İbn Ebi‘l-İsba‘ ve Bedî‘ İlmindeki Yeri

Yıl 2018, Cilt: 29 Sayı: 2, 309 - 342, 06.12.2018

Mustafa Aydın

Öz

Hayatının büyük kısmını Eyyûbîler, son yıllarını ise Memlükler döneminde geçiren ve “Mısır şairi” diye anılan İbn Ebi’lİsba‘,
döneminin önemli edebiyatçılarından biri olup belagat ilminde önde gelen âlimlerdendir. Kendi eserleri dışında
edebiyat ve biyografi kitaplarında çok sayıda şiiri yer alan İbn Ebi’l-İsba‘, şiirlerinde edebî sanatlara yoğun bir şekilde
yer vermiştir. İbn Ebi’l-İsba‘, özellikle Tahrîru’t-Tahbîr ve Bedî‘u’l-Kur’ân isimli eserlerinde bedî‘ ilmine önemli katkılarda
bulunmuştur. O, bedî‘ ilmi konusunda bu ilmin öncüleri olan İbnu’l-Mu‘tez ve Kudâme b. Ca‘fer gibi belagatçilerden
istifade etmiş, bunun yanı sıra bedî‘ ilminde kendisinden öncekilerin keşfedemediği otuz kadar sanat keşf etmiştir. Zaman
zaman kendisinden öncekilere tenkitlerde bulunduğu da görülmektedir. O, açıkladığı bir sanatı Arap şiiri, Kur’ân âyetleri,
hadisler, büyüklerin sözleri, atasözleri ve özdeyişlerden örneklerle izah etmiştir. Onun belagat ilmine önemli katkılarından
biri de, birbirine benzer sanatlar arasındaki farkları açıklamasıdır. Bu makalede, İbn Ebi’l-İsba‘ın hayatı ve ilmî kişiliğinden
kısaca bahsedildikten sonra, onun Tahrîru’t-Tahbîr isimli eseri esas alınarak müellifin bedî‘ ilminde keşf etmiş olduğu otuz
sanatın tanımları verilmiş ve her bir sanat müellifin zikrettiği en az bir örnekle açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İbn Ebi‘l-İsba‘, Tahrîru’t-Tahbîr, Bedî‘u’l-Kur’ân, Bedî‘, Belagat, Şiir

Ibn Abī Al-Isbaʽ and His Place in ʽılm Al-Badīʽ

Öz

Ibn Abī al-Isbaʽ was a prominent man of letters who spent most of his life under the Ayyubid rule and his last years in the
Mamluk Sultanate. Regarded as the “Poet of Egypt,” he was one of the leading scholars in ʽilm al-balāgha, the rhetorical
science. Besides his own works, Ibn Abī al-Isbaʽ had a considerable number of his poems included in literature books and
biographies, and he made abundant use of literary devices in these poems. Ibn Abī al-Isbaʽ made significant contributions
to ʽilm al-badīʽ, the science of embellishments, especially with his works Taḥrīr al-Taḥbīr (Writing Elegant Compositions)
and Badīʽal-Qurʼān (Embellishments in the Koran). Benefiting from the rhetorical knowledge of such orators as Ibn alMu’tazz
and Qudāmah ibn Jaʽfar, who were pioneers in the science of embellishments, Ibn Abī al-Isbaʽ researched 30
literary figures in ʽilm al-badīʽ. This distinguished him from his predecessors, and there were even times when he criticized
those who preceded him. He explained literary figures using examples from Arabic poetry, verses from the Koran, the
hadith, sayings of the elders, proverbs, and aphorisms. Another important contribution he made to rhetorical science
was how he accounted for the differences between similar literary figures. After a brief summary of Ibn Abī al-Isbaʽ’s life
and character as a scholar, this article will define and further clarify the 30 literary figures that the author unearthed in
his work Taḥrīr al-Taḥbīr using at least one of the author’s own examples to examine each one.

Anahtar Kelimeler

Ibn Abī al-Isbaʽ, Taḥrīr al-Taḥbīr, Badīʽal-Qurʼān, Embellishment, Rhetoric, Poet

Kaynakça

• Allân, İbrahim Mahmud. el-Bedî‘ fi’l-Kur’ân. Birleşik Arap Emirlikleri: 2002.
• Arslan, Ahmet Turan. “Askerî, Ebû Hilâl”. Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), (1991), III, 489-90.
• Atîk, Abdulazîz, İlmu’l-Bedî‘. Beyrut, ty.
• el-Askerî, Ebû Hilâl. Kitâbu’s-Sınâ‘ateyn: el-Kitâbe ve’ş-Şi‘r. Tahkik Ali Muhammed el-Becâvî, Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm, 1371/1952.
• Dikici, Recep. “Hafâcî, İbn Sinân”. Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), XV, 71-72. 1997.
• Durmuş, İsmail. “İbn Ebü’l-İsba‘”. Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), XIX, 467. 1999.
• Durmuş, İsmail. “İbnü’l-Esîr, Zıyâeddin”. Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), XXI, 30-32. 2000.
• Durmuş, İsmail. “İftinân”. Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), XXI, 521-52, 2000.
• Durmuş, İsmail. “Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb”. Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), XXXVI, 332-34, 2009.
• Durmuş, İsmail. “Tedbîc”. Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), XL, 257. 2011.
• Gölcük, Şerafettin. “Bâkıllânî”. Diya