Rusçuklu Ali Fethi Efendi’nin Hilye-i Sultânî Adlı Eserindeki Iktibas Yöntemlerine Dair Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Cilt: 31 Sayı: 1, 137 - 168, 30.06.2020

Hüseyin Şıra

https://doi.org/10.26650/di.2020.31.1.0009

Öz

Rusçuklu Ali Fethi Efendi Osmanlı Devleti’nin büyük bir dönüşüm ve değişimden geçtiği 19. asrın ilk yarısında yaşamış âlim, şair, mutasavvıf bir şahsiyettir. Aynı zamanda farklı alanlarda tercümeler yapmış ve kütüphane kataloğu hazırlamıştır. Manzum ve mensur bir tarzda yazdığı Milâd-ı Muhammediyye-i Hâkâniyye Hilye-i Fethiyye-i Sultâniyye (Hilye-i Sultânî) isimli eserinde klasik şerh geleneğine uygun olarak Hz. Ali’den rivayet edilen hilye hadisini tercüme ve şerh etmiştir. Çalışmanın giriş bölümünde hilye türü ile ilgili genel bir bilgi verilmiştir. Birinci bölümde Ali Fethi Efendi’nin hayatı ve eserleri tanıtılmış, ikinci bölümde Hilye-i Sultânî’nin şekil ve muhteva incelemesi yapılmıştır. Üçüncü bölümde eserdeki ayet ve hadis iktibasları ile Arapça şiirler kaynakları ve anlamları ile birlikte tablo şeklinde hazırlanmıştır. Sonuç bölümünde Ali Fethi Efendi, Hilye-i Sultânî ve bu eserdeki iktibas yöntemlerine dair bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rusçuklu Ali Fethi, Hilye, Tercüme, Şerh, İktibas

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

An Evaluation of the Methods of Quotations in Rustchuk Ali Fethi Efendi’s Work Hilye-i Sultani

Öz

Rustchuk Ali Fethi Efendi was a scholar, poet, sufi who lived in the first half of the 19th century, when the Ottoman Empire was going through a great transformation and change. He also made translations in different fields and prepared a library catalog. In his work titled Milâd-ı Muhammediyye-i Hâkâniyye Hilye-i Fethiyye-i Sultâniyye (Hilye-i Sultânî), which he wrote in the form of poetry and prose, he translated and commented on the Hazrat Ali’s narrations of hilya in accordance with the classical commentary tradition. In the introduction section of the study, general information about hilye type is given. In the first part, the life and works of Ali Fethi Efendi are introduced and in the second part, the shape and content of Hilye-i Sultânî are examined. In the third part, the verse and hadith quotations in the work and the Arabic poems arre prepared in tabular form together with their sources and meanings. In the conclusion section, an evaluation of Ali Fethi Efendi, Hilye-i Sultânî and the methods of quoting in this work is made.

Anahtar Kelimeler

Ruse/Rustchuk Ali Fethi, Hilye, Translation, Commentary, Quotation

Kaynakça

• Abdürrezzak b. Hemmâm, Ebû Bekir es-Sanânî. el-Musannef (Mamer b. Râşid’in el-Câmii ile birlikte). thk. Habîburrahman el-Azamî. 12 cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1970.
• Aclûnî, İsmâ‘îl b. Muhammed. Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs amma’ştehera mine’l-Ehâdîs alâ Elsineti’n-Nâs. thk. Ahmed el-Kallâş. 2 cilt. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 1985.
• Ahmed b. Hanbel. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût ve diğerleri. 50 cilt. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 1997.
• Ahmed Cevdet Paşa. Belâgat-ı Osmâniyye. Hazırlayan: Turgut Karabey ve Mehmet Atalay. Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
• Ahmed Lütfi Efendi. Vak’a nüvis Ahmed Lütfi Efendi Tarihi. haz. M. Münir Aktepe. 9 cilt. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1984.
• Ahmed Vefik Paşa. Lehce-i Osmânî. Hazırlayan: Recep Toparlı. Ankara: TDK Yayınları, 2000.
• Ali Nazîmâ ve Fâik Reşad. Mükemmel Osmalı Lugati. Hazırlayan: Necat Birinci vd. Ankara: TDK Yayınları, 2009.
• Aras, Veli. “Hilye ve Hilyeler.” Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. 4: 235-238. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1981.
• Babanzade Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-arifin Esmaü’l-müellifin ve Asarü’l-musannifin. Hazırlayan Nail Bayraktar. İstanbul: 1338.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn. el-Câmi li-Şuabü’l-Îmân. thk. Abdulalâ Abdulhamîd Hâmid. 14 cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Bilgegil, M. Kaya. Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgat). İstanbul: Enderun Yayınları, 1989.
• Birinci, Ali. “Mehmet Ali Fethî (Rusçuklu).” Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi. 2:104-105. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 1999.
• Buharî, Ebû ‘Abdullah Muhammed b. İsmâ‘îl. Sahîhu’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 2002.
• Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Cunbur, Müjgan. “Şemâil-i Şerife ve Hilye-i Nebeviler.” Diyanet İlmi Dergi-Hz. Muhammed Özel Sayısı. (1970): 37-45.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. el-Fadl b. Behrâm. Müsnedü’d-Dârimî (Sünenü’d-Dârimî). thk. Hüseyn Selîm Esed ed-Dârânî. 4 cilt. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 1998.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. El-Eş‘âs es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvud. Thk. Şuayb el-Arnaût ve diğerleri. 7 cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû Nuaym el-İsfehânî, Ahmed b. Abdullah. Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtu’l-Asfiyâ. 10 cilt. BeyrutKahire: Mektebetü’l-Hânicî-Dâru’l-Fikr, 1996.
• Ebû Saîd Abdulmelik b. Muhammed b. İbrâhîm en-Neysâbûrî el-Harkûşî. Şerhu’l-Mustafâ. Thk. Ebû Âsım Nebîl b. Hâşim el-Gumarî. 6 cilt. Mekke: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1424.
• Ebû Ya‘lâ el-Mavsılî, Ahmed b. Alî b. El-Müsennâ et-Temîmî. Müsnedü Ebû Ya‘lâ el-Mavsılî. Thk. Hüseyn Selîm Esed. 16 cilt. Dımeşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs 1989.
• Ece, Selami. “İktibas.” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 19, (2002): 39-53.
• Erdoğan, Mehtap. “Türk Edebiyatında Manzum Hilyeler.” Doktora tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2011.
• Ergin, Osman Nuri. Muallim Cevdet’in Hayatı, Eserleri ve Kütüphanesi. İstanbul: İstanbul Belediyesi, 1937.
• Fatin Davud. Hâtimetü’l-Eş‘âr. İstanbul: İstihkâm Alayları Litografya Destgâhı, 1271.
• Gövsa, İbrahim Alâettin. Türk Meşhurları Ansiklopedisi. İstanbul: Yedigün Neşriyat,1946.
• Güngör, Zülfikar. “Türk Edebiyatında Hilye-i Nebevi Türünün Doğuşu Gelişimi ve Sebepleri.” Tasavvuf 10, no. 1 (2003): 185-199.
• Güngör, Zülfikar. “Türk Edebiyatında Türkçe Manzum Hilye-i Nebevîler ve Nesimî Mehmed’in Gülistân-ı Şemâil’i.” Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2000.
• Halebî, Ebu’l-Ferec Alî b. İbrâhîm b. Ahmed. İnsânu’l-Uyûn fî Sîreti’l-Emîni’l-Me’mûn (es-Sîretu’lHalebiyye). 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427.
• Haskan, Mehmet Mermi. Eyüplü Meşhurlar. 2 cilt. İstanbul: Eyüp Belediyesi Yayınları, 2004.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed el-Kûfî. El-Musannef. Thk. Muhammed Avvâme. 26 cilt. Cidde-Beyrut: Dâru’l-Kıble-Mü’essesetü ‘Ulûmi’l-Kur’ân, 2006.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Es-Sünen. Thk. Şuâyb el-Arnaût-Âdil Mürşid ve diğerleri. 5 cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal. Son Asır Türk Şairleri. İstanbul: Orhaniye Matbaası, 1930-1942.
• Kâdî Iyâz, Ebu’l-Fadl b. Mûsâ el-Yahsubî. eş-Şifâ bi-Tarîfi Hukûki’l-Mustafâ. thk. Abdûh Alî Kûşe. Dubai: 2013.
• Karahan, Abdulkadir. Hâkânî Mehmed Bey’in Hilye-i Şerîfe’si. İstanbul: Sabah, 1992.
• Karaman, Hayreddin. Gönüllerin Süsü, Hanelerin Zineti Hilye / Peygamberimizin Şekil ve Şemâili. İstanbul: Ufuk Yayınları, 2008.
• Kortantamer, Tunca. “Teori Zemininde Metin Şerhi Meselesi” Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Araştırmaları Dergisi 8, (1994): 1-10.
• Külekçi, Numan. Hilye. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1988. Macdonald, D. B. “İktibas.” İslâm Ansiklopedisi, 5/2:959 İstanbul: MEB Yayınları, 1967.
• Mahmud Cevad. Maârif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilâtı ve İcrâatı. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1338. Mardin, Ebül-ulâ. Huzur Dersleri. Hazırlayan İsmet Sungurbey. İstanbul: 1956-1966.
• Mehmed Ali Fethi Efendi. Terceme-i Kelâm-ı Erbaèîn-i Hazret-i Ali el-Murtazavî. İstanbul: Beyoğlu Kışlak-ı HümÀyûnu Litografyası, 1276.
• Mehmed Süreyya. Sicil-i Osmânî. 4 cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1308.
• Mermer, Kenan. Klasik Şerh Geleneğinde Üslûp: Kasîde-i Bürde Örneği. İstanbul: İz Yayınları, 2018.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîh-i Müslim, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1991.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Kutsal Gönüllü Veli Kuşadalı İbrahim Halveti, Hayatı, Tasavvufi Düşünceleri, Mektuplar. İstanbul: Fâtih Kitabevi, 1982.
• Pala, İskender. Hilye-i Saâdet. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Saraç, M. A. Yekta. Klâsik Edebiyat Bilgisi: Belâgat. İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 2010.
• Suyûtî, Celâlüddin Abdurrahman b. Ebû Bekir b. Muhammed el-Hudayrî. ed-Dürrü’l-Mensûr. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1993.
• Şemseddin Sâmî. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1317.
• Şıra, Hüseyin. “Rusçuklu Ali Fethi Efendi, Hayatı Eserleri ve Hilyesi.” Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2008.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-Kebîr, thk. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî. 25 cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1983.
• Tayâlisî, Ebû Dâvud Süleymân b. Dâvud b. el-Cârud. el-Müsned. thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Türkî. 4 cilt. Mısır: Dârı Hicr, 1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiu’s-Sahîh (Sünenü’t-Tirmizî). thk. Ahmed Muhammed Şâkir-Muhammed Fuâd Abdulbâkî-İbrâhim Atve Ivaz. 5 cilt. Mısır: Matbaatu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1975.
• Tuman, Mehmet Nail. Tuhfe-i Nâilî: Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Hazırlayan Cemal Kurnaz, Mustafa Tatçı. 2 cilt. Ankara: Bizim Büro Yayınları, 2001.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Hilye.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17:44-47. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Uzun, Mustafa İsmet. “İktibas: Türk Edebiyatı.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22: 52-54. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Yardım, Ali. “Hilye-i Sâadet: Peygamber Efendimizin Yaratılış Güzellikleri.” Kubbealtı Mecmuası 4, (1978): 12-25.