Bir Nev-Müslimin Yahudilik Reddiyesi: Risāletü İlzāmi’l-Yehūd fī mā Ze‘amū fī’t-Tevrāt min Kıbeli ‘İlmi’l-Kelām

Yıl 2019, Cilt: 30 Sayı: 2, 457 - 498, 31.12.2019

Fuat Aydın Halim Öznurhan

Öz

Osmanlı, kendisinden önceki Müslüman devletler gibi, çok dilli ve dinli bir toplumdur. Bu yüzden de söz konusu din mensupları tarafından birbirlerini eleştirmeye yönelik çok sayıda metin (reddiye) kaleme alınmıştır. Ancak çeşitli gerekçelerle uzun bir müddet Osmanlı dönemi reddiyeleri araştırmaya konu olmaksızın kalmış, 2000li yıllardan itibaren akademik çevreler tarafından Yahudilik ve Hıristiyanlık karşıtı metinler araştırmalara konu olmaya başlamıştır. Elinizdeki bu çalışmanın konusunu, on beşinci yüzyıl sonu ve on altıncı yüzyıl başında yaşamış, Endülüs kökenli bir Yahudi olan Abdulallâm tarafından, ihtida sonrasında, Müslüman oluş sebebini açıklamanın yanı sıra Hz. Peygamberin Yahudi kutsal kitaplarında müjdelendiğini ve Yahudilerin dinlerinin ebedi oluşuna dair iddialarını geçersiz olduğunu göstermek maksadıyla kaleme alınmış olan Risâle`nin yazıldığı bağlam, ele aldığı konular ve metnin çeviri ve neşri oluşturmaktadır. Abdulallâm, kendisinden önce telif edilmiş olan reddiyelerdeki benzer konuları ve bu bunlarla alakalı olarak kullanılan Kitab-ı Mukaddes metinlerini tekrarlamanın yanı sıra yeni deliller ortaya koyduğu gibi, kendisinden sonra gelen Yahudi karşıtı reddiyeler kaleme alan mühtedi ve Müslüman kökenli müellifleri de etkilemiş görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, reddiye, Yahudilik, Abdullallâm, Tevrat, nesh, tebşir, ihtida

A New Muslim’s Refutation of Judaism: Risālat Ilzām al-Yahūd fī mā Za‘amū fī’t-Tawrāt min Qibel ‘Ilm al-Kalām

Öz

As in previous Muslim states, the Ottoman community was a multi-lingual and multi-faith community. For this very reason followers of these religions wrote numerous texts (raddiyas) with the intention of criticizing one another. However, for many reasons, the raddiyas of the Ottoman period remained unstudied for a long period of time. Nevertheless, starting from the 2000s, anti-Jewish and anti-Christian raddiyas began to be subjected to studies by different academic circles. The subject of the present study is Risālah of the Andalusian Jew Abdulallām who lived in late 15th and the early 16th century. It was written after his conversion along with an explanation of the reason for his conversion, with the intention of demonstrating that the good tidings of the coming Prophet Muhammad were foretold in Jewish holy scriptures, and that Jewish claims of the everlastingness of their religion were unsound. In this article, in addition to the context where it was written, and the issues it dealt with, its translation and manuscript are presented. In addition to restating similar topics and related Bible texts in previously compiled raddiyas, Abdulallām both manifests new evidence and seems to effect subsequent anti-Jewish raddiya authors.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, refutation, Judaism, Abdullallâm, Torah, abrogation, heralding, conversion

Kaynakça

• Adang, C. and S. Schmidtke (eds.). Contacts and Controversies between Muslims, Jews and Christians in the Ottoman Empire and Pre-Modern Iran. Würzburg: Ergon Verlag, 2016.
• Adang, Camilla. “A Polemic Against Judaism by a Convert to Islam from the Ottoman Period: Risālat Ilzām Al-Yahūd Fî Mā Za‘amū Fî L-Tewrāt Min Qibal ‘Ilm Al-Kalām.” Journal Asiatique 297, no. 1 (2009), 132–135.
• Ağlar, Şaban. Jewish Converts Refute Judaism: Conversion And Religıous Polemics in The Late Fifteenth-Century Ottoman Empire. Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2017.
• Aydın, Fuat. “Kitab`d-Dîn ve’d-devle ve İsbat-ı Nübüvve Geleneğindeki Yeri”, Ali b. Rabben etTaberi, Hz. Muhammed (sav)`in (Yahudi ve Hıristiyan Kutsal Kitaplarındaki) Peygamberliğinin Delilleri. Giriş ekleyerek çeviren Fuat Aydın. İstanbul: Ensar Yayınları, 2012.
• Aydın, Fuat. Ali b. Rabben et-Taberi ve er-Redd Ale’n-Nasārā Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1994.
• Aydın, Fuat. Batı İslam Algısının Arkeolojisi. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2011.
• Aydın, Fuat. “Konjonktürün Ürettiği, Yahudi Karşıtı Bir On Altıncı Yüzyıl Reddiyesi: Kitābu Keşfu’lEsrār Fî İlzāmi’l-Yehūd Ve’l-Ahbār.” İçinde Osmanlıda Felsefe, Tasavvuf ve Bilim, 217–219. İstanbul: Osamer-Mahya Yayınları 2017.
• Aydın, Mehmet. Müslümanların Hıristiyanlara Yazdıkları Reddiyeler ve Tartışma Konuları. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 1989.
• Ayğan, Fadıl. Son Peygamberi Müjdelemek (Beşāri-i nübüvvet). İstanbul: İsam Yayınları, 2017.
• Dağhan, Hatice. Abdulhāk el-İslāmî’nin el-Husamu’l-memdūd Fî’r-Redd Ale’l-Yehūd İsimli Reddiyesinin Analizi. Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2016.
• Davud, Abdulahad. Tevrat ve İncil’e göre Hz. Muhammed (a.s). Çeviren Nusret Çam. İzmir: Nil Yayınları, 1988.
• el-Behiy, Muhammed. İslam Düşüncesinin İlahi Yönü. Türkçeleştiren Sabri Hizmetli. Ankara: Fecr Yayınevi, 1992.
• Göreğen, Mustafa. Müslüman-Yahudi Polemikleri. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2014.
• İbn Nedim. Fihrist, The Second edition by Roza Tajdudi. Tehran: Marvi Offset Printing, 1971.
• İnce, İrfan -Fuat Aydın. “Bir 17. Yüzyıl İhtida Anlatısı. Bir Atinalı Mühtedî, Bir Osmanlı Kadısı.” İçinde Sahn-ı Semān’dan Dārü’l-fünûn’a, Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası, Ālimler, Müesseseler ve Fikri Eserler XVII. Yüzyıl, Sempozyum Tebliğleri, editörler Hidayet Aydar vd. 597–578. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2017.
• Krstić, Tiana. Osmanlı Dönemi İhtida Anlatıları, 16-17. Yüzyıl. İstanbul: Kitapyayınevi, 2016.
• Sadan, Joseph. “Naivete, Verses of Holy Writ, and Polemics. Phonemes and Sounds as Criteria: Biblical Verses Submitted to Muslim Scholars by a Converted Jew in the Reign of Sultan Bāyazīd
• (Beyazıt) II (1481–1512). İçinde O ye Gentlemen, Arabic Studies on Science and Litarary Culture, in Honour of Remke Kruk, editörler Arnoud Vrolijk and Jan P. Hogendijk, 495–510. Leiden-Boston: Brill, 2007.
• Schmidtke, Sabina. “Epistle forcing the Jews [to admit their error] with regard to what they contend about the Torah, by dialectical reasoning (Risālat ilzām al-yahūd fīmā zaʿamū fī l-tawrāt min qibal ʿilm al-kalām) by al-Salām ʿAbd al-ʿAllām. A critical edition.” İçinde Contacts and Controversies between Muslims, Jews and Christians in the Ottoman Empire and Pre-Modern Iran, editörler Camilla Adang ve Sabina Schmidtke, 73–82. Würzburg: Orient-Institute Istanbul 2016.
• Schimtke, Sabina, ve Camilla Adang. “Aḥmad b. Musṭafā Ṭāshkubrīzāde’s (d. 968/1561) Polemical Tract Against Judaism.” al-Qantara 29, no. 1 (2008): 79–113.
• Taş, Fatma Betül. Samuel b. Yahya el-Mağribî, İfhamu’l-Yehûd Adlı Eseri ve Reddiye Geleneğindeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2014.
• Topaloğlu, Bekir, “Selām.” İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36: 341. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Turan, Şerafettin. “II. Bayezid (ö. 918/1512).” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5:236237. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• W. Montgomery Watt. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. Çeviren Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
• Wolfson, H. Austryn. Kelam Felsefesine Giriş. Çeviren Kasım Turhan. İstanbul: Kitapevi, 1996.