Nebevî Sünnet ve Yedinci Asırda Ehl-i Hadîs ile Ehl-i Re’y Arasını Bulma Çabaları: İbnü’s-Sââtî ve el-Menbicî Örneği

Yıl 2025, Cilt: 36 Sayı: 1, 97 - 118, 09.05.2025

Mohamad Anas Sarmını

https://doi.org/10.26650/di.2025.35.1.1512716

Öz

Bu çalışma, hicri yedinci yüzyılda, sünnetin hücciyeti ve teşriîaçısından, ehl-i hadis ile ehl-i re’y arasındaki etkileşimin zirveye ulaştığını ve iki cihetten bu ekoller arasında bir yakınlaşmanın olduğunu iddia etmektedir;

-Birincisi ehl-i re’y içerisinde hadisçilere yakın bir yaklaşım ortaya çıkmıştır. Bu yaklaşım hadislerin tashîh edilip onlarla amel edilmesi hususunda muhaddislerin yöntemi benimsenmiştir. Tarihsel olarak ehl-i re’y içerisinde bu yöntemi takip eden ilk âlim tespit edebildiğimiz kadarıyla el-Lübâb kitabının yazarı el-Menbicî’dir (ö.686).

-İkinci olarak da usul-i fıkıh ilminde “mecz metodu” olarak adlandıran yeni bir metodun ortaya çıkmıştır. Bu metot mütekellimîn ve fukahâ usullerini cemetmiştir. Tarihsel olarak bu yöntemi takip eden ilk âlim tespit edebildiğimiz kadarıyla Bedîü’n-nizâm kitabının yazarı İbnü’s-Sââtî’dir (ö.694).

Çalışma tümevar ve analitik yaklaşıma dayanmaktadır. Sonuçlar ekoller arasında görülen yakınlaşmanın aralarındaki mesafeyi küçültüp ihtilafı azalttığını ve aralarındaki gediği küçülttüğünü göstermiştir. Ancak bu yakınlaşma tek taraflı olup, Hanefî alimlerin ehl-i hadise yaklaşımı şeklinde gerçekleşmiştir. Bu uğurda Hanefiler bazı ilke ve görüşlerini terk etmek durumunda kalmışlardır. Ancak, Hanefîler’in delillerinin hadisçilerin yöntemiyle tamamen uyum içerisinde olması şeklinde öngörülen amaç tam anlamıyla gerçekleştirilmemiştir. Çalışmanın sonucuna bakıldığında, Hanefîler’in yönteminin hadisçilerin yöntemiyle tamamen uyumlu olmadığı, aksine Hanefîler’in hadislerin hücciyeti ve tevsîki hususunda kendilerine özgü yöntemlerinin varlığını ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Nebevî Sünnet , Re’y Ekolü , Hadis Ekolü , Ehl-i Eser , Yedinci Yüzyıl , el-Menbicî , İbnü’s-Sâât

The rapprochement in the context of Sunnah between the schools of opinion and hadith in the seventh century: Al-manbijī and Ibn assāʿātī as a model

Öz

This study claims that the seventh century A.H. was the peak of interaction between the school of hadith and opinion regarding the issue of the Sunnah and its centrality in legislation and that it was the century of convergence between the two schools, in the following ways:

-The emergence of Ahl alʾaṯar within the school of opinion, who adopted the method of the maḥaddiṯūn in the authentication Sunnah. The first of which is Al-manbijī (d.686) in his book “Al-lubāb”.

-The emergence of a new approach to authorship in the principles of jurisprudence, which is the approach of combining the methods of jurists and the theologians “mutakallimīn”, The first of which is Ibn assāʿātī (d.694) in “Badīʿu Niḓām”.

The study adopted the inductive and analytical approach and showed that this rapprochement reduced the distance between the two schools. However, the Hanafi abandoned a number of their principles and uṣūl. They did not achieve the desired goal in its entirety, which is to authenticate their evidence according to the method of the people of Hadith. In other words, the results did not fully agree with the method of the muḥddiṯīn; on the contrary, it was a recognition of their equivalent methodology in dealing with Hadith.

Anahtar Kelimeler

Sunnah , school of al-Raʾy , school al-Hadith , ahl alʾaṯar , seventh century A.H , al-manbijī , Ibn assāʿātī

السُّنة النبوِّية والمقاربات التوفيقية بين مدرستي الرأي والحديث في القرن السابع: المَنبِجي وابن الساعاتي أنموذجا

Öz

الملخص

:تدَّعي هذه الدراسة أنَّ القرن السابع الهجري كان ذروة التفاعل بين مدرستي الحديث والرأي فيما يتعلق بحجية السُّنة ومركزيتها في التشريع، وأنه كان قرنَ التقارب بين المدرستين آنذاك، وذلك من الجهتين الآتيتين
الأولى: ظهور تيار أهل الأثر داخل مدرسة الرأي، الذين يعتمدون مناهج المحدثين في التصحيح والعمل، وأولهم المَنبِجي (686هـ) في كتابه اللُباب، ثم تبعه محدثو الحنَفيّة في مصر وفي الهند الذين مثَّلوا بوابة دخول أصول مدرسة الحديث في أصول مدرسة الرأي فيما يتعلق بحجية السُّنة.
الثانية: ظهور منهج جديد في التأليف في أصول الفقه على يد ابن الساعاتي (694هـ) ألا وهو منهج الجمع بين طريقتي الفقهاء والمتكلمين، والذي يمكن تفسير نشأته بعدة تفسيرات؛ يقع بينها قضية التقارب والتقريب المذكور. بمعنى أن أصول الفقه كان بوابة دخول مسائل من أصول أهل الحديث في أصول أهل الرأي.
ركزت الدراسة على كتاب المَنبِجي وابن الساعاتي باعتبارهما أنموذجا مناسبا للتحقق من صحة ادعاءاتها، واعتمدت في ذلك المنهج الاستقرائي والتحليلي، وبينت أن هذا التقارب قد قلل المسافة الفاصلة بين المدرستين، إلا أنه كان تقاربا من جهة واحدة أي من جهة الحنفية إلى أهل الحديث، تخلى فيه الحنَفيّة عن عدد من أصولهم ومقولاتهم، ولم يحقق الغاية المنشودة منه بتمامها وهي تصحيح أدلة الحنفية على منهج المحدثين، بل كانت دليلا على منهجية خاصة للحنَفيّة في التعامل مع السُّنة.

الكلمات المفتاحية: السنة النبوية، مدرسة الرأي، مدرسة الحديث، أهل الأثر، القرن السابع، المَنبِجي، ابن الساعاتي

Anahtar Kelimeler

مدرسة الرأي , مدرسة الحديث , أهل الأثر , القرن السابع , المَنبِجي , ابن الساعاتي

Kaynakça

• Âmidî, Alî b. Ebî Alî. el-İhkâmfîuşûli’l-ahkâm. Thk. Abdurrazzâk Afîfî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1402. google scholar
• Askalânî, Ahmed b. Alî İbn Hacer. Nüzhetü’n-nazarfîtavzihiNuhbeti’l-fiker. Thk. Nurettin Itr, Dımaşk: Dâru’s-Sabah, 2000. google scholar
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-kebîr, thk. Abdurrahmân el-Mu'allimî, Hindistan: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye. google scholar
• Bedir, Murteza. Buhara Hukuk Okulu. Istanbul: ISAM, 2019. google scholar
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Füşûl fi’l-uşûl. Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâf, 1994. google scholar
• Ebû Dâvûd, Ebû Bekr Abdullah b. Süleymân b. Eş‘as es-Sicistânî. Sünen. Thk. Muhammed Muhyiddîn Amdulhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye. google scholar
• İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed el-Mağribî et-Tûnisî. Mukaddime. Thk. Süheyl Zekkar ve Riyaz Zerkeli, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981. google scholar
• İbn Hanbel, Ahmed. Müsnedu Ahmed. Thk. Şuayb el-Arnavutî v. dğr. Beyrut: Müssesetü’r-Risâle, 2001. google scholar
• İbnü’s-Sââtî, Muzafferüddin. Bedî'u’n-niâimi’l-câmi ‘ beyne kitâbeyi’l-Bezdevî ve’l-İhkâm. Thk. Sa‘d b. Ğarîr es-Süllemî, Câmi‘atu Ümmü’l-Kurâ, 1418. google scholar
• Menbecî, Ali b. Ebû Yahya el-Menbecî. el-Lübâb fi’l-cem‘i beyne’s-sünne ve’l-kitâb. Thk. google scholar
• Muhammed Fadl Abdülaziz el-Murad. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1994. google scholar
• PezdevÎ, Ebü’l-Yüsr. Uşûlü’d-dîn. Thk. Said Bekteş. 2.baskı. Beyrut: Daru’l- beşair, 2016. google scholar
• Sarmini, Mohamad Anas. “el-Haberu’l-Âhâd fi Siyâki Umûmi’l-Belvâ, Tahrîrü’l-Mes’ele ve Te’sîlihâ İnde Mütekaddimiyyi’l-Hanefiyye” Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 55, (2018), 27-51 google scholar
• Sarmini, Mohamad Anas. ve Güler, Ayşe. “Sultatü’l-Hadisi’l-Ahad fi’l-Mezhebi’l-Hanefi ve Eserü’l-Muhaddisin fîha el-Cem beyne’s-Selatin fi’s-Sefer Enmuzecen”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/2 (2020), 570-90. google scholar
• Sarmini, Mohamad Anas. el-Kat’i ve’z-zanni beyn ehli’r-rey ve ehli’l-hadis. 2. Baskı, Beyrut: Merkezu Nemâ’ li’l-Buhûs ve’d-Dirâsât, 2021. google scholar
• Semerkandî, Alâeddin Muhammed b. Ahmed.Mîzânü’l-uşûlfînetâ ’ici’-- ‘ukül. Thk. Abdülmelik Abdurrahman es-Sa’di. Amman: Darü’n-Nur, 2017. google scholar
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Eşbâh ve n-nezarfi kavâ'id ve fürûifıkhi ’ş-Şâfi'iyye, Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1983. google scholar
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbü’r-râvîfî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. Thk. Muhammed Avvâme. Dımaşk: Dâru’l-Minhac, 2016. google scholar