Some Considerations regarding the Issue of the Tafsır̄ of the Qur’ān through the Qur’ān on the Axis of Ibn Taymiyya

Yıl 2021, Cilt: 32 Sayı: 2, 531 - 562, 31.12.2021

Sevim Gelgeç

Öz

Ibn Taymiyya (1263–1328), who adopted the Ahl al-Hadith paradigm, is the main reference point of many movements originating from salafı̄ and islāhı,̄ argued that the original (Qur’ān and sunnah) should be preserved against the movements of Hurufism, Bāṭinism, and the sects that he regarded as ahl al-bid̒ah-the deviant. He also argued that salaf— his expressed path for the first three generations—should be followed. He proposed that “the Qur’ān must be exegeted firstly with the Qur’ān, then with the sunnah, words of the ṣahāba, and the tābiū̒ n, respectively.” He stated that it is ḥarām (unlawful) to exegete the Qur’ān with any additional judgment and believed that the decompose that existed during the late 13th and early 14th century would be achieved by adhering to the clean/pure understanding of religion and sticking to the fundamental/original sources of the first period (Hijrī first three century). The paper analyzes the period in which Ibn Taymiyya lived and examines the historical background of the aforementioned issue. Subsequently, it also discusses the motives that cause the Qur’ān’s tafsir with the systematized Qur’ān as well as a discussion on the effects and reflections of the tafsır̄ of the Qur’ān through the Qur’ān.

Anahtar Kelimeler

Salafism, Ibn Taymiyya, Tafsır̄ of the Qur’ān through the Qur’ān, Contemporary Period, Qur’anism

İbn Teymiyye Ekseninde Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri Meselesine Dair Bazı Mülahazalar

Öz

Ehl-i hadis paradigmasını benimseyen ve günümüz selefî ve ıslah kökenli birçok hareket ve akımın temel referans noktası olan İbn Teymiyye (ö. 728/1328) kendi döneminde var olan Hurûfîlik, Bâtınîlik gibi akımlar ve sapkın-bid’at ehli kabul ettiği fırkalar karşısında aslın muhafaza edilmesi ve selef olarak nitelendirdiği ilk üç neslin yolunun izlenmesi gerektiğini savunmaktadır. O, Kur’ân’ın öncelikle Kur’ân’la, sonrasında sırasıyla sünnet, sahabe ve tâbiîn sözüyle tefsir edilmesi gerektiğini aksi halde reyle tefsirin haram olduğunu ileri sürmektedir. İbn Teymiyye kendi asrında var olan tefessühün, ilk dönemin temiz/saf din anlayışına ve temel/aslî kaynaklarına müracaat etmekle mümkün olacağına inanmıştır. Bu makalede, İbn Teymiyye’nin yaşadığı dönem incelenerek konunun tarihsel arka planı üzerinde durulacak ve Kur’ân’ın Kur’ân’la tefsirinin sistemleşmesine sebep olan saikler irdelenecektir. Daha sonra ise Kur’ân’ın Kur’ân’la tefsirinin çağdaş dönemdeki etki ve yansımaları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Selefîlik, İbn Teymiyye, Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri, çağdaş dönem, Kur’âncılık

Kaynakça

• Altıntaş, Ramazan. İslam Düşüncesinde İşlevsel Akıl. İstanbul, 2003.
• Arpa, Enver. İbn Teymiyye’nin Kur’ân Anlayışı. Ankara: Fecr Yayınları, 2010.
• Ay, Mahmut. “Musa Carullah Bigiyef’in Kur’an Yorumlarına Dair Eleştirel Bir Tahlil”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy 30 (2014).
• Ayday, Mehmet Selim. “İşârî Tefsir Geleneği Açısından Hüsâmeddîn Ali el-Bitlisî ve Câmi’u’t-Tenzîl ve’t-Te’vîl İsimli Tefsiri”. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
• Bigiyef, Musa Carullah. Büyük Mevzularda Ufak Fikirler. Editör Musa Bilgiz. Ankara: Kitabiyat, 2001.
• ———. Hatun. Editör Mehmet Görmez. Ankara: Kitabiyat, 1999.
• ———. İslam Nazarında Müskirat ve Meyyit Yakmak Meseleleri. Editör Ferhat Koca. Ankara: Ankara Okulu, 2003.
• ———. Kitabu’s-Sünne. Çeviren Mehmet Görmez. Ankara: Ankara Okulu, 1998.
• Birışık, Abdülhamit. Hind Alt Kıtası Düşünce ve Tefsir Ekolleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2001.
• Bodur, Hüsnü Ezber. “Orta Asya’da Ceditcilik Hareketi ve Modern Dini Düşünce Üzerindeki Etkisi”. İçinde Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyete Katkıları Sempozyumu. Isparta, 2007.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğîre Cûfî. Sahîhu’l-Buhârî, “Şehâdât” 9, Beyrut-Lübnan, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. C. 1. Ankara, 1996.
• Doğan, Özlem. Hermeneutik Dersleri. C. 2. İzmir, 1994.
• Ebû Zehra, Muhammed. İmam İbn Teymiyye: Hayatı-Fikirleri-Eserleri. İstanbul: İslamoğlu, t.y.
• Ebû Zeyd, Muhammed. el-Hidâye ve’l-İrfân fî Tefsîri’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân. Sir Seyyid el-Mektebe-tü’t-Tezkâriyye, 1934.
• Fazlur Rahman. İslam. Çeviren Mehmet Dağ ve Mehmet Aydın. Ankara: Ankara Okulu, 2012.
• ———. İslâmî Yenilenme: Makaleler III. Çeviren Adil Çiftçi. Ankara: Ankara Okulu, 2015.
• Fenârî, Muhammed b. Hamza b. Muhammed Şemsüddîn el-. Fusûlu’l-Bedâi’ fî Usûli’l-Şerâi’. Editör Muhammed Hüseyin Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Gelgeç, Sevim. “Bir Yöntem Olarak Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri Meselesi –Muhammed Emîn Şinkîtî Örneği-”. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Görmez, Mehmet. Musa Carullah Bigiyef. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Editör Muhammed Hüseyin Şemsüddîn. C. 1. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Teymiyye. Mecmû-u Fetâvâ. C. 13. 37 c., t.y.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. Der’u Tearuzi’l-Akli ve’n-Nakl. C. 1. Beyrut, 1997.
• ———. İktidâu’s-Sırâti’l-Müstekîm Muhâlefeti Ashâbi’l-Cehîm. Editör Muhammed Hamid el-Fıkî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, t.y. ———. Kitâbu’l-Îmân. İskenderiye: Dâru İbn Haldûn, t.y.
• ———. “Zâhir ve Bâtın İlmine Dair Bir Risâle”. Çeviren Mustafa Öztürk ve Ali Bolat. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (Tasavvuf) 2, sy 6 (2001).
• İşbilî, Abdurrahman b. Muhammed İbn Haldûn Ebû Zeyd Veliyyüddîn el-Hadramî el-. Dîvanü’l-Mübtede ve’l-Haber fî Tarîhi’l-Arab ve’l-Berber ve Men Âsaruhum min Zevi’l-Şe’ni’l-Ekber. Editör Halik Şehhade. C. 2. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988.
• Kara, Mustafa. İbn Teymiyye’ye Göre İbn Arabî. İstanbul: Dergah Yayınları, t.y.
• Karataş, Ali. “Ehl-i Sünnetin Kur’ân Yorumunda Mu’tezile Etkisi: Ebû Bekir el-Esamm Örneği”. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 2, sy 2 (2016).
• Karataş, Şaban. Şîa’da ve Ehl-i Sünnet’te Kur’ân Tasavvuru. Ankara: Ankara Okulu, 2017.
• Keramî, Mer’î b. Yusuf el-. el-Kevâkibü’d-Düreriyye fî Menâkıbi’l-Müctehid İbn Teymiyye. Beyrut, 1986.
• Kıyıcı, Burhaneddin. “Tefsir Disiplini Açısından Bâtınî ve İşârî Yorumun İlmî Değeri”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• Koç, Mehmet Akif. İsnat Verileri Çerçevesinde İlk Dönem Tefsir Faaliyetleri İbn Ebi Hatim Örneği. Ankara: Kitabiyat, 2003. Kubat, Mehmet. “Selefiyye ile Neo-Selefîliğin Kesişen ve Ayrışan Yönleri”. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 6, sy 2 (2017).
• Kutub, Seyyid. fî Zilâli’l-Kur’ân. C. 1. Diyarbakır: Daru’l-İlm, t.y.
• Laoust, Henri. İslam’da Ayrılıkçı Görüşler. Çeviren Ethem Ruhi Fiğlalı ve Sabri Hizmetli. İstanbul: Pınar Yayınları, 2017.
• Maşalı, Mehmet Emin. “İbn Teymiyye’ye Göre Hatalı Tefsir Kuramları”. Bilimname 15, sy 2 (2008).
• Müdebber, Ali. “Naqd u Berresi-ye Şübhe-i ‘Bid’at’ Derbare-i Menhec Tefsir-e Qur’an Ba Qur’an”. Mutaleat-e Tefsiri, Sal-i Dovvom Payiz u Zimistan, sy 1 (1975).
• Müslim, Ebu'l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî. Sahîhu Müslim, “Fedailü’s-Sahâbe” 210-214, Beyrut-Lübnan, Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2011.
• Özcan, Esat. Eyyûbî-Memlûk Döneminde Tefsir (Ezdî Örneği). İstanbul: Kitap Yayınları, 2019.
• Özervarlı, M. Sait. İbn Teymiyye’nin Düşünce Metodu ve Kelamcılara Eleştirisi. İstanbul: İslami Araştırmalar Merkezi Yayınları, 2017.
• Öztürk, Mustafa. İlâhî Hitâbın Tefsiri. C. 1. Ankara: Ankara Okulu, 2018.
• ———. Kur’ân, Tefsir ve Usûl Üzerine Problemler, Tespitler, Teklifler. Ankara: Ankara Okulu, 2011.
• ———. “Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri: Bir Mahiyet Soruşturması”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8, sy 2 (2008).
• ———. Kur’ân’ın Mu’tezilî Yorumu: Ebû Müslim el-İsfehânî Örneği. Ankara: Ankara Okulu, 2012.
• ———. “Modern Döneme Özgü Bir Kur’ân Tasavvuru: Kur’âncılık ve Kur’ân İslamı Söyleminin Tahlil ve Tenkidi”. Marife Dergisi, sy 3 (2010).
• ———. “Selefilik ve Tefsir”. İçinde Tarihte ve Günümüzde Selefilik. İstanbul: Ensar Yayınları, 2014.
• ———. Tefsirin Halleri. Ankara: Ankara Okulu, 2016.
• ———. “Zâhirî-Literalist Anlayışın İslâm Düşüncesindeki ve Çağdaş Selefîlikteki İzdüşümleri”. İçinde Zâhirî ve Selefî Din Yorumu. İstanbul: KURAMER, 2019.
• Rızâ, Reşîd. Tefsîru’l-Menâr. C. 1. el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmmeti li’l-Kitâb, 1990.
• Rızaeddin, b. Fahreddin. Kalem ve Kılıç Üstadı Şeyhu’l-İslam İbn Teymiyye ve Mücadelesi. Çeviren Ömer Hakan Özalp. İstanbul: İşaret Yayınları, t.y.
• Uludağ, Süleyman. İslam Düşüncesinin Yapısı. İstanbul, 1985.
• ———. “Tasavvuf Karşıtı Akımlar ve İbn Teymiyye’nin Tasavvuf Felsefesi”. İslamiyat Dergisi, sy 3 (1999).
• Uzun, Nihat. “Tefsir Disiplini Açısından Bâtınî ve İşârî Yorumun İlmî Değeri”. İçinde Kur’ân’ın Bâtınî ve İşârî Yorumu, editör Mustafa Öztürk. İstanbul: KURAMER, 2018.
• Yazıcı, Muhammet. “İbn Teymiyye’nin Mecmû’u Fetâvâ Adlı Eserinde Ehl-i Bid’at Fırkalarına Bakışı”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1988.
• Yıldırım, Ramazan, ve Mahmut Çınar. Selefilik Tarihsel Süreci ve Görüşleri. Köln: Plural, 2018.
• Yıldız, Sakıp. “Şia’nın Kur’ân-ı Kerim ve Tefsiri Hakkında Görüşleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1982.