürel ve eğitim kurumlarının zenginliği ile Anadolu’nun en önemli merkezlerinden biri olmuştur. Bu çalışmamızda büyük önem arz eden şehrin 17. yüzyıldaki durumunu Evliya Çelebi’nin gözüyle mekân açısından ele alacağız ve Seyahatnâme’de şehrin tarihi, mimarisi, mahalleleri, coğrafyası, ibadethaneleri, eğitim kurumları ve ticari yapıları gibi alanlarda verdiği bilgileri tahlil ederek değerlendirmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Evliya Çelebi, Seyahatnâme, Seyyah, Kayseri, Şehir Tarihi

Kaynakça

• Açık, Tansu. “Evliyâ Çelebi’de Yunan-Roma Dünyası”. Çağının Sıradışı Yazarı Evliya Çelebi, 23-34. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009.
• Ahmet Nazif. Mir’at-i Kayseriyye. Editör Mehmet Palamutoğlu. Kayseri: Kayseri Özel İdare Müdürlüğü ve Kayseri Belediyesi Birliği, 1987.
• Avcı, Casim. “Yâkūt el-Hamevî”. DİA, 43/288-91. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2013.
• Baysun, M. Cavid. “Evliya Çelebi”. MEBİA, 4/400-412. Millî Eğitim Bakanlığı, 1947.
• Çabuk, Suat. “Evliya Çelebi’nin Gözünden Bir Kayseri Şehri Okuması”. Belleten 76, 277 (2012), 817-48.
• Çapar, Ali. “61/1 Numaralı Kayseri Şer’iye Sicili (1061/1650) Transkripsiyon ve Değerlendirilme”. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2002.
• Çayırdağ, Mehmet. Kayseri Tarihi Araştırmaları. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2022, 2 Cilt.
• ———. “Kayseri’nin Tarihi Hamamları”. Şehir Kültür Sanat 15 (Mart 2018), 39-47.
• ———. “Mimar Sinan’ın Kayseri’deki Eserleri”. Düşünen Şehir Dergisi 9 (2019), 186-89.
• Dankoff, Robert. Seyyah’ı Alem Evliya Çelebi’nin Dünyaya Bakışı. Çeviren Müfit Günay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012.
• Doğan, Ahmet Deniz, ed. Kayseri Medeniyetlerin Beşiği. İstanbul: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2018.
• Eravşar, Osman. Seyahatnamelerde Kayseri. Kayseri: Kayseri Ticaret Odası, 2000.
• Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi 1. Kitap Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu- Dizini. Editör Seyit Ali Kahraman. Çeviren Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999, 10 Cilt.
• ——— Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi 3. kitap Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 305 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu- Dizini. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999, 10 Cilt.
• ——— Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi 3. kitap Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 305 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu- Dizini. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006, 10 Cilt.
• ——— Evliya Çelebi Seyahatnamesi 4. Kitap Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 305 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu- Dizini. Editör Yücel Dağlı ve Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000, 10 Cilt.
• ———. Evliya Çelebi Seyahatnamesi 6. Kitap Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan 1457 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu- Dizini. Editör Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002, 10 Cilt.
• ———. Evliya Çelebi Seyahatnamesi 7. Kitap Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 308 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu- Dizini. Editör Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman ve Robert Dankoff. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003, 10 Cilt.
• ———. Evliya Çelebi Seyahatnamesi 10. Kitap Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 306, Süleymaniye Kütüphanesi Pertev Paşa 462, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Beşir Ağa 452 Numaralı Yazmalarının Mukayeseli Transkripsiyonu-Dizini. Editör Robert Dankoff, Yücel Dağlı ve Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007, 10 Cilt.
• ——— Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi 3. Cilt. Editör Yücel Dağlı ve Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006, 2 Cilt.
• Filiz, Özdem, ed. Erciyes’in Rüyası Kayseri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• Gemici, Nurettin. Osmanlı Bilgeleri Evliya Çelebi. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2018.
• Göde, Kemal. Halil Eldem ve Kayseri Şehri. İstanbul: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2011.
• Gökdağ, Fatih, ed. Kayseri Ansiklopedisi. İstanbul: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2010, 5 Cilt.
• ———, ed. Kayseri Ansiklopedisi. İstanbul: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2013, 5 Cilt.
• ———, ed. Kayseri Ansiklopedisi. İstanbul: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015, 5 Cilt.
• ———, ed. Kayseri Ansiklopedisi. İstanbul: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015, 5 Cilt.
• İlgürel, Mücteba. “Evliya Çelebi”. DİA, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1995, 11/529-533. https://islamansiklopedisi.org.tr/evliya-celebi.
• İnalcık, Halil. “Açış Konuşması”. Çağının Sıradışı Yazarı Evliya Çelebi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009, 13-18.
• İpşirli, Mehmet. “Kayseri”. DİA, Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2022, 25:96-101.
• İz, Fahir. “Evliya Çelebi ve Seyahatnamesi”. Boğaziçi Üniversitesi Dergisi 7 (1979), 61-79.
• Kahraman, Seyit Ali. Evliya Çelebi ile Devr-i Âlem. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2022.
• Kim, Sooyong. “Evliyâ Çelebi Nasıl Bir Seyyahtı?”. Doğumunun 400. yılında Evliya Çelebi, çeviren Hilal Aydın, 340-345. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2011.
• Oğuz, Murat. “59 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (1062/1652) Transkripsiyonu ve Değerlendirme”. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, 1998.
• Özbek, Yıldıray ve Celil Arslan. Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri. Ankara: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2008, 3 Cilt.
• ———. Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri. Ankara: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2008, 3 Cilt.
• Özkeçeci, İlhan. Tarihi Kayseri Cami ve Mescidleri. Kayseri: Kayseri Kocasinan Belediyesi, 1997.
• Sami, Şemseddin. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2021.
• Tan, Murat. “66/2 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili Defteri (1067-1068/1656-1657) Transkripsiyon ve Değerlendirme”. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, 1998.
• Tezcan, Nuran. “1814’ten 2011’e Seyahatnâme Araştırmalarının Tarihçesi”. Doğumunun 400. yılında Evliya Çelebi, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2011, 78-115.