Osmanlı Tarihlerinde ve Biyografi Kaynaklarında Yunus Emre’ye Dair Kayıtlar

Yıl 2021, , 1 - 41, 31.12.2021

Göker İnan

https://doi.org/10.26650/di.2021.32.986992

Öz

Bu makalede Yunus Emre hakkındaki temel bilgi kaynaklarından olan Osmanlı sahasında kaleme alınmış kronikler ve biyografik eserler taranmış ve şaire dair kayıtlar incelenerek değerlendirmeler yapılmıştır. Yapılan karşılaştırmalar neticesinde Yunus Emre hakkında en sağlıklı bilgileri içermesi gerektiğini düşündüğümüz Osmanlı kroniklerinin bu konuda yetersiz kaldıkları ortaya çıkmıştır. Zira söz konusu eserlerdeki malumatın genellikle Taşköprîzâde’nin eş-Şekâiku’nNu’mâniyye’sine dayanan, kısa ve birbirini tekrar eden ifadeler olduğu görülmüştür. Biyografik kaynaklarda ise verilen bilgilerin tarih kitaplarına nazaran çeşitlendiği tespit edilmiştir. Bu konuda eserin mahiyeti, yazıldığı dönem, kullanılan kaynaklar ve yazarının özellikleri etkili olmaktadır. Bununla birlikte hem tarih kitaplarında hem de biyografik eserlerde Yunus Emre’nin başka bir Yunus’la karıştırıldığı anlaşılmaktadır. Şairin vefat zamanına yer verilmiş olan kaynaklarda kaydedilen yılın genellikle 843 (1439-40) olduğu görülmektedir. Belirtilen sene civarlarında vefat ettiği bilgisi bulunan Âşık Yunus adlı bir mutasavvıf şair vardır. Emir Sultan’ın müntesiplerinden veya muhiplerinden olan bu zat, Yunus Emre’ye ait olarak bilinen “Sordum sarı çiçeğe”, “Şol cennetin ırmakları” gibi meşhur ilahilerin de gerçek sahibidir. Makalede incelenmiş olan kaynaklardaki bilgiler genel olarak değerlendirildiğinde Yunus Emre’yle karıştırılan kişinin Âşık Yunus olduğu anlaşılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, kronikler, biyografi, Âşık Yunus

Records on Yunus Emre in the Ottoman Chronicles and Biographical Sources

Öz

In this paper, Ottoman chronicles and biographical works, which are the main sources of information about Yunus Emre, are examined and evaluated. It is revealed that the chronicles, which are supposed to contain accurate information about Yunus Emre, do not actually do so. It is found that the information in the chronicles and biographical works are generally short and repetitive expressions based on Taşköprizâde’s work called al-Şakaik al-Numaniya. It is determined that the information in the biographical sources is diversified when compared with the history books. Therefore, the content of the work, the era it was composed in, the sources, and the characteristics of the author are important factors. However, it is understood that Yunus Emre has been confused with another Yunus in both history books and biographical works. It is seen that the recorded poet’s death in the sources is Hijri 843 (1439–40). There was a Sufi poet as well, namely Âşık Yunus, who is well-known and who died around the same time. He was one of Emir Sultan’s disciples, and he was also the real composer of some famous verses, such as “I asked the yellow flower” and “The rivers of that paradise,” which are said to belong to Yunus Emre. Thus, it is concluded that this person is confused with Yunus Emre.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Ottoman chronicles, biography, Âşık Yunus

Kaynakça

• Ahmed Hasîb Efendi. Silkü’l-Le’âl-i Âl-i Osmân, Manzum Osmanlı Tarihi (1299-1481), I-II, haz. Göker İnan. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Âşık Çelebi. Meşâ‘irü’ş-Şu‘ârâ, haz. Filiç Kılıç. İstanbul: İstanbul Enstitüsü Araştırmaları Yayınları, 2010.
• Âşıkpaşazâde. Tevârîh-i Âl-i Osmân (Osmanoğulları’nın Tarihi), haz. Kemal Yavuz - Yekta Saraç. İstanbul: K Kitaplığı, 2003.
• Baştürk, Sadettin. “Telhîsü’l-Berku’l-Yemânî/Ahbârü’l-Yemânî (Tahlil ve Metin)” Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2010.
• Beydilli, Kemal. “Âşıkpaşazâde Derviş Ahmed Âşıkî’ya Dair Biyografik Katkılar”, Tarih Dergisi, 71 (2020), 161-180.
• Bursalı Mehmed Tâhir. Aydın Vilâyetine Mensûb Meşâyih, Ulemâ, Şuarâ, Müverrihîn ve Etibbânın Terâcim-i Ahvâli, haz. M. Akif Erdoğdu. Aydın: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 1994.
• Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri, I-III, haz. M. A. Yekta Saraç. Ankara: TÜBA Yayınları, 2016.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Ferahu’r-Rûh Muhammediye Şerhi, I-X, haz. Mustafa Utku. İstanbul: Uludağ Yayınları, 2000.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Kitâbü'n-Netîce, haz. Ali Namlı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Erzi, Adnan Sadık. “Türkiye Kütüphanelerinden Notlar ve Vesikalar I: Yûnus Emre’nin Hayatı Hakkında Bir Vesika, I.”, TTK Belleten, 14/53 (1950): 85-105.
• Erzi, H. Adnan. “Yunus ve Tabduk Emre Hakkında”, Ülkü: Halkevleri Mecmuası, 14/83 (1940): 455-457.
• Eyice, Semavi. “Hüseyin Ayvansarâyî”, DİA. 18: 528-530. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Gazzizâde Abdüllatîf Efendi. Hulâsatü’l-Vefeyât, İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Esad Efendi 2257.
• Gelibolulu Mustafa Âlî. Künhü’l-Ahbâr, haz. Ali Çavuşoğlu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2019.
• Gibb, E. J. Wilkinson. Osmanlı Şiir Tarihi I-III, çev. Ali Çavuşoğlu. Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.
• Gökyay, Orhan Şaik. “Kâtib Çelebi”, DİA, 25: 36-40. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Yunus Emre ve Tasavvuf. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1961.
• Habîbî Ahmed bin Dervîş. ed-Devhatü’l-İrfâniyye fî Ravzati Ulemâ’i’l-Osmâniyye, haz. Ramazan Ekinci. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Hoca Sadedin Efendi. Tâcü’t-Tevârîh, I-II, İstanbul: Tabhâne-i Âmire, 1279.
• Hüseyin Ayvansarâyî. Mecmûa-i Tevârih, haz. Fahri Ç. Derin-Vâhid Çabuk. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1985.
• Hüseyin Ayvansarâyî. Vefeyât-ı Ayvansarâyî, haz. Ramazan Ekinci. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2017.
• İbrahim Hâs Halvetî. Tezkiretü’l-Hâs (Erenler Kitabı), haz. Mustafa Tatcı-Musa Yıldız-Yasin Şen. İstanbul: H Yayınları, 2017.
• İbrâhim Hâs Halvetî. Tezkiretü’l-Hâs. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi 4543.
• İnalcık, Halil. “Âşıkpaşâzade Tarihi Nasıl Okunmalı?”, Söğüt’ten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, Ankara: İmge Kitabevi, 2000, 119-145.
• İnan, Göker. “Manzum Bir Osmanlı Kroniği Olan Silkü’l- Le’âl-i Âl-i Osmân’ın Kaynakları”, Turkish Academic Research Review (TARR), 6/1 (2021): 308-334.
• İpşirli, Mehmet. “Tâcüttevârîh’in Kaynakları Üzerine Bazı Tespitler”, Tarih Dergisi, 71 (2020): 181-196.
• Kaçar, Mücahit; İpek, İsmet. “Lâmiî’nin Nefehatü’l-Üns Tercümesine Amasyalı İki Müellif Tarafından Yapılan Özetleme ve Genişletme Çalışmaları”, Uluslararası Amasya Sempozyumu Bildiriler Kitabı, II. Ankara: Kıbrıs Balkanlar Avrasya Türk Edebiyatları Kurumu Yayınları, 2017: 1113-1122.
• Karaca, Songül. “Lâmi’î Çelebi, Fütûhu’l-Mücâhidîn Li-Tervîhi Kulûbi’l-Müşâhidîn (Nefehâtü’l-Üns Tercümesi): İnceleme, Tenkitli Metin, Sözlük, Dizin” Doktora Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, 2019.
• Köprülü, Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1976.
• Köstendilli, Süleyman Şeyhî. Bahrü’l-Velâye. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 4528.
• Kunter, Halim Baki. Yunus Emre Bilgiler Belgeler. Eskişehir: Eskişehir Turizm ve Tanıtma Derneği Yayınları (1966): 43-93.
• Macaristanlı György. Türkler: Türklerin Gelenekleri, Görenekleri ve Hinlikleri Üzerine İnceleme, çev. Lale Aslan Özcan. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2009.
• Mecdî Mehmed Efendi. Hadâikü’ş-Şekâ’ik fî Tekmileti’ş-Şekâ’ik, haz. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989. Mecmûa-i Eş’âr, Bursa: Bursa İl Halk Kütüphanesi, No. 882.
• Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmânî, I-V, haz. Nuri Akbayar-Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Merçil, Erdoğan. “Anadolu Beylikleri”, DİA. 3: 138-139. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Muhtesibzâde Mehmed Hâkî. Mecma‘ü’l-Eşrâf, haz. Mehmet Yunus Yazıcı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Mustafa Lütfî Efendi. Tuhfetü’l-Asri fî Menâkıbi’l-Mısrî. Bursa: Matbaa-i Emrî, 1309.
• Mustafa Tatcı, Yûnus Emre Şerhleri. İstanbul: H Yayınları, 2008.
• Nişancızâde Mehmed Efendi. Mir’âtü’l-Kâinât. İstanbul: Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Ali Emiri Tarih 536.
• Nişancızâde Mehmed Efendi. Mir’âtü’l-Kâinât. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa 1158.
• Özcan, Abdülkadir. “eş-Şekāiku’n-Nu‘mâniyye”, DİA. 38: 485-486. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Özcan, Abdülkadir. “Mecdî, Mehmed”, DİA. 28: 228-229. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Özcan, Abdülkadir. “Mehmed Süreyyâ”, DİA. 28: 527-529. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Özcan, Altay Tayfun. “Macaristanlı Georgius’a Göre XV. Yüzyıl Türkiyesi’ndeki Heterodoks Kesim”, Diyalog Interkulturelle Zeitschrift Für Germanistik, 1/2 (2013): 110-120.
• Özdemir, Rukiye. “Ramazân-zâde’nin Târîh-i Nişâncı Paşa İsimli Eserinin Tahlil ve Metin Tenkidi” Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2018.
• Ramazanzâde Mehmed Çelebi. Târîh-i Nişancı, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1290.
• Şahin, Haşim. “Yahşi Fakih”, DİA. 43: 181. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Şemseddin Sâmî. Kâmûsu’l-A‘lâm. İstanbul: Mihrân Matbaası, 1316.
• Şeyh Baba Yûsuf Sivrihisârî. Mevhûb-ı Mahbûb İnceleme-Metin-Sözlük-İndeks, haz. Ahmet Kartal. Eskişehir: Eskişehir Yunus Emre Kültür, Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları, 2000.
• Taşköprülüzâde Ahmed Efendi. eş-Şakâ’iku’n-Nu’mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye, haz. Muhammet Hekimoğlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Tatcı, Mustafa. “Yûnus Emre Dîvânı (İnceleme-Metin)” Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 1990. Tatcı, Mustafa. Âşık Yunus. İstanbul: H Yayınları, 2008.
• Tekin, Talât. “Yunus Emre’nin Gotik Harfleriyle İki Manzumesi”, Erdem: Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, III/8 (1987): 367-392.
• Tezcan, Semih. “Yunus Emre’nin Adı”, Yunus Emre, ed. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları (2012): 125-142.
• Timurtaş, Faruk K. Yunus Emre Dîvanı. İstanbul: Tercüman Yayınları, 1972.
• Tuman, Mehmet Nâil. Tuhfe-i Nâilî, I-II, Tıpkıbasım, haz. Cemâl Kurnaz - Mustafa Tatcı. Ankara: Bizim Büro Yayınları, 2001.
• Türer, Osman. “Gazzîzâde Abdüllatif Efendi”, DİA. 13: 540. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Uçman, Abdullah. “Şemseddin Sâmi”, DİA. 38: 519-523. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Uzun Firdevsî. Manzum Vilâyet-nâme, haz. M. Fatih Köksal. Ankara: Alevilik Araştırmaları Dergisi Yayınları, 2018.
• Râkım İbrahim Efendi. Vâkıât-ı Niyâzî-i Mısrî. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, İzmir, 790.
• Vassâf, Osmânzâde Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
• Velâyetnâme Hacı Bektâş-ı Velî, haz. Hamiye Duran. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Yekhlef, Houria. “Kâtip Çelebi’nin Süllemü’l-Vusûl İsimli Eseri Üzerine”, İslami Araştırmalar, 12/2 (1999): 149-158.
• Yetim, Fahri. “Yunus Emre’nin Kabri ile İlgili Görüşler Üzerine”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6/1 (2005): 171-185.
• Yılmaz, Ali. Köstendilli Süleymân Şeyhî. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Yunus Emre. Risâletü’n-Nushiyye, haz. Mustafa Tatcı. İstanbul: H Yayınları, 2008.