Fuat Sezgin’e Göre Eski Arap Şiirinin Intikali ve Orijinalliği

Yıl 2019, Özel Sayı, 93 - 127, 31.12.2019

Musa Alak

Öz

Arap edebiyatı tarihinde şâirler, “Câhiliyyûn”, “Muhadramûn”, “Mütekaddimûn/İslâmiyyûn” ve “Müvelledûn/Muhdesûn” olmak üzere dört tabakaya ayrılır. Bunlardan ilk iki tabakanın şiirleri, ittifakla bütün “dil ilimleri”nde -ve dolayısıyla pek çok hususta dil ilimlerine dayanan “din ilimleri”nde- şâhid/delil olarak kabul edilir. Bu “temel” mesabesindeki konumundan dolayı olsa gerek, 19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren bazı müsteşrikler ve onların İslâm dünyasındaki takipçileri tarafından, Kur’ân-ı Kerîm ve hadîs-i şeriflerin güvenilirliği konusunda olduğu gibi, eski Arap şiirinin (özellikle ilk iki tabakanın şiirlerinin) intikali ve orijinalliği konusunda da çeşitli iddialar ileri sürülerek birtakım şüpheler oluşturulmaya çalışılmıştır. Üzerinden çok zaman geçmeden konunun İslâm dünyasındaki uzmanları ve bazı müsteşrikler tarafından bu iddialar ele alınarak mesnedsizliği ortaya konmuş ve konuyla ilgili bir literatür meydana getirilmiştir. Fuat Sezgin de Târîhu’t-türâsi’l-Arabî (Almanca aslı: Geschichte des Arabischen Schrifttums [GAS]) adlı eserinin şiire ayırdığı 2. cildinin 1. cüz’ündeki giriş bölümlerinde konuyu ele almış; 2. cüz’ünde ise 50/670 yılına kadarki dönemde yaşamış olan 282 şâiri çeşitli gruplara ayırarak tanıtmış ve şiirleriyle ilgili literatürü tespit etmiştir. Bu çalışmada önce, Fuat Sezgin’in bakışıyla, iddialar tespit edilerek cevapları verilecek; ardından konuyla ilgili literatürün küçük bir kronolojik listesi sunulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Câhiliyye, Sadru’l-İslâm, Şiir, Rivâyet, Şâhid, İstişhâd

According to Fuat Sezgin, the Transition and Originality of Old Arabic Poetry

Öz

In the history of Arabic literature, poets are divided into four groups: “Cahiliyyun”, “Muhadramun”, “Mutaqaddimun/ Islamiyyun”, “Muwalladun/Muhdasun”. Poems of the first two groups are considered as evidence in all “language sciences”, unanimously, and “religious sciences”, which are based on linguistics in many aspects. Due to the abovementioned position, since the second half of the nineteenth century, a number of suspicions have been sought by some orientalists and their followers in the Islamic world. They made various claims about the authenticity of the old Arabic poetry, as well as the reliability of the Qur’an and the hadiths. Shortly after, it was revealed by the experts in the Islamic world and some orientalists that the allegations were unfounded. And a relevant literature has been produced. Fuat Sezgin discussed the subject in Chapter 1 of Volume 2 of his book Tārīh al-Turāth al-Arabī (German original: Geschichte des Arabischen Schrifttums [GAS]). In the second Chapter, he introduced 282 poets who lived in the period up to 50/670, and divided them into various groups and determined the literature about his poems. In this study, first of all, with the view of Fuat Sezgin, the claims will be identified, and their answers will be given. Then, a small chronological list of relevant literature will be presented.

Anahtar Kelimeler

Jahiliyya, Sadr al-Islam, Poem, Riwayat, Shahid, Istishad

Kaynakça

• Algül, Hüseyin. “Gālib b. Sa‘saa.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13: 332. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Altıkulaç, Tayyar. “Ebû Amr b. Alâ.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 94-96. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Atçeken, İsmail Hakkı. “Velîd II.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 31-33. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Aycan, İrfan. “Muâviye b. Ebû Süfyân.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 332-334. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Aycan, İrfan. “Ziyâd b. Ebîh.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 480-482. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Azizova, Elnure. “Ubeyd b. Şeriyye.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 15-16. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Bağdâdî, Abdülkādir. Hızânetü’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-Arab. Thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 4. Baskı. 13 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1418/1997.
• Baliç, İsmail. “Geschichte des Arabischen Schrifttums.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14: 37-38. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Bedevî, Abdurrahman. Dirâsâtü’l-müsteşrikîn havle sıhhati’ş-şi‘ri’l-Câhilî. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’lİlm li’l-Melâyîn, 1979.
• Bedevî, Abdurrahman. Mevsûatü’l-müsteşrikîn. 3. Baskı. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1993.
• Birışık, Abdülhamit. “Katâde b. Diâme.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 22-23. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Litteratur. Weimar 1898 (1. Band): 16-17; Leiden 1937 (Erster Supplementband): 31-34; Arapça tercümesi: “el-Faslü’l-Hâmis: Rivâyetü’ş-şi‘ri’lcâhilî.” Târîhu’l-edebi’l-Arabî. Çev. Abdülhalîm en-Neccâr. 1: 63-66. 5. Baskı. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif, ty.
• Bulut, Ali. “İslâm Öncesi Arap Edebiyatının Mevsûkiyeti Meselesi.” İslâm Öncesi Araplarda Dil ve Edebiyat. Editör: Mustafa Çağrıcı. 15-60. 1. Basım. İstanbul: KURAMER Yayınları, 2019.
• Bulut, Ali. “Yûnus b. Habîb.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 606-607. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Kelbî, Muhammed b. Sâib.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 205-206. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Çetin, Nihad M.. Eski Arap Şiiri. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1973.
• Çuhadar, Mustafa. “Küseyyir.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 575-576. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Demirayak, Kenan. “İbn Müferriğ.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 215-216. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Durmuş, İsmail. “Halef el-Ahmer.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15: 234-236. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Elmalı, Hüseyin. “Hassân b. Sâbit.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 399-402. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Elmalı, Hüseyin. “Mufaddal ed-Dabbî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 364. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Elmalı, Hüseyin. “el-Mufaddaliyyât.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 366-367. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Er, Rahmi. “Kümeyt el-Esedî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 551-552. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Er, Rahmi. “Rü’be b. Accâc.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 282-283. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Ergin, Ali Şakir. “Cemîl.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 325. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Ergin, Ali Şakir. “Ferezdak.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 373-375. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Fayda, Mustafa – Koçak, Muhsin. “Ömer.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34: 44-53. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Fayda, Mustafa. “Avâne b. Hakem.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4: 107. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Fazlıoğu, Şükran. “Tâhâ Hüseyin.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 377-379. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Görgün, Hilal. “Nöldeke, Theodor.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 217-218. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Görgün, Hilal. “Wellhausen, Julius.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 155-157. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Sa‘d b. Ebû Vakkās.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 372-374. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Hatiboğlu, Mehmet S. – Görgün, Tahsin. “Goldziher, Ignaz.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14: 102-111. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Kandemir, M. Yaşar. “Şa‘bî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 217-218. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kapar, Mehmet Ali. “Lahmîler.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 54-55. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Karaarslan, Nasuhi Ünal. “Ebû Nüvâs.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 205-207. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Karaarslan, Nasuhi Ünal. “İbnü’n-Nedîm.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 171-173. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Karaaslan, Nasuhi Ünal.“Şair.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 298-301. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-müellifîn terâcimu musannifî’l-kütübi’l-‘Arabiyye. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ty.
• Kılıç, Hulûsi. “Ebû Amr eş-Şeybânî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 98-99. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kılıç, Hulûsi. “Ebü’l-Ferec el-İsfahânî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 316-318. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kreiser, Klaus. “Jacob, Georg.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 567-568. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Muhtar, Cemal. “Beşşâr b. Bürd.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 8-9. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Nuhoğlu, Hidayet Yavuz. “Ahlwardt, Wilhelm.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 28-29. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Nuhoğlu, Hidayet Yavuz. “Blachère, Régis.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 244-245. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Nuhoğlu, Hidayet Yavuz. “Krenkow, Fritz.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 289-290. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Özcanoğlu, Muzaffer. “Adî b. Zeyd.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 382. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Özkan, Halit. “Zührî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 544-549. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Savran, Ahmet. “İmruülkays b. Hucr.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 237-238. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Savran, Ahmet. “Ka‘b b. Züheyr.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24: 7-8. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Sezgin, Fuat. Târîhu’t-türâsi’l-Arabî. Arapçaya çeviren: Mahmûd Fehmî Hicâzî vd. Riyad: Câmiatü’lİmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1411/1991.
• Sezgin, Fuat. “eş-Şi‘ru’l-Arabiyyü’l-kadîm beyne’l-asâleti ve’l-intihâl.” Muhâdarât fî târîhi’lulûmi’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, Frankfurt: Ma‘hedü Târîhi’l-Ulûmi’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 1404/1984: 159-166; Türkçe tercümesi: “Orijinallik ve İntihâl Arasında Eski Arap Şiiri”, (çev. Hasan Taşdelen), Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5, no. 5 (1993): 311-316.
• Şakiroğlu, Mahmut H.. “Levi Della Vida, Giorgio.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 151-153. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Tüccar, Zülfikar. “Cerîr b. Atıyye.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 412-413. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Tüccar, Zülfikar. “Hammâd er-Râviye.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15: 486-488. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Tüccar, Zülfikar. “Hutay’e.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18: 424. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Tüccar, Zülfikar. “İbn Sellâm el-Cumahî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 312-313. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Tüccar, Zülfikar. “Lyall, Carl.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 264. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Tüccar, Zülfikar. “Sicistânî, Ebû Hâtim.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 139-141. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Tüccar, Zülfikar. “Şarkî b. Kutâmî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 360. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Tüccar, Zülfikar. “Tırımmâh.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41: 116-117. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Tüccar, Zülfikar. “Ümeyye b. Ebü’s-Salt.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 303-305. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Tülücü, Süleyman. “A‘şâ, Meymûn b. Kays.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3: 544-545. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Tülücü, Süleyman. “Lebîd b. Rebîa.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 121-122. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Tülücü, Süleyman. “Ma‘mer b. Müsennâ.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 551-552. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Tülücü, Süleyman. “Râî en-Nümeyrî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34: 426-427. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Tülücü, Süleyman. “Züheyr b. Ebû Sülmâ.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 540-542. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Uzun, Tacettin. “Temîm b. Übey.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 422-423. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Varol, Hüseyin. “Evs b. Hacer.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 542. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Woodhead, Christine. “Muir, Sir William.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 94. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yalar, Mehmet. “Cahiliye Şiirinin Tarihsel Gerçekliği Problemi.” Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 17, no. 2 (2008): 95-120.
• Yaşaroğlu, Kâmil. “Margoliouth, David Samuel.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28: 53-54. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Yel, Ali Murat. “Grunebaum, Gustave Edmund von.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14: 166-167. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Yıldız, Musa. “Tabakātü’ş-Şuarâ.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 304-306. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Yıldız, Musa. “Zürrumme.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 581-582. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Yiğit, İsmail. “Muhtâr es-Sekafî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 54-55. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yüce, Nuri. “Brockelmann, Carl.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 335-336. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-A‘lâm kāmûsü terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ’ mine’l-Arab ve’l-müsta‘ribîn ve’l-müsteşrikîn. 15. Baskı. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.