Dört Mezhebe Göre Namazlarda Kunût Duası Okumanın Keyfiyeti ve Hükmü

Yıl 2018, Cilt: 29 Sayı: 2, 379 - 408, 06.12.2018

Yakup Mahmutoğlu , Mustafa Atlan

Öz

Bu makalede, kunût duasıyla ilgili Hz. Peygamber’den gelen rivayetlere ve bu rivayetlerin nakline bağlı olarak fıkıh ekollerinin esas aldıkları bazı uygulama örneklerine, ortaya çıkan ictihâdî farklılıklara ayrıntılı bir şekilde yer verilmiş; konu hakkında öne sürülen görüşler hüküm açısından değerlendirilmiştir. Mevcut görüş ayrılıkları bir tarafa, dört mezhep açısından oluşan genel kanaat sabah namazı, vitir namazı ve Müslümanların karşılaştıkları belâ ve musîbet zamanları haricinde kunût duasının okunmayacağı yönünde olduğu görülmüştür. Bununla birlikte Hz. Peygamber’den gelen rivayetlerin ve uygulama örneklerinin farklılığı sebebiyle kimi fakihlerin bazı namazlarda kunût okumayı bidat, bazılarının sünnet kabul ettiğine ve yine bir kısmına göre kunût duası okumanın bazı namazlarla sınırlı tutulması gerektiği, bir kısmına göre de, belâ ve musîbet anlarında neredeyse tüm namazlarda okunabileceği şeklinde farklı görüşlerin ortaya çıktığına yer verilmiştir. Makalede son olarak, özellikle ülkemizin belli yörelerinde Hanefî ve Şâfiî mezheplerine mensup Müslümanların, namazlarda kunût duasının okunmasının keyfiyetine dair mezheplerinin ictihâd farklılıklarını gerekçe göstererek farklı mezhepten imama uymama ve cemaatle namaz kılmama eğilimi göstermeleri meselesine temas edilmiştir. Oysa İslâm’da cemaatle namaz kılma ibadetinin, sarâhati/katiyeti ve önemi tüm mezhepler açısından müsellem ve ümmetin vahdeti ve birliği için çok gerekli olduğu bilinen bir gerçektir. Dolayısıyla bu çalışmada, kesin (kat‘î) olanın zannî olana tercih edileceği gerçeğinden hareketle, mezhepler arasındaki görüş ayrılıklarının yine mezhep içindeki mevcut mutedil görüşlerle giderilmesinin mümkün olabileceği vurgulanmış, mezhep farklılığı sebebiyle yaşanan ihtilafların sunulan çözüm önerileriyle giderilebileceği ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kunût, Namaz, Kıraât, Belâ, Musîbet

The Circumstance and Provision of Qunût Prayer Recitation in Prayers According to the Four Sects

Öz

In this study, some application examples that were taken as a basis by the Islamic law schools according to the narrations originated from the Prophet and the conveyance of these narrations, the opinion differences that aroused and the opinions shared about the subject were evaluated from the provision point of view. Apart from the current divergences, the general practice from the four sects’s points of view, it was foreseen that qunût prayer cannot be recite except morning prayer (salaat), vitr prayer (salaat), and during calamity and disasters experienced by Muslims. On the other hand, due to the difference of narrations originated from the Prophet and the application examples, it was stated that there are different opinions such that some Islamic jurists have accepted recitation qunût prayer as innovation during some prayers while others have accepted it as sunnah and also according to some of them recitation qunût prayer should be limited with some prayers while according to others it can be recite during all prayers in case there is a calamity or a disaster. Finally, it is observed that some Muslims in certain regions of our country, belonging to the Hanafi and Shafi'i sects tend to not obey the imams of different sects and do not worship together with the community because of their differences in the opinion about recitation circumstance of the qunût prayer during prayers (salaats). However, it is a well-known reality that clearness/certainty and importance of worshipping together with community in Islam, is acknowledged by all sects and is crucial for the unity of Muslim community (ummah). In the study, based on the fact that the absolute will be preferable compared to assumed, it is emphasized that these opinion differences between sects can be resolved by the mild opinions again in each sect and that the conflicts faced due to the sect differences can be resolved by the presented solution suggestions.

Anahtar Kelimeler

Qunût, Prayer, Recitation, Calamity, Disaster

Kaynakça

• ‘Adevî, Ebû’l-Hasen Alî b. Ahmed Mukrim es-Sa‘îdî. Hâşiyetu’l-‘Adevî ‘alâ Kifâyeti’t-Tâlibi’r-Rabbânî. Thk. Yûsuf Muhammed el-Bukâî. 2 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1415/1994.
• Bâbertî, Ekmeluddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Mahmûd. el-‘İnâye Şerhu’l-Hidâye. 10 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Beğavî, Ebû Muhammed Huseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ. et-Tehzîb fî Fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd ve Alî Muhammed Mu‘avvid. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1418/1997.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. Alî. es-Sunenu’l-Kübrâ. Thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1424/2003.
• Buceyramî, Suleymân b. Muhammed b. Ömer. Hâşiyetu’l-Buceyramî‘alâ’l-Hatîb/Tuhfetu’l-Habîb ‘alâ Şerhi’l-Hatîb. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• Buhârî, Burhânuddîn Ebû’l-Me‘âlî Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz. el-Muhîtu’l-Burhânî fi’l-Fıkhi’n-Nu‘mânî. Thk. Abdulkerîm Sâmî el-Cundî. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1424/2004.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus. Şerhu Munteha’l-İrâdât. ‘Âlemu’l-Kütüb, 1414/1993.
• ______. Keşşâfu’l- Kınâ‘ ‘an Metni’l-İknâ‘. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, ts.
• Cuveynî, İmâmu’l-Harameyn Abdulmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. Nihâyetu’l-Metlab fî Dirâyeti’l-Mezheb. Thk. Abdulazîm Mahmûd ed-Dîb. 20 Cilt. b.y.: Dâru’l-Minhâc, 1428/2007.
• Dimyâtî, Ebû Bekr Osmân b. Muhammed Şettâ el-Bekrî. İ‘ânetu’t-Tâlibîn ‘alâ Halli Elfâzı Fethi’l-Mu‘în. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1418/1997.
• Döndüren, Hamdi. “Kunut”. İslam’da İnanç İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi. 3: 82-84. İstanbul: İFAV Yayınları, 1997.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eş‘as b. el-Ezdî es-Sicistânî. Sunenu Ebî Dâvûd. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrût: el-Mektebetu’l-‘Asrıyye, ts.
• Ebû Habîb, Sa‘dî. el-Kâmûsu’l-Fıkhî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1408/1988.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed. Esna’l-Metâlib fî Şerhi Ravdi’t-Tâlib. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, ts.
• _____. Fethu’l-Vehhâb bi Şerhi Menheci’t-Tullâb. 2 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1414/1994.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed. ez-Zâhir fî Ğarîbi Elfâzı’ş-Şâfiî. Thk. Mes‘ad Abdulhamîd es-Sa‘denî. b.y.: Dâru’t-Talâ‘i, ts.
• ______. Tehzîbu’l-Luğa. Thk. Muhammed Mur‘ib. b.y.: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2001.
• Haccâvî, Ebu’n-Necâ Şerefuddîn Mûsâ. el-İkna‘ fî Fıkhi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. Thk. Abdullatîf Muhammed Mûsâ es-Subkî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Haskefî, Muhammed b. Alî b. Muhammed. ed-Durru’l-Muntekâ Şerhu’l-Multekâ. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1419/1998.
• Hattâb, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdurrahman er-Ru‘aynî. Mevâhibu’l-Celîl fî Şerhi Muhtasari Halîl. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbn Allân, Muhammed Alî b. Muhammed Allân el-Bekrî es-Sıddîkî. el-Futuhâtu’r-Rabbâniyye ‘ale’l-Ezkârı’n-Neveviyye. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1425/2004.
• İbn Cuzey, Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Gırnâtî. el-Kavânînu’l-Fıkhiyye. b.y.: y.y, t.s.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed. el-Musannef fi’l-Ehâdîsi ve’l-Âsâr. Thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyâd: Mektebetu’r-Ruşd, ts.
• İbn Ebî Tağlib, Abdulkâdir b. Ömer b. Sâlim eş-Şeybânî. Neylu’l-Meârib bi Şerhi Delîli’t-Tâlib. Thk. Muhammed Suleyman el-Eşkar. 2 Cilt. Kuveyt: Mektebetu’l-Felâh,1403/1983.
• İbn Hacer el-Heytemî, Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed b. Alî. Tuhfetu’l-Muhtâc fî Şerhi’l-Minhâc [eş-Şirvânî’nin hâşiyesi (Hâşiyetu’ş-Şirvânî) ve İbn Kâsım el-‘Abbâdî’nin hâşiyesi (Hâşiyetu’l-‘Abbâdî) ile birlikte]. Tsh. Alî Udde, el-Mektebetu’t-Ticâriyyetu’l-Kübrâ. 10 Cilt. Mısır: y.y., 1357/1983.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. Musnedu’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. Thk. Şu‘ayb el-Arnavût-‘Âdil Murşid. 30 Cilt. b.y.: Muessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Hibbân, Ahmed b. Muhammed b. Ma‘bed et-Temîmî el Bustî. es-Sahîh. Der. el-Emîr Alâuddîn Alî b. Belbân. el-İhsân fî Takrîbi Sahîhi İbn Hibbân, Thk. Şu‘ayb Arnâvût. 17 Cilt. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 1414/1993.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvafakuddîn Abdullâh. el-Muğnî. 10 Cilt. Kâhire: Mektebetu’l-Kâhire, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. Sunenu İbni Mâce. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, ts.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem el-Ifrıkî el-Mısrî. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sadr, h.1414.
• İbn Muflih, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Makdisî er-Râmînî. Kitâbu’l-Furû‘ (el-Furû‘) ve Tashîhu’l-Furû‘. Thk. Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Turkî. 11 Cilt. b.y.: Muessesetu’r-Risâle, 1424/2003.
• İbn Muflih, Ebû İshâk İbrâhîm b. Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. el-Mubdi‘ fî Şerhi’l-Mukni‘. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1418/1997.
• İbn Nuceym, Zeynuddîn (Zeynulâbidîn) b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik [İbn Âbidîn’in hâşiyesi (Minhatu’l-Hâlik) ve et-Tûrî’nin tekmilesi ile birlikte]. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• İbn Teymiyye, Mecduddîn Ebu’l-Berekât Abdusselâm b. Abdillâh el-Harrânî. el-Muharrarfî’l-Fıkhi ‘alâ Mezhebi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetu’l-Me‘ârif, 1404/1984.
• İbn Teymiyye, Takiyuddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdilhalîm el-Harrânî. Câmi‘u’r-Resâil. Thk. Muhammed Reşâd Sâlim. 2 Cilt. Riyâd: Dâru’l-‘Atâ, 1422/2001.
• ‘İmrânî, Ebu’l-Huseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim. el-Beyân fi’l-Mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. Thk. Kâsım Muhammed en-Nûrî. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1421/2000.
• Kâdî, Ebû Muhammed Abdulvehhâb b. Alî b. Nasr el-Bağdâdî. el-İşrâf ‘alâ Nuketi Mesâili’l-Hilâf. Thk. el-Habîb b. Tâhir. b.y.: Dâru İbn Hazm, 1420/1999.
• Kâsânî, ‘Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâi‘u’s-Sanâi‘ fî Tertîbi’ş-Şerâi‘. 7 Cilt. b.y. : Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1406/1986.
• Koçak, Muhsin. “Kunut”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 380. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Mahmutoğlu, Yakup. “Hastanın Farz Namazları Oturarak Kılması Meselesi (Hanefi Mezhebi Bağlamında Bir İnceleme)”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. 22 (Ekim 2013): 389-401.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasan Alî b. Muhammed. el-Hâvi’l-Kebîr fî Fıkhi Mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî. Thk. Alî Muhammed Mu‘avvid ve Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 19 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1491/1999.
• Mehdevî, Ebu’t-Tâhir İbrâhîm b. Abdissamed b. Beşîr et-Tenûhî. et-Tenbîh ‘alâ Mebâdi’t-Tevcîh-Kısmu’l-‘İbâdât. Thk. Muhammed Bilhisân. 2 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1428/2007.
• Menbecî, Ebû Muhammed Alî b. Zekeriyyâ b. Mes‘ûd el-Hazrecî. el-Lubâb fî’l-Cem‘i beyne’s-Sunneti ve’l-Kitâb. Thk. Muhammed Fadl Abdulazîz el-Murâd. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1414/1994.
• Merdâvî, Ebû’l-Hasan Alâuddîn Alî b. Suleymân b. Ahmed. el-İnsâf fî Ma‘rifeti’r-Râcih mine’l-Hilâf. 12 Cilt. b.y.: Dâru’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Molla Husrev, Muhammed b. Ferâmuz b. Alî. Duraru’l-Hukkâm Şerhu Ğureri’l-Ahkâm. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, ts.
• Munzirî, el-Hâfız Zekiyuddîn Abdulazîm. Muhtasaru Sahihi Muslim. Thk. Usâmeddîn es-Sabâbetî. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1423/2004.
• Muslim, Ebu’l-Huseyn b. el-Haccâc. Sahîhu Muslim. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-‘Arabî, ts.
• Necdî, Abdurrahmân b. Muhammed b. Kâsım. Hâşiyetu’r-Ravdi’l-Murbi‘ Şerhu Zâdi’l-Mustakni‘. 7 Cilt. b.y.: y.y., 1397/1977.
• Nefrâvî, Şihâbuddîn Ahmed b. Ğuneym/Ğanîm b. Sâlim b. Mihnâ. el-Fevâkihu’d-Devvânî ‘alâ Risâle İbni Ebî Zeyd el-Kayravânî. 2 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân b. Şuayb b. Alî b. Sinan. Sunenu’n-Nesâî (es-Suğrâ). Thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde. 9 Cilt. Haleb: Mektebetu’l-Matbû‘âti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. Tahriru Elfâzı’t-Tenbih. Thk. Abdulğanîed-Dakr. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1407/1987.
• ______. el-Ezkâr. Thk. Muhyiddin Mestû. Dımaşk-Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1410/1990.
• ______. Ravdatu’t-Tâlibîn ve Umdetu’l-Muftîn. Thk. Zuheyr eş-Şâvîş. Beyrût-Dımaşk-Ummân: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1411/1991.
• ______. el-Mecmu‘ Şerhu’l-Muhezzeb (es-Subkî ile el-Mutı‘î’nin Tekmilesi ile birlikte). 20 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Remlî, Şemsuddîn Muhammed b. Ebî’l-Abbâs Ahmed b. Hamza b. Şihâbiddîn. Nihâyetu’l-Muhtâc ilâ Şerhi’l-Minhâc (eş-Şebrâmellisî ve el-Mağribî er-Reşîdî’nin haşiyeleriyle). 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• Rabât, Hâlid - ‘Îd, Seyyid İzzet. el-Câmi‘ li ‘Ulûmi’l-İmâm Ahmed. 22 Cilt. Mısır: Dâru’l-Felâh, 1430/2009.
• Rûyânî, Ebu’l-Muhâsin Abdulvâhid b. İsmâîl. Bahru’l-Mezheb. Thk. Târık Fethî es-Seyyid. 14 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2009.
• Semerkandî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetu’l-Fukahâ. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1414/1994.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1414/1993.
• Şeyhzâde (Dâmâd Efendi), Abdurrahmân b. Muhammed b. Suleymân. Mecma‘u’l-Enhur fî Şerhi’l-Multeka’l-Ebhur. b.y.: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Muhezzeb fî Fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, ts.
• Şirbînî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. el-İknâ‘ fî Elfâzi Ebî Şucâ‘. Thk. Mektebetu’l-Buhûsve’d-Dirâsât. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
• Şurunbulâlî, Ebu’l-İhlâs Hasan b. Ammâr b. Alî. Merâki’l-Felâh Şerhu Nûri’l-Îzâh. b.y.: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 1425/2005.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Suleymân b. Ahmed. el-Mu‘cemu’l-Kebîr. Thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
• Tağlibî, Ebû Muhammed Abdulvehhâb b. Alî b. Nasr. el-Ma‘ûne ‘alâ Mezhebi ‘Âlimi’l-Medîne. Thk. Hamîş Abdulhak. 3 Cilt. Mekke: el-Mektebetu’t-Ticâriyye, ts.
• Tahtâvî, Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Hanefî. Hâşiyetu’t-Tahtâvî ‘alâ Merâki’l-Felâh Şerhi Nûri’l-Îzâh. Thk. Muhammed Abdulazîz el-Hâlidî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1418/1997.
• Tirmîzî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ Sevre İbn Mûsâ. Câmi‘u’t-Tirmizî. Thk. Ahmed Muhammed Şakir, Muhammed Fuâd Abdulbâkî, İbrahim ‘Atveh. Mısır: Mektebetu ve Matbaatu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1395/1975.
• Uleyş, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Minehu’l-Celîl Şerhu Muhtasari Halîl. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 409/1989.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. b.y.: Eser Neşriyat, 1971.
• Zerkânî, Abdulbâkî b. Yûsuf b. Ahmed el-Mısrî. Şerhu’z-Zerkânî ‘alâ Muhtasari Halîl. Tsh. ve Zabt: Abdusselâm Muhammed Emîn. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1422/2002.
• Zeyla‘î, Fahruddîn Usmân b. Alî. Tebyînu’l-Hakâik Şerhu Kenzi’d-Dekâik (eş-Şelebî’nin Haşiyesi ile birlikte). 6 Cilt. Kâhire: el-Matba‘atu’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1313/1895.