A Review, in the Context of Fuat Sezgin, of the Early Period of Kalam Literature

Yıl 2019, Özel Sayı, 37 - 65, 31.12.2019

Musa Sancak , Aziz Ençakar

Öz

This article deals with the kalam (theology) section of Fuat Sezgin’s Geschichte des Arabischen Schrifttums (GAS). First, similar studies on Islamic literature published before GAS are briefly mentioned. Then, the scope and importance of the work is emphasized based on the kalam section. Sezgin’s claim regarding early written sources was evaluated. It is also emphasized that this claim was carried into the kalam section. The kalam section is evaluated in two main parts. The first part focuses on the content of the kalam section. The authors are examined from different perspectives and an attempt is made to draw a detailed map of the section. Then, benefitting from the manuscript libraries in Turkey, the kalam section of GAS is critiqued. Using these records, we try to impart mistakes such as author, work, fixture no., copyist’s name, and copying date. Finally, the tables of the missing copies and the general map of the section are given under the headings of Annex-1 and Annex-2.

Anahtar Kelimeler

Fuat Sezgin, Geschichte des Arabischen Schrifttums, GAS, Kalam, Mu’tazila, Ahl as-Sunnah

Fuat Sezgin’in GAS’ı Bağlamında Erken Dönem Kelam Literatürü Üzerine Bir İnceleme

Öz

Bu makale, Fuat Sezgin’in Geschichte des Arabischen Schrifttums (GAS) isimli eserinin “kelam” bölümünü ele almaktadır. Öncelikle GAS öncesi İslam literatürünü konu alan benzeri çalışmalara kısaca değinilmiştir. Ardından kelam bölümü özelinde eserin kapsam ve önemi üzerinde durulmuştur. Sezgin’in erken dönem yazılı kaynaklarla ilgili iddiası ve bu iddianın kelam bölümüne taşındığı da vurgulanmıştır. GAS iki ana bölüm halinde değerlendirilmiştir. Birinci bölümde kelam bölümünün içeriği üzerinde yoğunlaşılmıştır. Müellifler, eserler farklı açılardan incelenerek bölümün detaylı haritası çizilmeye çalışılmıştır. Daha sonra Türkiye el yazması kütüphanelerinden istifadeyle GAS’ın kelam bölümü eleştiriye tabi tutulmuştur. Müellif, eser, demirbaş no, müstensih adı, istinsah tarihi gibi kayıtlarda yapılan yanlışlar ortaya konulmaya çalışılmıştır. Son olarak Ek-1 ve Ek-2 başlıkları altında eksik nüshaların ve bölümün genel haritasının tabloları verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fuat Sezgin, Geschichte des Arabischen Schrifttums, GAS, Kelam, Mu’tezile, Ehl-i Sünnet

Kaynakça

• Aslan, Ali. Bâkıllânî’nin Keşfü Esrâri’l-Bâtıniyye Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Atabey, Kılıç. “Fuat Sezgin’in Geschichte Des Arabischen Schrifttums (GAS) İsimli Eserinin İslam Araştırmalarındaki Yeri.” Fuat Sezgin ve Temel İslam Bilimleri, Güncel Tartışmalar - Teorik Teklifler. İstanbul: Divan Kitap, 2019.
• Crone, Patricia & Zimmermann, Fritz. The Epistle of Sâlim ibn Dhakwân. New York: Oxford University Press, 2001.
• Ess, Josef van. “İslam Kelamı’nın Başlangıcı.” çev: Şaban Ali Düzgün. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41 (2000): 399-423.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Fuat Sezgin ile ‘Bilim Tarihi’ Üzerine.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 2/4 (2004): 355-370.
• Gölcük, Şerafettin. “Bâkıllânî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4: 531-535. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Hansu, Hüseyin. “Kitap Değerlendirmesi, Fuat Sezgin: Arap – İslâm Bilimleri Tarihi I, İstanbul: Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Araştırmaları Vakfı Yayınları 2015, XIII + 1072 sayfa.” İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (2016): 221-228.
• Komisyon, İstidrâkât alâ târîhi’t-türâsi’l-Arabî. 8 cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1422/2002.
• Kutlu, Sönmez. “Sâlim b. Zekvân’ın Sîre Adlı Eserindeki Mürcie İle İlgili Kısmın Tercümesi.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (1996): 467-475.
• Nev‘îzâde, ‘Atâî, Hadâiku’l-hakâik, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Öz, Mustafa. “Sâlim b. Zekvân.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi EK-2: 468-469. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
• Özen, Şükrü. “Mâtürîdî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 28: 146-151; 159-165. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Sezgin, Fuat. Arap-İslam Bilimleri Tarihi: Almanca Aslın Türkçe Tercümesi. 2. Bsk. İstanbul: Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Araştırmaları Vakfı, 2015.
• Taşköprizade, Ahmed Efendi. es-Saʿâdetü’l-fâhire fî siyâdeti’l-âhira. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Ebû Reşîd en-Nîsâbûrî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 212213. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Esam, Ebû Bekir.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 353-355. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Mücerredü Makâlât.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 448-449. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yörükan, Turhan. “Yörükân, Yusuf Ziya.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 568-570. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.