Modern Arap Edebiyatına Iz Bırakanlardan Biri Olarak Şevkî Dayf ve Osmanlı Yönetimine Bakışı

Yıl 2019, Cilt: 30 Sayı: 2, 499 - 528, 31.12.2019

Naim Hank

Öz

Bu araştırma, genelde modern dönem Arap edebiyatını, özelde ise Mısır edebiyatına iz bırakanlardan biri olarak Mısırlı edebiyatçı ve tarihçi Şevkî Dayf’ın Osmanlı yönetimine dair bakış açısını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu nedenle, modern Arap edebiyatçılarının bir örneği olarak Şevkî Dayf’ın el-Edebu’l-‘Arabiyyu’l-Mu‘âsır fî Mısr isimli eseri üzerinde analitik bir araştırma yapılmıştır. Araştırmanın sorunsalı, modern Arap edebiyatçılarının kahir ekserinin, Arap ülkeleri söz konusu olduğunda Osmanlı yönetiminin, modern Arap edebiyatının yönelişini sınırlayan ve gerileten en önemli etkenlerden biri sayıldığı fikrini benimsemiş olduğu görüşüdür. Zira Şevkî Dayf’ın Arap edebiyatı tarihi ile ilgili telif ettiği eser, kendinden sonra yazılan pek çok eserin dayanak noktasını oluşturmuştur. Bu noktadan hareketle Arap edebiyatı ile ilgilenip, tarihine dair eser telif eden edebiyatçılardan biri olarak Dayf’ın görüşlerini değerlendirerek Mısır için Osmanlı yönetiminin, modern Arap edebiyatının gerilemesinde başta gelen nedenlerden biri olarak kabul edildiği düşüncesini netleştirmeye çalışacağız. Bu araştırma, Arap edebiyatı tarihi yönteminin ortaya çıkmasını sağlayacak şekilde Şevkî Dayf’ın diğer eserlerine de işarette bulunulmakla beraber el-Edebu’l-‘Arabiyyu’l-Mu‘âsır fî Mısr isimli eserinin gözden geçirilerek incelenmesine hasr edilmiştir. Bu araştırmanın önemi, modern Arap edebiyatının en önemli sorunsallarından biri olan ve Türk-Arap ilişkilerine dair temel sorunsalı ele almış olmasında yatmaktadır. Bu çalışmada, Şevkî Dayf’ın zikrettiği ve yönelişini ortaya koyan görüşlerinin tüm yönleriyle araştırılması amacıyla tüme varım yöntemi takip edilmiş, ardından metinlerin tamamının tahlili ve arka planının göz önünde bulundurulması amacıyla nitel çözümleme yöntemi kullanılmıştır. Çalışmamız neticesinde bazı önemli sonuçlara ulaşılmıştır. Bunlardan bazıları şu şekildedir: Şevkî Dayf, Osmanlı dönemi Arap edebiyatını müstakil bir bölüm çerçevesinde ele almamıştır. Osmanlı dönemine dair yaptığı sınırlı atıfların ise bu dönem Arap edebiyatının gerçekliğini temsil etmediği görülmektedir. Ayrıca Şevkî Dayf’tan etkilenen araştırmacıların ve modern yazarların çoğu, XX. yüzyılda ortaya çıkarılan ve Osmanlı dönemi Arap edebiyatına ışık tutan eserleri görmezden gelmeye devam ederek bu dönemin bir gerileme dönemi olduğunu dile getirmeye devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Modern Arap edebiyatı, Osmanlı yönetimi, Şevkî Dayf

Shawqi Daif’s view of the Ottoman Empire’s rule as a significant influence on contemporary Arabic literature

Öz

This study aims to identify the Egyptian literary critic and historian Shawqi Daif’s view of the Ottoman Empire’s rule in the Arab world as having a great influence on contemporary Arabic literature. We seek to present an analysis through examining Shawqi Daif’s book Contemporary Arabic Literature in Egypt. The problem that this research considers is that most contemporary Arab authors considered the Ottoman Empire’s rule in Arab countries as one of the most important influences that determined trends in contemporary Arabic literature. Moreover, they considered it to be the cause of the decline of Arabic literature. This is because most of these authors used Shawqi Daif’s books on the history of Arabic literature as their main source of reference. We attempt to identify and analyze Shawqi Daif’s opinions as a historian who chronicled Arabic literature. Then we highlight his argument that the Ottoman rule in Egypt was one of the most important influences that caused the decline of contemporary Arabic literature. This research will be mainly focused on a review of Shawqi Daif’s book Contemporary Arabic Literature in Egypt, with reference to some of his other books that indicate the method he used in examining the history of Arabic literature. This study addresses an important problem in contemporary Arabic literature and one that has had a significant impact on the Arab–Turkish relationship in several aspects, especially in the literary aspect. The researcher relied on the descriptive–analytical method to analyze the data collected, after employing the inductive method to examine Shawqi Daif’s perspective. The research revealed the following findings: Shawqi Daif’s study on Arabic literature was based on limited references of the Ottoman era. Moreover, his study failed to present the reality of Arab literature during the time. However, most of the modern Arabic writers are affected by and follow Shawqi Daif on his result which leads to a regression of the contemporary literary study.

Anahtar Kelimeler

Contemporary Arabic literature, Shawqi Daif, Ottoman Empire’s rul

Kaynakça

• Baehr, Peter, and Melvin Richter. ed-Diktâtûriyye beyne’t-Târîh ve’n-Nazariyye ve’l-Bûnâbartiyye ve’l-Kaysariyye ve’ş-Şumûliyye, Mısır: Mektebetu Cezîrati’l-Verd, 2008.
• Bozgöz, Faruk, Sûratu’l-‘Arab leda’l-Etrâk fi’l-‘Asri’r-Râhin. Philadelphia: Mu’temeru Fîlâdelfiyâ ed-Devlî es-Sânî ‘Aşera-Sekâfetu’s-Sûra, 24-26 Nisan 2007.
• Bû‘izze, Sâye. Devru’l-‘Usmâniyyîn fî Tahrîri’l-Muduni’s-Sâhiliyye. Cezayir: Menşûrâtu’l-Meclisi’l‘İlmî, ty.
• Dayf, Şevkî Ahmed ‘Abdisselâm. el-Edebu’l-‘Arabiyyi’l-Mu‘âsır fî Mısr. Kahire: Mektebetu’dDirâsât el-Edebiyye, Dâru’l-Me‘ârif, ty.
• Dayf, Şevkî. el-Bahsu’l-Edebî-Tabî‘atuhû ve Menâhicuhû ve Usûluhû ve Masâdiruhû. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, 1983.
• Dayf, Şevkî, el-Edebu’l-‘Arabî el-‘Asru’l-Câhilî, Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, 1960.
• Dayf, Şevkî. el-Fennu ve Mezâhibuhû fi’ş-Şi‘ri’l-‘Arabî, Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, ty.
• Demirayak, Kenan, Arap Edebiyatı Tarihi Osmanlı Dönemi-Mısır ve Biladu’ş-Şam Bölgesi. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2015.
• Hasan Zikrâ Hasan’dan naklen “Dîvânu’l-İdkâvî. Yüksek Lisans Tezi, Câmi‘atu’l-Ezher, 1998.
• Ebû ‘Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. el-Musned. )18957 no’lu hadis(, Tahkîk: Şu‘ayb el-Arnaût, Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2001.
• ed-Dâkûkî, İbrâhîm. Sûratu’l-Etrâk leda’l-‘Arab. Beyrut: Merkezu Dirâsâti’l-Vahdeti’l-‘Arabiyye, 1987.
• ed-Desûkî, Abdul‘azîz. Cema‘atu Abûllû ve Eseruhâ fi’ş-Şi‘ri’l-Hadîs. Kahire: Menşûrâtu Câmi‘ati’dDuveli’l-‘Arabiyye, 1960.
• el-‘Akrî, Abdulhay b. Ahmed b. Muhammed b. el-‘İmâd. ”Vefeyât 942 h.“, Şezerâtu’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb. Tahkîk: Abdulkâdir el-Arnaût, Şam, Dâru İbn Kesîr, 1986.
• el-‘Îsevî, Abdulfettâh Muhammed. Menahicu’l-Bahs fi’l-Fikri’l-İslâmî ve’l-Fikri’l-Hadîs. Beyrut, Daru’r-Râtib el-Câmi‘iyye, 1997.
• el-Cebertî, Abdurrahmân. ‘Acâ’ibu’l-Âsâr fi’t-Terâcim ve’l-Ahbâr. Kahire, Matba‘atu Dâri’l-Kutubi’lMısriyye, 1997.
• el-Hamîdî, Abdurrahmân. ”Âliyyâtu’l-Kıra’ati fi’ş-Şi‘ri’l-‘Arabiyyi’l-Mu‘âsır“, Mecelletu Âfâk Sekâfiyye. sy.89, Şam, Menşûrâtu’l-Hey’eti’l-‘Âmme es-Sûriyye li’l-Kitâb, 2010.
• el-Hâşimî, Ahmed. Cevâhiru’l-Edeb, Mısır: el-Mektebetu’t-Ticâriyyetu’l-Kubrâ, 1969.
• el-Kîlânî, Muhammed Seyyid. el-Edebu’l-Mısrî fî Zılli’l-Hukmi’l-‘Usmânî. Kahire: Dâru’l-Fercânî, ty.
• el-Muhibbî, Muhammed Emîn b. Fadlullâh b. Muhibbiddîn b. Muhammed. Hulâsatu’l-Eser. Beyrut: Daru Sâdir, 2010.
• s-Sebbâğ, Leylâ. “Me‘âlimu’l-Hayâti’l-Fikriyye fi’l-Vilâyâti’l-‘Arabiyye fi’l- ‘Asri’l-‘UsmânîDımne’d-Devleti’l-‘Usmâniyye Târîh ve Hadâra”, Doktora tezi, Trc. Sâlih Sa‘dâvî, Menşûrâtu Merkezi İRCİCA, 1999.
• es-Sehâvî, Muhammed b. ‘Abdirrahmân Şemsuddîn, ed-Dav’u’l-Lâmi‘ li-Ehli’l-Karni’t-Tâsi‘. Beyrut, Dâru’l-Cîl, 1992.
• eş-Şiştâvî, Muhammed. Mutenezzehâti’l-Kâhira fi’l-‘Asrayni’l-Memlûkî ve’l-‘Usmânî. Kahire: Dâru’l-Âfâki’l-‘Arabiyye, 1999.
• et-Tûhî, Nebîl es-Seyyid. Sa‘îdu Mısr fî ‘Ahdi’l-Hamleti’l-Faransiyye 1798-1801. Kahire: elHey’etu’l-Mısriyyeti’l-‘Âmme li’l-Kitâb, 1997.
• Eymen Ebu’r-Rûs. Nâbulyûn Bûnâbart. Kahire, Mektebetu İbn Sînâ li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2013.
• ez-Zeyyât, Ahmed Hasan. Târîhu’l-Edebi’-‘Arabî. Kahire: Dâru Nahdati Mısr li’t-Tibâ‘ati ve’n-Neşr, ty.
• Ferac, Muhammed. en-Nidâlu’ş-Şa‘bî Dıdda’l-Hamleti’l-Faransiyye. İskenderiye: Dâru’l-Kavmiyye li’t-Tibâ‘a ve’n-Neşr, ty.
• Guy Burak, en-Neş’etu’s-Sâniye li’l-Fıkhi’l-İslâmî el-Mezhebu’l-Hanefî fî Fecri’-İmbarâtûriyyeti’l‘Usmâniyye. Trc. Ahmed Mahmûd ve Usâme Şefî‘, Merkezu Nemâ’ li’l-Buhûs ve’d-Dirâsât, 2017.
• Halîm İbrâhîm. Târîhu’d-Devleti’l-Usmâniyyeti’l-‘Aliyye. Beyrut: Muessesetu’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, 1988.
• Hamûdîn, ‘Alî. ”el-Edebu’l-‘Arabiyyi’l-Mu‘âsır-Melâmih ve Kadâyâ“, Mecelletu Kısmi’l-Edeb ve’l-Luğati’l-‘Arabiyye. Câmi‘atu Kâsdî Merbâh, Vurkla.
• Harb, Muhammed. el-‘Usmâniyyûn fi’t-Târîh ve’l-Hadâra. Kahire: el-Merkezu’l-Mısrî li’d-Dirâsâti’l‘Usmâniyye ve Buhûsi’l-‘Âlemi’t-Turkî, 1994.
• Hîdî, Nuruddîn. ”Sultatu’l-Luğa ve Sultatu’ş-Şi‘r ‘inde’n-Nakkâd ve’ş-Şu‘arâ’i’n-Nakkâdi’r-Ruvvâd fi’l-‘Asri’l-Hadîs“. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Câmi‘atu Mentouri Kulliyyetu’l-Âdâb, Kasantîne, 2007.
• Lane, Edward William. İncilîzî fî Mısr. Trc. Fâtime Mahcûb. Kahire: Dâru’t-Tahrîr, 1957.
• Ortaylı, İlber, İ‘âdetu İstikşâfi’l-‘Usmâniyyîn, Trc. Bessâm Şeyhâ. Beyrut: ed-Dâru’l-‘Arabiyye li’l-‘Ulûm Nâşirûn, 2012.
• Ömer, Musa Paşa. Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî fi’l-‘Asri’l-‘Usmânî, Şam. Dâru’l-Fikri’l-Mu‘âsır, 1989.
• Sahrâvî, Abdusselâm. ”Mevlidu’l-Hadâseti’l-‘Arabiyye fi’l-Edebi’l-Mu‘âsır“, Mecelletu’l-‘Ulûmi’lİnsâniyye. sy.20, Câmi‘atu Mentouri Kasantîne.
• Şeyhû, Rızkullâh b. Yûsuf b. ‘Abdilmesîh b. Ya‘kûb, Târîhu’l-Âdâbi’l-‘Arabî fi’l-Karni’t-Tâsi‘ ‘Aşera ve’r-Rubu‘i’l-Evvel mine’l-Karni’l-‘İşrîn. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, ty.