Dil-Kur’ân-Anlam Üzerine Tefsire Metodolojik Bir Katkı -Ebüssenâ el-İsfahânî’nin Mukaddimesi

Yıl 2019, Cilt: 30 Sayı: 1, 1 - 24, 03.07.2019

Muhammed İsa Yüksek

Öz

Tefsir mukaddimeleri, Kur’ân ilimleri ve tefsir usûlü açısından zengin bir muhtevaya sahiptir. Bu mukaddimelerin bazılarında tefsirin teorik boyutu, tefsir usulü başlığını taşıyan eserlerden çok daha ileri düzeyde konu edilmektedir. Ebüssenâ elİsfahânî’nin (ö. 749/1348) Envârü’l-ḥaḳāʾiḳi’r-rabbâniyye isimli tefsirine yazdığı mukaddime de içerdiği başlıklar ve sahip olduğu üslupla dikkat çekmektedir. Yirmi üç kısımdan oluşan mukaddimede dil, Kur’ân, anlam, tefsir gibi önemli konuların yanında fıkıh ve kelam ilimlerine ait başlıklar yer almaktadır. Görüldüğü kadarıyla bu mukaddime, Râgıp el-İsfahânî’nin (ö. V/XI. yüzyılın ilk çeyreği) Muḳaddimetü Câmiʿi’t-tefâsîr isimli eseri temel alınarak kaleme alınmış ve eserdeki şematik anlatımları konu düzeyinde işlemiştir. Muhyiddîn el-Kâfiyecî (ö. 879/1474) ise et-Teysîr fî ḳavâʿidi ʿilmi’t-tefsîr isimli eserini, Ebüssenâ el-İsfahânî’nin mukaddimesi üzerine kurgulamıştır. Bu çalışma, tefsiri felsefî boyutta konu edinen bir geleneğin bu zamana kadar çok gündeme gelmeyen kayıp halkasını tanıtmakta ve Ebüssenâ el-İsfahânî’nin tefsir metodolojisine sunduğu katkıyı analiz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Metodoloji, Ebüssenâ el-İsfahânî, Envârü’l-ḥaḳāʾiḳ, Mukaddime

A Methodological Contribution to the Commentary About the Language and Qurʾān and Meaning - Abū Sanā al-Iṣfahānī’s Introduction

Öz

The introductions to commentary books contains rich content in terms of the Qurʾān Sciences and the methodology of commentary. In some of these introductions, the theoretical dimension of commentary is much more advanced than the works which carry the title of methodology of commentary. The introduction that Abū Sanā al-Iṣfahānī wrote it for his commentary named Anvārü’l-Haḳāʾiḳ draws attention by it’s titles and style. There are titles about the science of fiqh and kalām with language and Qurʾān and meaning and commentary, in the introduction which contains twentythree chapter. As can be seen, this introduction was written on the basis of Rāgıb al-Iṣfahānī’s work called Muqaddimatu Cāmiüt-Tafāsīr and used the schematic explanations of this book on the subject level. And Muhyiddin al-Kāfiyacī created his work at-Taysīr on Rāgıb al-Iṣfahānī’s introduction. This study introduces the missing link of a tradition that examines the commentary in philosophical dimension and analyzes the contribution of Abū Sanā al-Iṣfahānī to the methodology of commentary.

Anahtar Kelimeler

Qurʾānic Commentary, Methodology, Abū Sanā al-Iṣfahānī, Anvārü’l-Haḳāʾiḳ, Introduction

Kaynakça

• Âmidî, Ali b. Muhammed. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. 4 Cilt. Riyad: Dârü’s-Sumay’î, 2003. Arıkaner, Yusuf. Ebu’s-Senâ Şemseddin el-İsfahânî’nin Ulûhiyet Anlayışı. Yüksek Lisans, İstanbul Üniversitesi, 2018. Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkāhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî. Uṣûlü’d-dîn. Thk. Ahmed Şemsüddin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002. Bâkıllânî, Muhammed b. Tayyib. İʿcâzü’l-Ḳurʾân. Thk. Ahmed Sakar. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts. Boyalık, Taha. Molla Fenari’nin Aynu’l-Ayan adlı tefsirinin mukaddimesi. Yüksek Lisans, Marmara Üniversitesi, 2007. Buhârî, Ebû Abullah, Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğîre. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. By. Dâru Tavku’n-Necât, 2001. Bulut, Ali. Erken Dönem Tefsir Mukaddimelerinin Tefsir Usûlü Açısından Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2009. Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-İrşâd ilâ ḳavâṭıʿi’l-edille fî uṣûli’l-iʿtiḳād. Thk. Muhammed Yusuf Musa. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1950. Demir, Mehmet. Ebu’s-Senâ el-İsfahânî’nin Nâziru’l-Ayn Adlı Eserinin Tercümesi, Takdim ve Tahkiki. Yüksek Lisans, Marmara Üniversitesi, 2015. Demirci, Muhsin. Ebûs-Senâ Mahmûd ibn Abdi’r-rahmân el-İsfahânî (öl. 749/1348) ve Tefsirindeki Metodu. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1987. Demirci, Muhsin. “İsfahânî, Mahmûd b. Abdurrahman” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 509-510. Ankara: TDV Yayınları, 2000. Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endelûsî. el-Baḥrü’l-muḥîṭ. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvid. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993. Ebüssenâ el-İsfahânî, Şemsüddîn Mahmûd b. Abdirrahmân b. Ahmed. Envârü’l-ḥaḳāʾiḳı’rrabbâniyye fî tefsîri’l-leṭâʾifi’l-Ḳurʾâniyye. Ayasofya, 176: 1a-607b. Süleymaniye Kütüphanesi. Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. el-Müstaṣfâ min ʿilmi’l-uṣûl. Thk. Hamza b. Züheyr Hafız. 4 cilt. Medine: y.y., ts. Güven, Şahin. Çokanlamlılık Sorunu. İstanbul: Denge Yayınları, 2005. İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunis: ed-Dârü’tTunusiyye, 1984. İsnevî, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdürrahîm b. el-Hasan. Nihâyetü’s-sûl fî şerḥi Minhâci’luṣûl. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts. Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdî Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî. Şerḥu’l-Uṣûli’l-ḫamse. Kâhire: Mektebetü Vehbe, 1996. Kâfiyecî, Muhyiddîn Muhammed b. Süleyman. et-Teysîr fî ḳavâʿidi ʿilmi’t-tefsîr. Thk. Enver Mahmud el-Mürsî. Tanta: Dârü’s-Sahâbe li’t-Türâs, 2007. Karacelil, Süleyman. Tefsir Usûlü’nün Yapısı ve İşlevi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010. Kaya, Mesut. “Dönemsel İlmî Şartların Müfessirin Donanımı Üzerindeki Belirleyiciliği -Klasik ve Modern Dönem Mukayesesi-”, Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 13, no. 3 (2013): 9–31. Kehhâle, Ömer Rızâ, Muʿcemi’l-müʾellifîn. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1993. Koca, Ferhat. İslam Hukuk Metodolojisinde Tahsis. İstanbul: İsam Yayınları, 2011. Koçyiğit, Hikmet. Müfessirin Nitelikleri Üzerine. İstanbul: Pınar Yayınları, 2015. Mâtürîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed. Te’vilâtü ehli’s-sünne. Thk. Fatma Yusuf Heymi. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004. Mustafa Müslim. Mebâḥis̱ fî i‘câzi’l-Kur’ân. Riyad: Dârü’l-Müslim, 1996. Müsaid b. Tayyar. Mefhumü’t-tefsir ve’t-tevil ve’l-istinbat ve’t-tedebbür ve’l-müfessir. Riyad: Darü İbn Cevzî, 1427. Müslim, İbn Haccac Ebu’l-Hüseyn el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî. Saḥîḥu Müslim. Thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, ts. Öztürk, Mustafa. Tefsirin Halleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013. Öztürk, Mustafa. “Tefsirde Usûl(süzlük) Sorunu”, İslâmiyât 6, no. 4 (2003): 69–84. Râgıb el-İsfehânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Muḳaddimetü Câmiʿi’ttefâsîr maʿa tefsîri’l-Fâtiḥa ve meṭâliʿi’l-Baḳara. Thk. Ahmed Hasen Ferhât. Kuveyt: Dârü’dda’ve, 1984. Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer el-Huseyn. el-Maḥṣûl fî uṣûli’l-fıḳh. Thk. Tâhâ Cabir Feyyaz el-Alvânî. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts. Safedî, Salâhuddin Halil b. Aybek. Aʿyânü’l-ʿaṣr ve aʿvânü’n-naṣr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr elMuâsır, 1998. Sâlih, Muhammed Edîb. Tefsîrü’n-nuṣûṣ fi’l-fıḳhi’l-İslâmî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1993. Süyûtî, Celâleddin. el-İtḳān fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. Thk. Şuayb Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2008. Urmevî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdirrahîm b. Muhammed. Nihâyetü’l-vüṣûl fî dirâyeti’luṣûl. Thk. Salih b. Süleyman el-Yusuf, Sa’d b. Salim es-Süveyh. 9 Cilt. Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1999. Zehebî, Muhammed Huseyn. et-Tefsir ve’l-müfessirûn. Avand Danesh, 2005. Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2001.