Yunus Emre’nin Şathiyelerini Bilinç Akışı ile Okumanın İmkânı Üzerine

Yıl 2021, ‘Yunus Emre’ Özel Sayısı, 89 - 106, 31.12.2021

Rabia Doğru

https://doi.org/10.26650/di.2021.32.991308

Öz

Yunus Emre’nin şathiye türünde değerlendirilen şiirleri, birbiriyle anlam bakımından doğrudan uzlaşmayan, rasyonellikten uzak ve bu bağlamda farklı bir alımlama tarzını beraberinde getirmesi beklenen imgelerle kurulmuştur. Bu imgelerden hareketle, söz konusu şiirler hakkında öne sürülen yaklaşımların birçoğu, Yunus Emre’nin burada kasıtlı olarak sembolik bir dil kullandığı yönündedir. Yani bu şiirlerde üstü örtülü bir şekilde verilen kelimelerin, derinde tasavvufî düşüncenin kavramlarını barındırdığı; böylece onların, kavramsal bir dünyanın gösterilenleriyle tasarlandığı varsayılmaktadır. Ne var ki bu değerlendirmelerin çoğunlukla tasavvuf düşüncesinden hareketle yapılmış olması, Yunus Emre’nin bu türdeki şiirlerine tek yönlü yaklaşım alışkanlığını da beraberinde getirmiş gibidir. Bunun yanı sıra şathiye türündeki bir şiir ve bilinç akışıyla kurulmuş bir metin arasındaki benzerlikler, Yunus Emre’nin bu şiirlerini, bilinç akışı tekniği üzerinden ve farklı bir perspektifle okumanın çağrısı olarak görünmektedir. Bu çalışma, genel itibarıyla Yunus Emre’nin şathiyelerine yönelik şimdiye değin çoğunlukla benimsenen okuma alışkanlığını askıya almayı denemekte ve bunları, bilinç akışı kurgusuyla okumanın imkânı üzerinde durmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Şathiye, Bilinç akışı, Şiir, Edebiyat

Reading Yunus Emre’s Shathiyas in Terms of Stream of Consciousness

Öz

Some of Yunus Emre’s poems are built on images that do not reconcile directly with one another in terms of their meanings and are distant from rationality. Therefore, his poems are typically received by readers differently compared to other literary works. Such perceptions have been used as foundations for the development of various approaches to Yusuf Emre’s poems, which are considered shathiya. These approaches are centered on the idea that in his poems, Yunus Emre has employed symbolic language with a definite rationale in mind. This approach suggests that the embedded phrases in his poems are based extensively on the tenets of Sufi philosophy. Consequently, it is presumed that the poems are constructed with allegories to the conceptual universe. However, the fact that all the commentaries on Yunus Emre’s poems have been centered exclusively on the principles of Sufi philosophy has given rise to a one-sided consideration of his poetry. In addition, the similarities between the shathiya and stream-of-consciousness texts seem act as invitations for readers to interpret Yunus Emre’s poems from the shathiya perspective. This study is an attempt at diverting readers from interpreting Yunus Emre’s poems exclusively in the light of the shathiya-type poems and encouraging a shift in focus toward the possibility of reading these poems as works of stream-of-consciousness fiction.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Shathiya, Stream of consciousness, Poem, Literature

Kaynakça

• Aktaş, Şerif. Şiir Tahlili -Teori ve Uygulama-. Ankara: Akçağ Yayınları, 2009.
• Aytaç, Gürsel. Çağdaş Türk Romanı Üzerine İncelemeler. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2016.
• Bowling, Lawrence E. “Bilinç Akımı Tekniği Nedir?”. Yeni Dergi 8 (Mayıs 1965), 10-22.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları, 2005.
• Cuddon, J. A. A Dictionary of Literary Terms and Literary Theory. Wiley-Blackwell Publication, 5th ed., 2013.
• Eagleton, Terry. Edebiyat Kuramı. Çev. Tuncay Birkan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2011.
• Eyhenbaum, Boris. ““Biçimsel Yöntem”in Kuramı”. Yazın Kuramı: Rus Biçimcilerinin Metinleri, Ed. Tzvetan Todorov. Çev. Mehmet Rifat-Sema Rifat, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016, 31-70.
• Gusdorf, Georges. İnsan ve Tanrı. Çev. Zeki Özcan. Bursa: Emin Yayınları, 2012.
• Humphrey, Robert. “Bilinç Akımında Kullanılan Araçlar”. Yeni Dergi 8 (Mayıs 1965), 23-37.
• Kurnaz, Cemal ve Tatcı, Mustafa. Türk Edebiyatında Şathiyye. Ankara: Akçağ Yayınları, 2001.
• Moran, Berna. Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1. İstanbul: İletişim Yayınları, 1987.
• Odacı, Serdar. “Ulysess ve Tutunamayanlar’da Bilinç Akışı Tekniği”. Turkish Studies 4 (2009), 605-684.
• Özdenören, Rasim. Ruhun Malzemeleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Sağlık, Şaban. “Türk Öyküsünde Bir Anlatım Tekniği Olarak Bilinç Akımı”. Hece Öykü 26 (Nisan-Mayıs 2008), 49-64.
• Taburoğlu, Özgür. Resim, Söz ve Yazı İmge Yaratmanın ve Bozmanın Yolları. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2013.
• Tatar, Burhanettin. “Yunus Emre’de Şiirsel Düşünme Biçimi”. Doğumunun 770. Yıldönümünde Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu (26-27 Kasım 2010), İstanbul, 68-71.
• Tatcı, Mustafa. Yûnus Emre Dîvânı Tahlil. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2005.
• Tatcı, Mustafa (Haz.). Yûnus Emre Dîvân ve Risâletü’n-Nushiyye. İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı, 2005.
• Tosun, Necip. “Modernizmin Eleştirel Dili Bilinç Akımı”. Hece Öykü 26 (Nisan-Mayıs 2008), 39-48.
• Tuğcu, Emine. Osmanlı’nın Son Döneminde Şiir Eleştirisi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
• Uludağ, Süleyman. “Şathiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 370-371. İstanbul 2010.
• Valery, Paul. Şiir Sanatı. Çev. Ahmet Ölmez. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.