İslam Felsefesinde İbadetler Ekseninde Dindarlık

Yıl 2020, Cilt: 31 Sayı: 2, 355 - 378, 25.12.2020

Emine Taşçı Yıldırım

https://doi.org/10.26650/di.2020.31.2.0010

Öz

Genel olarak insanın inandığı dinin emir ve yasaklarını dikkate almak suretiyle oluşturduğu bir yaşam biçimi olarak görülen dindarlığın inanç, ibadet ve ahlak şeklinde üç boyutunun varlığından bahsedilebilir. İslam felsefesi içerisinde doğrudan dindarlık kavramı ele alınmamakla birlikte ibadetlere dair ortaya konulan düşüncelerden hareketle dindarlığa dair bazı ip uçlarına ulaşabilir. Bu çalışmada, eserleri içerisinde doğrudan ibadetlere dair görüş serd etmiş olan, ilk dönem İslam felsefesinin önde gelen düşünürlerinden bazılarına (Âmîrî, İhvân-ı Safâ, İbn Sînâ, Gazzâlî) yer verilecektir. Bu noktada İbn Sînâ'nın el-Keşf 'an Mâhiyyeti’s-Salât ve Hikmetu Teşri'iha li İbn Sînâ adlı eseri başvurulacak kaynakların başında gelmektedir. Bu makalede, dindarlığın ibadet ve ahlak boyutlarının göz ardı edilmemesi gerektiğini ve ahlakî olgunluğa erişmede ibadetlerin nasıl bir fonksiyon icra ettiğini bu düşünürlerin ibadete bakışları üzerinden ortaya koymak amaçlanmaktadır. Bu çerçevede, dindarlığın sadece ibadet boyutunun değil, ahlakî boyutunun da önemli olduğu ve ibadetlerin de bu ahlakî yönü destekleyici olması gerektiği sonucuna varılabilir.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Dindarlık, İbadet, Ahlak

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Religiosity within the Context of Worship in the Islamic Philosop

Öz

Religiosity in general is seen as the way of life formed by taking into account the orders and prohibitions of the religion one believes in. It can be stated that there are three dimensions to religiosity: faith (īmān), worship (ibadah), and morality (akhlaq). The concept of religiosity is not directly addressed in Islamic philosophy. However, some clues about religiosity can be reached based on the ideas put forward regarding worship. In this study, some of the prominent thinkers (Amiri, Ikhwān Al-Ṣafā, Ibn Sīnā, Al-Ghazali) of early Islamic philosophy, who directly expressed their views on worship in their works, will be included. In this sense, the work of Ibn Sīnā called al-Kashf ‘an Mâhiyyat al-Salât wa Hikmat Tashri’iha li Ibn Sīnā is one of the sources to be consulted. This article aims to reveal that the worship and morality dimensions of religiosity should not be ignored and to reveal the function of worship in reaching moral maturity, through the views of these thinkers on worship. In this framework, it can be concluded that not only worship but also the dimension of morality is important, and that worship should support the morality aspect.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Religiosity, Worship, Morality

Kaynakça

• Âmirî, Ebü’l-Hasan el-. Kitabu’l-emed ale’l-ebed (Sonsuzluk Peşinde). Editör İlhan Kutluer. Çeviren Yakup Kara. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Ayten, Ali. Empati ve Din: Türkiye’de Yardımlaşma ve Dindarlık Üzerine Psiko-sosyal Bir Araştırma. İstanbul: İz Yayıncılık, 2010.
• Baynal, Fatma. “Türkiye’de Dindarlık Üzerine Kullanılan Ölçeklere Yönelik Sorunlar ve Öneriler”. İçinde Din Psikolojisi Güncel Durum Analizi, 263-86. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2020.
• Cirhinlioğlu, Zafer, Üzeyir Ok, ve Fatma Gül Cirhinlioğlu. Dindarlık Ruh Sağlığı ve Modernite. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2013.
• Fârâbî. “Fusûlü’l-medenî (Siyaset Felsefesine Dair Görüşler)”. İçinde Fârâbî’nin İki Eseri, çeviren Hanifi Özcan, 45-138. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2005.
• ———. “Mutluluğu Kazanma (Tahsilu’s-Sa’ade)”. Içinde Farabi’nin Üç Eseri, çeviren Hüseyin Atay. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları, 2008.
• Gazzâlî. Abidler Yolu (Minhac’ül abidin). Çeviren Yaman Arıkan. İstanbul: Yaylacık Matbaası, 1968.
• ———. Arifler Yolu (Minhacü’l-Arifin). Çeviren Yaman Arıkan. İstanbul: Elifbe Yayınları, 1981.
• ———. Büyük İslam Dini: İman Prensipleri İslam Düşüncesi ve Ahlakı. Çeviren Abdullah Aydın. İstanbul: Dilek Matbaası, t.y.
• ———. İbadetlerin Ruhu (İhya’dan Seçmeler). Çeviren Muhammed Çoşkun. Timaş yayınları; 2987. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• ———. İhyâu ulûmi’d-dîn. Çeviren Ahmet Serdaroğlu. 1-4 c. İstanbul: Bedir Yayınevi, 2002.
• Güler, İlhami. “‘Vicdansız Dindarlık’ Olarak Güncel Müslümanlık”. İslami Analiz. Erişim 20 Şubat 2020. http://www.islamianaliz.com/m/3500/vicdansiz-dindarlik-olarak-guncel-muslumanlik.
• Günay, Enver. “Dindarlığın Sosyolojisi”. İçinde Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi, editör Enver Günay ve Celaleddin Çelik, 1-59. Adana: Karahan Kitabevi, 2006.
• Gündüz, Şinasi. Din ve İnanç Sözlüğü. Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
• Gürses, İbrahim. Dindarlık ve Kişilik. Bursa: Emin Yayınları, 2010.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• İbn Sînâ. “el-Ahlak”. İçinde İbn Sînâ’nın Şimdiye Kadar Bilinmeyen Bir Ahlak Risalesi, çeviren Bekir Karlığa. y.y., t.y.
• ———. “el-Keşf an mahiyyeti’s-salat ve hikmetu teşriiha: Mahiyyetü’s-salat”. İçinde Câmiü’l-bedai’: Yahtevi ala resâili’ş-Şeyh er-Reis İbn Sînâ, 7-12. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2004.
• ———. en-Necât (Felsefenin Temel Konuları). Çeviren Kübra Şenel. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2013.
• ———. İşaretler ve Tenbihler (el-İşârât ve’t-tenbîhât). Çeviren Ali Durusoy, Muhittin Macit, ve Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• ———. Kitâbu’ş-şifâ Metafizik II. Çeviren Ekrem Demirli ve Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• ———. Mutluluk ve İnsan Nefsinin Cevher Olduğuna Dair On Delil (Risâle fi’s-se’âde ve’l-huceci’l-’aşere). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• ———. Namaz Hakkındaki Görüşleri. Çeviren M. Hazmi Tura. İstanbul: Bürhaneddin Matbaası, 1942.
• İhvân-ı Safâ. İhvân-ı Safâ Risâleleri. Çeviren Abdullah Kahraman, İsmail Çalışkan, Enver Uysal, Ali Avcu, Murat Demirkol, Kamuran Gökdağ, ve Elmin Aliyev. 1-5 c. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
• ———. Resâilü İhvâni’s-Safâ ve Hullâni’l-Vefâ. 4 c. Kum: Mektebü’l-İ’lami’l-İslamiyye, 2000.
• Kayıklık, Hasan. Din Psikolojisi: Bireysel Dindarlık Üzerine. Adana: Karahan Yayınları, 2011.
• Kirman, Mehmet Ali. Din Sosyolojisi Sözlüğü. Adana: Karahan Kitabevi, 2016.
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. Kişilik ve Dindarlık (Dindarlık Düzeyi ile Kişilik Özellikleri Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma). İstanbul: Değerler Eğitim Merkezi Yayınları, 2004.
• Oktay, Ayşe Sıdıka. “İbn Sînâ Düşüncesinde İbadet ve Tanrı-Alem İlişkisi Bakımından Değeri”, I:133-48. İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2008.
• Okumuş, Ejder. Gösterişçi Dindarlık. İstanbul: Ark Kitapları, 2005.
• Öztürk, Mustafa. “Bilgi-Ahlâk-Dindarlık”. Diyanet Aylık Dergi, sy Ağustos (2007): 5-7.
• Serinsu, Ahmet Nedim, ed. Dini Terimler Sözlüğü. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Seyyar, Ali. İnsan ve Toplum Bilimleri Terimleri (Ansiklopedik Sosyal Bilimler Sözlüğü). İstanbul: Değişim Yayınları, 2007.
• Subaşı, Necdet. “Türk(iye) Dindarlığı: Yeni Tipolojiler”. İslâmiyât V, sy 4 (2002): 17-40.
• Taş, Kemaleddin. “Dindarlığın Kriterleri Üzerine Tipolojik Bir Araştırma”. İçinde Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi, editör Enver Günay ve Celaleddin Çelik, 175-206. Adana: Karahan Kitabevi, 2006.
• Topuz, İlhan. “Gazali’de Dini Tutum ve Davranışlar -Dini Yaşam Biçimleri-”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 11, sy 2 (2011): 157-77.
• Turan, Yahya. Kişilik ve Dindarlık. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Uysal, Enver. “Dindarlığın Ahlâkî Temeli Üzerine Bazı Düşünceler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14, sy 1 (2005): 41-59.
• Yapıcı, Asım. Ruh Sağlığı ve Din: Psiko-sosyal Uyum ve Dindarlık. Adana: Karahan Kitabevi, 2007.