Dârülfünûn Arap Edebiyatı Tarihi Müderrisi Mehmed Fehmî’nin “Beşşâr” Başlıklı Makalesi Üzerine

Yıl 2021, Cilt: 32 Sayı: 2, 563 - 596, 31.12.2021

Bünyamin Aydın

Öz

Müderriszâde Mehmed Fehmî (ö. 1873-1944), II. Abdülhamid devrinde Bağdat’ta çeşitli resmi görevlerde bulunmuş, İkinci Meşrutiyet’in ilanından sonra Dârülfünûn’da on yılı aşkın süreyle Arap Edebiyatı Tarihi dersleri vermiş, Arapça ve Türkçe’nin yanında Farsça ve Fransızcayı da bilen Bağdatlı bir müderristir. Dârülfünûn’da okuttuğu Târîh-i Edebiyyât-ı Arabiyye dersi notlarını dört cilt halinde bir araya getirmiş ve câhiliye devri edebiyatına tahsis ettiği birinci cildi İstanbul’da yayınlamıştır. İstanbul yıllarında kaleme aldığı Türkçe yazılardan biri de Abdülhak Hâmid Tarhan’ın mektupları arasında yayınlanan Beşşâr başlıklı makalesidir. Müderriszâde bu makalesinde önce Beşşâr b. Bürd’ün hayatına dair bilgiler sunmuş, daha sonra farklı konulardaki şiirlerinden seçme beyitleri câhiliye dönemine ait bazı şiirlerin yanı sıra Farsça ve Türkçe şiir örnekleriyle de karşılaştırmak suretiyle tahlil etmiştir. Bu çalışmada Müderriszâde’nin hayatı, doğumundan İstanbul’dan ayrılışına kadar olan dönemi içine alacak şekilde, Arapça ve Türkçe kaynaklar üzerinden ele alınacak; devamında Beşşâr başlıklı makalesinin sunumu yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı Tarihi, Dârülfünûn, Müderriszâde, Mehmed Fehmî, Beşşâr b. Bürd

Kaynakça

• Abdülhak Hâmid Külliyyât-ı Âsâr Mektuplar 2. nşr. Âsâr-ı Müfîde Kütüphanesi. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1334.
• Abdülhak Hâmid’in Mektupları 1. nşr. İnci Enginün. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1995.
• Âlu’s-Suhreverdî, Muhammed Sâlih. Lubbu’l-Elbâb. 2 Cilt. Bağdat: Matbaatu’l-Maârif, 1933.
• ʿAvvâd, Korkîs. Muʿcemu’l-Muellifîne’l-ʿIrâkıyyîn. 3 Cilt. Bağdat: Matbaatu’l-İrşâd, 1969.
• Birinci, Ali. “Bağdatlı Müderriszâde Mehmed Fehmi Efendi’nin Hikâyesi”. Yeni Türkiye Ortadoğu Özel Sayısı 22/84 (2016), 224-240.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Bâb-ı Âlî Evrak Odası [BEO]. No. 2947.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi [DH.MKT]. No. 1016.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Tesrî-i Muamelat ve Islahat Komisyonu [DH.TMIK.M]. No. 159.
• BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Hususi [İ.HUS]. No. 148.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti Mektûbî Kalemi [MF.MKT]. No. 1224.
• Dîvânu’n-Nâbigati’z-Zübyânî. nşr. Abbas Abdüssettâr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1996.
• Dölen, Emre. Türkiye Üniversite Tarihi 1 Osmanlı Döneminde Darülfünun. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. 4 Cilt. nşr. Mustafa Abdulkādir ʿAtâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2002.
• Hersekli Mehmed Kâmil. Terceme-i Muʿallakāt-ı Sebʿa. Dersaâdet: 1305.
• Hüseyin Kâzım Kadri. Ziya Gökalp’in Tenkidi. nşr. İsmail Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• İsfahânî, Ebü’l-Ferec. el-Eğânî. 21 Cilt. nşr. Ahmed eş-Şinkîtî. Kahire: Matbaatu’t-Takaddüm.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Muʿcemu’l-Muellifîn. 4 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1993.
• Kılıç, Hulusi. “Bağdatlı Mehmed Fehmî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 4/448-449. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Kızıklı, Zafer. “Dârülfünûn’da Okutulan Bir Ders Kitabı: Târîh-i Edebiyyât-ı ʻArabiyye”. Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2010, 47-54.
• Müderriszâde Mehmed Fehmî. Târîh-i Edebiyyât-ı Arabiyye Câhiliyye Devri. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1917.
• Müderriszâde Mehmed Fehmî. Beyânun Mûcez ʿan Câmiʿati Âli’l-Beyt ve’ş-Şuʿbeti’l-ʿÂliyeti’d-Dîniyye fî Devrayni min Hayâtihimâ: Devru’t-Te’sîs ve Devru’l-Cihâdi’l-ʿİlmî. Bağdat: 1930.
• Selçuk, Mustafa. İstanbul Darülfünun Edebiyat Fakültesi (1900–1923). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Tülücü, Süleyman. “Muʿallakāt ve Şairleri Üzerinde Bir Bibliyografya Denemesi-I”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2005), 1-70.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Âlûsî, Nuʿmân b. Muhammed”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 2/549-550. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Âlûsî, Mahmûd Şükrî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 2/548-549. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Yusuf İzzeddîn. Fehmî el-Müderris min Ruvvâdi’l-Fikri’l-Arabiyyi’l-Hadîs. Maʻhedu’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye, 1970.
• ez-Ziriklî, Hayruddîn. el-Aʿlâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 2002.