Arap Şiirinde Mardin’e Dair Bazı Yansımalar

Yıl 2019, Cilt: 30 Sayı: 2, 337 - 357, 31.12.2019

Halil Akçay

Öz

Bu çalışmamızda, ulaşılabilen kaynaklardan tespit edilebildiği kadarıyla Mardin’le ilgili yazılan şiirler ele alınmıştır. Mardin, gerek İslam fethinden önce gerek fetihten sonra Arapların yoğun göçü sonrasında Araplar için önemli bir kent haline gelmiştir. Bu husus, Mardin’in Araplarla olan coğrafi ve ticari bağlantısını güçlendirdiği gibi kültürel anlamda da aralarında bir yakınlık oluşturmuştur. Bu ve başka yönleri itibariyle Mardin, Arap şairlerinin dikkatlerini celbetmiştir. Çalışmamızda tarihi, kültürel ve sosyal yönleriyle Mardin hakkında kısaca bilgi verildikten sonra ortaya konan şiirler, Mardin’in tarihî, ilmî, sosyal ve kültürel durumuna ışık tutan hususlar açısından incelenmiş, anlam ve ön plana çıkan edebî sanatlar yönünden değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Şiiri, Mardin, Aḫtal, Cerîr, Safiyuddîn el-Ḥillî

Some Reflections on Mardin in Arabic Poetry

Öz

In this study, poems written about Mardin are discussed as far as can be determined from the sources available. Mardin became an important city for Arabs both before and after the Islamic conquest and after the intensive migration of Arabs. This strengthened Mardin’s geographical and commercial ties with the Arabs and created a cultural affinity between them. In this and other aspects, Mardin attracted the attention of Arab poets. After giving brief information about Mardin and its many historical, cultural and social aspects, this study examines the poems connected with Mardin in terms of issues that shed light on the historical, scientific, social and cultural situation of the city. These poems are evaluated in terms of meaning and literary arts.

Anahtar Kelimeler

Arabic Poem, Mardin, Cerîr, Aḫtal, Safiyuddin el-Ḥillî

Kaynakça

• ‘Abdusselâm b. ‘Umer b. Muhammed. Tarihu Mardin min kitabi Ummi’l-iber. Thk. ‘Umer ‘Abdusselâm Tedmurî. Beyrut: Daru’l-muktebes.
• “Mardin’le ilgili şiirler”, Mardin Artuklu Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dr. Öğretim Üyesi Fatih Dede ile yüz yüze yapılan ropörtaj, 20 Mart, 2019.
• “Mardin’le ilgili şiirler”, Mardin merkez Artuklu ilçesi Reyhaniye Camii imam-hatibi Remzi Yağmurcu ile yüz yüze yapılan röportaj, 27 Mart, 2019.
• Acar, Abdurrahman. “Arap Coğrafyacılarına Göre Mardin Şehri (X-XIV. Yüzyıllar).” 1. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu, 81-95. Mardin: Mayıs, 2006.
• Alp, Mesut. Efsanelerden Masallara Mardin. M.S.T. Projesi, 2015.
• Artuk, İbrahim. Mardin Artukoğulları Tarihi. İstanbul: Gençler Kitabevi, 1944.
• Bilgicioğlu, Banu. “Mardin.” Diyanet İslam Ansiklopedisi, 23:48-51. Ankara: TDV, 2003.
• Cöhce, Salim. “Türk Hâkimiyetine Geçiş Döneminde Mardin ve Çevresi.” 1. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu, 1-16. Mardin: Mayıs, 2006.
• Dolapönü, Hanna. Tarihte Mardin (Itru’n-nârdîn fî târîhi Mârdîn). İstanbul: basım yeri yok, 1972.
• Doran, İlhan, Yakup Kenan Koca, Barış Pekkolay ve Murat Mungan. “Derik Yöresi Zeytinliklerinin Beslenme Durumunun Tespiti.” Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 21, no. 1 (2008): 131–138.
• ed-Devâdârî, Seyfuddîn Ebû Bekr b. ‘Abdillâh b. Aybek. Kenzu’d-durer ve câmi‘u’l-gurer. Thk. Bernd Radke. Kahire: basım yeri yok, 1982.
• el-‘Umerî, Şihâbuddîn İbn Fadlillâh Ahmed b. Yahyâ. Mesâliku’l-emsâr fî memâliki’l-emsâr, thk. Kâmil Selmân
• el-Cebûrî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 2010. el-Aḫtal, Ebû Mâlik Giyâs b. Gavs b. es-Salt. Dîvânu’l-Aḫtal. thk. Mehdî Muhammed Nâsiruddîn. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1994.
• el-Bekrî, ‘Abdullâh b. ‘Abdil‘azîz. Mu‘cemu me’sta‘cem min esmâi’l-bilâd ve’l-mavâdi‘. thk: Mustafâ es-Sekkâ. Beyrut: ‘Âlemu’l-kutub.
• el-Fârikî, Ahmed b Yûsuf el-Ezrak. Târîhu’l-Fârikî. thk: Bedevî ‘Abdullatîf Avz. Kahire: el-Matâbi‘u’lEmîriyye, 1959.
• el-Ḥamevî, Şihâbuddîn Ebû ‘Abdillâh Yâkût. Mu‘cemu’l-buldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1977.
• el-Ḥillî, Ebu’l-Mehâsin Safiyyuddîn ‘Abdul‘azîz. Dîvânu Safiyyuddîn
• el-Ḥillî. Beyrut: Dâru Sâdır, basım tarihi yok.
• el-Ḳazvînî, Ebû Yahyâ Cemâluddîn Zekeriyyâ b. Muhammed. Âsâru’l-bilâd ve ahbâru’l’ibâd. Beyrut: Dâru Sâdır.
• Eskiyörük, Diğdem. “Antik Çağda Zeytin ve Zeytinyağı: Kilikya Bölgesi Örneği”, Journal of Tourism and Gastronomy Studies 4 (2016): 228-243.
• es-Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybek. A‘yânu’l-‘asr ve a‘vânu’n-nasr. thk. Ebû Zeyd ve diğerleri. Beyrut: Dâru’l-fikri’l-mu‘âsır, 1998.
• et-Tûncî, Muhammed. el-Mu‘cemu’l-mufassal fi’l-edeb. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye.
• Ferdi, Katip. Mardin Artukluları Tarihi. Mardin: Mardin Halkevi Neşriyatı, 1939.
• Google. “Mardelli, Mardin, Yunus.” Son erişim tarihi 18 Kasım, 2017. http://ana-mardelli.ahlamontada. com/t1673-topic
• Google. “Mardelli, Mardin, Yunus.” Son erişim tarihi 23 Nisan, 2019. http://ana-mardelli.ahlamontada. com/t1697-topic.
• Google. “Mardin il müftülüğü.” Son erişim tarihi 22 Nisan, 2019. https://mardin.diyanet.gov.tr/ Sayfalar/personlist.aspx?MenuCategory=Kurumsal2&ContentCategory=muftulerimiz.
• Google. “Mardin.” Son erişim tarihi 5 Mart, 2019. http://www.mardinkulturturizm.gov.tr/TR-56486/ tarihce.html.
• Göyünç, Nejat. XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1991.
• Günal, Veysi. “Mardin İlinde Kültürel Çekicilikler ve Turizm Amaçlı Kullanım Olanakları.” Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2006
• Harman, Ömer Faruk. “Hârûn.” Diyanet İslam Ansiklopedisi, 16:254-256. İstanbul: TDV, 1997.
• İbn ‘Atiyye et-Temîmî, Cerîr. Dîvânu Cerîr. Beyrut: Dâru Beyrut, 1986.
• İbn Battûta, Ebû ‘Abdillâh Şemsuddîn Muhammed et-Tancî. Rihletu
• İbn Battûta. Thk: Muhammed ‘Abdulmun‘im. Beyrut: Dâru İhyâi’l-‘ulûm, 1987.
• İbn Şeddâd, İzzuddîn Muhammed b. ‘Alî. el-A‘lâku’l-hatîra fî zikri umerâ’i-Şâm ve’l-Cezîre. thk. Yahyâ Zekeriyyâ ‘Abbâre. Dimaşk: Vizâretu’s-sakâfe, 1991.
• Kılıçlı, Mustafa. “Ḥillî Safiyüddîn.” Diyanet İslam Ansiklopedisi, 23:41-44. İstanbul: TDV, 1998.
• Özcoşar, İbrahim. Makalelerle Mardin: tarih-coğrafya. İstanbul: Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayınları, 2007.
• Şumeysânî, Hasan. Medînetu Mardin. Beyrut: ‘Âlemu’l-kutub. 1987.
• Taştemir, Mehmet. “Mardin.” Diyanet İslam Ansiklopedisi, 23:43-48. Ankara: TDV, 2003.
• Tüccar, Zülfikar. “Cerîr b. Atiyye.” Diyanet İslam Ansiklopedisi, 7:412-13. İstanbul: TDV, 1993.
• Türkçe Sözlük. “Tiryak.” madd. 11, Ankara: TDK, 2011.
• Yüksel, Azmi. “Aḫtal.” Diyanet İslam Ansiklopedisi, 2;183-184. İstanbul: TDV, 1989.