Comparative Analysis of the Aggregation of Offences under Ottoman Criminal Law during the Modernization Period and Current Turkish Positive Law: A Case Study of Insult

Yıl 2021, Cilt: 32 Sayı: 2, 457 - 481, 31.12.2021

Muhammed Emin Kızılay

Öz

Under western influence, the Ottoman Empire began the practice of accumulation of legislation in its judicial system. Thus, certain new concepts and technical issues, such as the aggregation of offences (ijtima), were coined in Ottoman legal jargon. This concept, which attributes more than one crime to an individual, has similar meaning to tadahul in Hanafi fiqh. However, there is a major difference between the two legal systems. Although the Ottoman judicial system generally tried to abide by Hanafi fiqh in its legislative activities during the Tanzimat period, it deviated from the fiqh system on some technical issues. To clearly consider this situation in practice, it is necessary to look at the court records of the period. Vakâyi-i Zabtiyye newspaper, which was in publication from 1286 to 1869, is an important source, as it contains court records of the period. In this study, the aggregation system in the Ottoman Criminal Code, dated 1274– 1858, which was in force at the time the newspaper was published, will be analysed. It will be compared with the case records under current Turkish positive law. The scope of the study is limited to the aggregation of offences through case records related to insult crime.

Anahtar Kelimeler

Insult, Aggregation of Offences (ijtima), Tedahul, Punishment, Ottoman Law

Türk Pozitif Hukukuyla Mukayeseli Olarak Modernleşme Dönemi Osmanlı Ceza Hukukunda İçtima: Hakaret Suçu Örneği

Öz

Yargı alanında Hanefî fıkhının uygulama alanı bulduğu Osmanlı Devleti, Batı etkisiyle birlikte bu alandaki birikimini kanunlaştırmaya başlamıştır. Böylece yeni birtakım kavramlar ve teknik konular da Osmanlı hukuk diline girmiştir. Bunlardan bir tanesi içtimadır. Birden fazla suçun tek bir kişide toplanmasını ifade eden bu terim, Hanefî fıkhındaki tedâhül kavramına yakın bir anlam ifade etmektedir. Fakat her iki hukuk sisteminin konuyu ele alışında farklılıklar vardır. Tanzimat Dönemi’nde yaşanan kanunlaştırma faaliyetlerinde genel olarak Hanefî fıkhına bağlı kalınmaya çalışılmışsa da içtima gibi bazı teknik konularda fıkhî birikim göz ardı edilmiştir. Bu durum dönemin yargı uygulamasında da görülmektedir. Döneme ait dava kayıtlarına ulaşmada ise 1286/1869 yılında toplumu bilgilendirerek örneklik teşkil etmesi için yayımlanan Vakâyi-i Zabtiyye gazetesi önemli bir kaynaktır. Çalışmada gazetenin yayımlandığı dönemde yürürlükte olan 1274/1858 tarihli Ceza Kanunnâmesi, dava kayıtları ve günümüz Türk pozitif hukuku üzerinden içtima sistemi karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır. Konunun sınırlandırılması için de içtima sistemi sadece hakaret suçlarıyla ilgili dava kayıtları üzerinden incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Hakaret Suçu, İçtima, Tedâhül, Ceza, Osmanlı Hukuku

Kaynakça

• Ahmet Lütfi. Kanun-ı Cedîd (Mirât-ı Adalet İçerisinde). İstanbul: Matbaa-i Nişân Berberyan, 1304.
• Akgündüz, Ahmet. Ceza Kanunnâme-i Humâyûnu (Mukayeseli İslâm ve Osmanlı Hukuku Külliyatı İçerisinde). Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1986.
• Ali Efendi, Şeyhülislam Çatalcalı. Açıklamalı Osmanlı Fetvaları. Editör H. Necati Demirtaş. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2011.
• Avcı, Mustafa. “İslam ve Osmanlı Ceza Hukukunda İçtima”. Kırıkkale Hukuk Mecmuası 1, sy 1 (2021): 1-30.
• Avcı, Mustafa. Osmanlı Ceza Hukuku Özel Hükümler. 3. bs. Ankara: Adalet Yayınevi, 2018.
• Aydın, Devrim. “Türk Ceza Kanunu’nda Hakaret Suçu”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 19, sy 2 (2013): 879-918.
• Aydın, Mehmet Âkif. “Batılılaşma”. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, 5:162-67. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Aynî, Bedruddin. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. 13 c. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Aziz, Mehmet. Mufassal Nazariyat-ı Ceza. İstanbul: Şirket-i Mürettebiye Matbaası, 1316.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed. el-İnâye şerhu’l-Hidâye (el-Hidâye ile birlikte). 10 c. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
• Bardakoğlu, Ali. “Hak”. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, 15:139-51. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Başoğlu, Tuncay. “Ta‘zir”. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, 40:198-202. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Baytemir, Erdal. Cinsel Dokunulmazlığa, Kişi Hürriyetine ve Genel Ahlaka Karşı Suçlar. Ankara: Adalet Yayınevi, 2007.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. et-Tehzîb. 8 c. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukūk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kāmusu. 8 c. İstanbul: Ravza Yayınları, 2013.
• Boşgezenyan, Artin. Kanun-ı Cezanın Mevâdd-ı Kâime ve Muaddelesi Hakkında Teşrih ve Tenkit. İstanbul: Matbaa-ı Âmire, 1327.
• Boynukalın, Mehmet. “Sövme”. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, 37:397-98. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr fî şerhi Usûli’l-Pezdevî. 4 c. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, t.y.
• Cessâs, Ahmed b. Ali Ebubekr er-Râzî. Şerhu muhtasari’t-Tahâvî. 8 c. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
• Ceza Kanunnâme-i Humâyunu. İstanbul: Matbaa-ı Osmâniye, 1300.
• Damad Efendi, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman. Mecmau’l-enhur fî şerhi mülteka’l-ebhur. 2 c. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, t.y.
• Demirtaş, H. Necati. Fetvaları ile Şeyhülislam Ebüssu’ud Efendi. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları, 2016.
• Doğan, Recep. “Hakaret Suçu ve AİHM Kararlarında İfade Özgürlüğünün Sınırları”. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, sy 17 (2021): 191-239.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. 4. bs. Ensar Neşriyat, 2013.
• Erturhan, Sabri. İslam Ceza Hukukunda İçtima. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
• Fahreddin. Memnu’ Fiillerin ve Cezalarının İctimâı. İstanbul: Yeni Matbaa, 1926.
• Feyzioğlu, Metin, ve Devrim Güngör. “Cezaların Toplanması ve Koşullu Salıverilme İlişkisi”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, sy 69 (2007): 51-54.
• Feyzullah Efendi, Şeyhülislam. Fetava-yı Feyziye. İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
• Gayretli, Mehmet. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kanunlaştırma Çalışmaları. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2015.
• Göktürk, Neslihan. “Türk Hukuku’nda Suçların İçtimaı”. Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi 2, sy 1-2 (2014): 31-59.
• Hacak, Hasan. “İslam Hukukunun Klasik Kaynaklarında Hak Kavramının Analizi”. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000.
• Hasan, Taha Hamid, ve Ahmed Geylan. “İslam Ceza Hukukunda ve Pozitif Hukukta Aynı Amaca Yönelik Suçların Gerçek İçtimai”. İçinde İslam Ceza Hukuku, editör Abdurrahman Eren ve Refik Korkusuz, çeviren Osman Güman, 826-45. İstanbul: Lale Yayıncılık, 2017.
• Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed. ed-Dürrü’l-muhtâr şerhu tenvîri’l-ebsâr ve Câmii’l-bihâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî. Reddü’l-muhtâr ale’d-dürri’l-muhtâr. 2. bs. 6 c. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Nüceym, Sirâceddin. en-Nehru’l-fâik şerhu kenzi’d-dekāik. 1. bs. 7 c. Beyrut: Dâru Kitâbi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Nüceym, Zeynüddin. Bahru’r-râik şerhu kenzi’d-dekāik (Tekmiletü Tûrî ve Minhatü’l-hâlik ile Birlikte). 8 c. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, t.y.
• İbn Rüşd. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. 4 c. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2004.
• İbnü’l-Hümâm, Kemalüddin. Feth’ul-kadîr. 10 c. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1970.
• İbnü’ş-Şıhne, Lisânüddin. Lisânü’l-hükkâm fî maʿrifeti’l-ahkâm. Kahire: el-Bâbî el-Halebî, 1973.
• Karakaş Doğan, Fatma. “Türk Ceza Hukukunda Cezaların İçtimaı Kurumunun Düzenlenmesi Gerektiği Üzerine”. Ankara Barosu Dergisi, sy 3 (2011): 86-104.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâiʿ fî tertîbi’ş-şerâi. 2. bs. 7 c. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Koca, Mahmut, ve İlhan Üzülmez. Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler. 6. bs. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2013.
• Koca, Mahmut, ve İlhan Üzülmez. Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler. Ankara: Adalet Yayınevi, 2013.
• Koç, Mehmet. “Osmanlı Hukukunda Ta‘zir Suç ve Cezaları”. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Köken, Enes. “Şerefe Karşı Suçlar”. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, sy 6 (2016): 281-309.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el-. et-Tecrîd. 2. bs. 12 c. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2006.
• Küveyt Vakıflar ve Din İşleri Bakanlığı. el-Mevsûatü’l-Fıkhiyyeti’l-Kuveytiyye. 45 c. Kuveyt: Dârü’s-Selâsil, 1404.
• Mehmed Reşâd. Mi’yâr-ı Ceza: Kanun-ı Ceza Şerhi. İstanbul: Dâru’t-Tıbâati’l-Âmire, 1303.
• Molla Hüsrev, Mehmed b. Ferâmuz. Dürerü’l-hükkâm şerhu gureri’l-ahkâm. 2 c. Dâr-u İhyai’l-Kütübi’l-Arabî, t.y.
• Nazeret Haçariyan. Mebâdi-i Hukuk-ı Ceza. İstanbul: Şirket-i Mürettebiye Matbaası, 1306.
• en-Nemerî, İbn-i Abdilberr -. Kâfî fî fıkhi ehli’l-Medîneti’l-Mâlikî. 2. bs. 2 c. Riyâd: Mektebetü’r-Riyâd el-Hadise, 1980.
• Nugay, Kübra. “XIX. Yüzyıl Ortak Ceza Hukuku Dilinin Oluşumu: Osmanlı’da Ta’zîrin Kalkması”. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Özgenç, İzzet. Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler. 11. bs. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2015.
• Sami Bey. Mirât-ı Kanun-ı Ceza: Kanun-ı Ceza Şerhi. 2. bs. Dersaadet: Matbaa-i Kütübhane-i Cihan, 1324.
• es-Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed-. el-Mebsût. 30 c. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1993.
• Şentop, Mustafa. Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukuku: Kanunlar-Tadiller-Layihalar-Uygulama. İstanbul: Yaylacık Matbaası, 2004.
• eş-Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâzi’l-Minhâc. 6 c. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Tatar, Bülent. “Türk Ceza Hukukunda Hakaret Suçları (Şerefe Karşı Suçlar)”. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• Tevfik Tarık. Yeni Kanun-ı Ceza. Dersaadet: Şems Matbaası, 1329.
• Unan, Fahri. “Sahn-ı Semân”. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, 35:532-34. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Usûl-i Muhâkemât-ı Cezaiyye Kanunu. İstanbul: Sancakçıyan Matbaası, 1296.
• Yalçın Sancar, Türkan. “Yeni Türk Ceza Kanunu’nda ‘Zincirleme Suç’”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, sy 70 (2007): 244-59.
• Yerganyan, Diran. Kanun-ı Ceza Dersleri. 2. bs. 2 c. Dersaadet: Becidyan Matbaası, 1326.
• Zeylaî, Osman b. Ali. Tebyînü’l-Hakāik Şerhu Kenzi’d-Dekāik (Şelebî’nin Hâşiyesiyle Birlikte). 6 c. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1896.