Juha in Arabic and Turkish Literature A Comparative Literary Study

Yıl 2022, Cilt: 33 Sayı: 1, 43 - 61, 30.06.2022

Mahmud Kaddum

https://doi.org/10.26650/di.2022.33.1.1055251

Öz

Varied repositories of international literature attend to Juha’s anecdotes as an aspect of collective memory and as national symbols appropriated by their cultures. The reality-mocking humorous situations and philosophical distinctiveness of the anecdotes permeated the fabric of popular culture. The stories were also incorporated into varied rhetorical forms such as novels, children’s fiction, cartoons, proverbs, and folk tales. This study accords due recognition to the importance and stability of this figure in the popular culture of Arabs and Turks, adopting Juha as a subject for study, analysis, and comparison in Arabic and Turkish literature. It comparatively investigates the literary figure of Juha in Arabic literature as a central character of the Arab and Turkish cultures. From the comparative perspective, this literary study encompasses Juha’s presence as an effective and influential character in the Arab and Turkish works of literature. It probes the circulation of anecdotes related to Juha in the literary, cultural, and social contexts of Arabs and Turks, and examines the growing employment of Juha tales in multiple literary genres. Despite the historical precedence of the Arab Juha, Nasr al-Din Khoja al-Turki’s features distinguished him from the Arab Juha in aspects including the themes of anecdotes, the places of their occurrence, the personalities who contributed to the event, and the formulation and presentation of the overall vision. The paper is arranged in three sections. Initially, it introduces the characters of Juha Al-Arabi and Nasr Al-Din Khoja Al-Turki and references Arab and Turkish sources to outline their histories. Second, it delves into the structure of anecdotes: the characters, their natures, the roles they discharge in the narrative exposition, and how they interact with events as protagonists producing linguistic signs and ideas. The paradox is familiar. This section of the paper also focuses on the locational structure of the anecdotes, the aesthetics of the place, and how it functions to advance events. The element of time is also analyzed, demonstrating the temporal aspects of the development of events and the representation of the historical stages at which the anecdotes occurred. The third section presents the similarities and differences between the Arab and Turkish anecdotes and the ways in which the accounts are represented in Arabic and Turkish literature. Finally, the paper concludes by iterating the study’s most significant results.

Anahtar Kelimeler

comparative literature, Juha, Nasreddin Khoja, Arabic literature, Turkish literature

Teşekkür

Thanks My greetings

Arap ve Türk Edebiyatı Arasında (Nasreddin Hoca) Cuha Karşılaştırmalı Bir Edebi Çalışma

Öz

Cuha’nın anekdotları (fıkraları) birçok dünya edebiyatında halkların ortak hafızasının bir parçası olarak yer almıştır. Her milletin fıkraları, kendi kültür ve edebiyatının sembolü olarak kabul edilir. Cuha fıkraları; roman, çocuk hikâyesi, çizgi film, atasözü, halk hikâyesi gibi farklı söylem biçimlerinde kullanılmasının yanı sıra felsefi özelliği ve vakıayla alay eden güldürücü tarzıyla farklı halk kültürlerinin özel dokularına girmeyi başarmıştır. Arapların ve Türklerin popüler kültüründeki karakteristik önemi nedeniyle araştırma, Arap Cuha ve Türk edebiyatında Nasreddin Hoca’yı inceleme, tahlil ve karşılaştırma konusu olarak ele almıştır. Araştırma, Cuha’nın Arap edebiyatındaki kişiliğini karşılaştırmalı bir edebi çalışma olarak incelemeyi amaçlamaktadır. O, Arap ve Türk kültürlerinde sosyal, politik ve kültürel gerçekliği eleştiren gülünç bir anlatı biçiminde büyüyüp gelişebilen önemli bir şahsiyettir. Araştırma, Arap Cuha ve Türk Nasreddin Hoca’nın edebi kişiliğini karşılaştırmalı bir perspektiften ele alırken birçok ortak paydayı dikkate almıştır. Bu da onun kişiliğinin Arap ve Türk edebiyatı arasında etkili bir şekilde varlığını sürdürmesini, fıkralarının Arapların ve Türklerin edebi, kültürel ve sosyal bağlamlarında dolaşımını ve hikâyelerinin birden çok edebi türde artan kullanımını içermektedir. Arapların Cuha’sı tarihsel olarak ortaya çıkışındaki önceliğine rağmen Türklerin Nasreddin hocası, kendisi hakkında olay üretilmesine, vizyon oluşturulmasına ve bunların sunumuna katkıda bulunan bir şahsiyete sahip olmasının yanı sıra hikâyelerinin temaları ve geçtiği yerler dahil olmak üzere kendisini Arap Cuha’dan ayıran bazı özelliklere sahip olmuştur. Araştırma üç bölümden oluşmaktadır.

I. Arap Cuha ile Türk Nasreddin Hoca’sının şahsiyetlerinin(karakterlerinin) tanıtılması ve Arap ve Türk kaynaklarındaki tarihî yerleri.

II. Karakterler açısından fıkraların yapısı, doğaları ve hikâyeyi dokumadaki rolleri ve dilsel işaretler ve ironik fikirlerin üretimini üstlenen ana karakter olarak hocanın olaylarla etkileşim biçimi. Bununla birlikte, mekânın yapısı, estetiği ve olayların büyümesindeki rolü ile zamanın analiz edilmesi. Olayların büyümesinde ve fıkraların meydana geldiği tarihsel aşamaların temsilindeki rolünün gösterilmesi.

III. Arap ve Türk fıkralarının arasındaki benzerlikler ve farklılıklar, Arap ile Türk edebiyatındaki temsil veya sunum şekillerinin ele alınması ve son olarak çalışmanın önemli çıkarımlarla sonuçlanması.

Anahtar Kelimeler

Karşılaştırmalı Edebiyat, Cuha, Nasreddin Hoca, Arap Edebiyatı, Türk Edebiyat

جحا بين الأدبين العربي والتركي دراسة أدبيّة مقارنة

Öz

الم ّ لخص: ًا تستأثر به كل ثقافة لنفسها، وقد استطاعت تلك النوادر بما ً حضرت نوادر جحا في آداب عالمية مختلفة بوصفها جزء ً ا من الذاكرة الجمعية للشعوب، ورمزا قومي ً عن توظيفها بأشكال خطابية متنوعة مثل الروايات، تمتلكه من خصوصية فلسفية، ومواقف مضحكة تسخر من الواقع أن تدخل في نسيج الثقافة الشعبية؛ فضال ً وقصص األطفال، ورسوم الكاريكاتير، واألمثال، والحكايات الشعبية، ونظرا ألهمية تلك الشخصية واستقرارها في الثقافة الشعبية لدى العرب واألتراك. اتخذ ً البحث من جحا في األدبين العربي والتركي موضوعا للدرس والتحليل والمقارنة. ويتغيَّا هذا البحث دراسة شخصية جحا في األدبين العربي دراسة أدبية مقارنة، وهي شخصية مهمة في الثقافتين العربية والتركية، استطاعت أن تنمو وتتطور بقالب حكائي مثير للضحك، ومنتقد للواقع االجتماعي والسياسي والثقافي، وقد راعى البحث عدة قواسم مشتركة في تناول شخصية جحا في األدبين العربي والتركي من منظور أدبي مقارن، من ذلك حضور شخصية جحا بين األدبين العربي والتركي بشكل فاعل ومؤثر، وتداول نوادر جحا في السياق األدبي والثقافي واالجتماعي عند العرب واألتراك، وتنامي توظيف حكايات جحا في أجناس أدبية ًا، فإن نصر الدين خوجة التركي امتلك سمات تفرد بها عن جحا العربي، من ذلك موضوعات متعددة، وعلى الرغم من أسبقية جحا العربي في الظهور تاريخي ً النوادر، وأماكن حدوثها، فضال عن الشخصيات التي أسهمت في صناعة الحدث وصياغة الرؤيا وتقديمها. وقد تضمن البحث ثالثة مباحث، وقف المبحث األول على التعريف بشخصيتي جحا العربي ونصر الدين خوجة التركي وتاريخهما في المصادر العربية والتركية، وتناول المبحث الثاني بنية النوادر من حيث الشخصيات وطبيعتها ودورها في نسج الحكاية، وطريقة تفاعلها مع األحداث بوصفها الشخصية المحورية التي تتولى إنتاج العالمات اللغوية واألفكار المفارقة للمألوف، كما وقف هذا المبحث على بنية المكان وجمالياته ودوره في نمو األحداث، وحلل الزمان وأظهر دوره في نمو األحداث وتمثيل المراحل التاريخية التي ُّ ً لها في األدبين العربي والتركي، وأخيرا حصلت فيها النوادر، في حين عرض المبحث الثالث أوجه التشابه واالختالف بين النوادر العربية والتركية وطرق تمث انتهى البحث بخاتمة تضمنت أهم النتائج. 

Anahtar Kelimeler

جحا، نصر الدين خوجة, الأدب العربي, الأدب التركي, الأدب

Kaynakça

• Alan Dundes, Fakelore Fabrikasyonu. Folklorun Sahtesi: Fakelore. Haz. Selcan Gürçayır, Ankara: Geleneksel Yayınları, 2007.
• Allûş, Saîd, Medârisu’l-Edeb el-Mukârin: Dirâse Menheciyye. Er-Ribât: El-Merkezü’s-Segâfiyyü’l-Arabî, 1987.
• Balâzirî, Ahmed b. Yahyâ (t 279.h), Ensâbu’l-Eşrâf, Thk. Süheyl Zekkâr, ve Riyâz Zeriklî, Beyrût: Dâru’l-Fikr li’t-Tıbbêa ve’n-Neşr, 1. Baskı, 1996.
• Bayraktar, Zülfikar. Mizah Tiorileri ve Mizah Tiorilerine göre Nasreddin Hoca fıkralarının tahlili, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 2010.
• Berinus, cîrald, Mu’cem el-Mustalahât: El-Mustalah es-Serdî, Terceme: Âbid Hazendâr, el-Kâhira: El-Meclisu’l-Â’lâ li’s-Segâfe, 1. Baskı, 2003.
• Coşkun Dokumacı, En güzel Nasreddin Hoca Fıkraları, Ankara: liya kitap, 2013.
• Dursun Yıldırım. Sözel eleştiri Türü ve Nasreddin Hoca Bildirileri Üzerine Birkaç Söz, Nasreddin Hoca Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1997.
• el- Âbiy, Ebû Mansûr b. el-Hüseyn (t 421.h), Nasru’d-Dür, takdîm: Mazharu’ı-Haccî, Dimeşk: Menşûratü Vizêratu’s-Segâfe, 1997.
• el-Yûsufî, Muhammed Lütfî, Lahzatu’l-Mukâşefe eş-Şi’riyye, Tûnus: Ed-Dâru’t-Tûnisiyye li’n-Neşr, 1992.
• En-Neccâr, Muhammed Receb, Cuhâ el-Arabî, Silsiletü Âlemi’l-Ma’rife, Sayı: 10, Uktûber 1978, el- Kuveyt.
• ez-Zehebî, Şemsü’d-Dîn (t 748.h), Târihi’l-İslâm ve Vefeyyêtü’l-Meşâhîri ve’l-A’lêm, Thk. Muhammed el-Becâvî, Beyrût: Dâru’l-Marife li’t-Tıbbêa ve’n-Neşr, 1. Baskı, 1963.
• ez-Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım (t 538.h), el-Müstaksâ fî Emsâli’l-Arab, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Baskı, 1987.
• ez-Ziriklî, Hayru’d-Dîn (t 1396.h), el-A’lam, Beyrût: Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn, 15. Baskı, 2002.
• Ferrâc, Abdü’s-Sitâr Ahmed, Ahbâru Cuhâ: Dirâse ve tahkik, el-Kâhira: Mektebetü Mısır, t.y.
• Gaylân, Haydar Mahmûd, El-Edeb el-Mukârin ve Devru’l-Ensâkı’s-Segâfiyye. Mecelletü Dirâsetü Yemeniyye. Sayı: 80, 2004, s 81-142.
• İbnu Nâsıri’d-Dîn, Muhammed (t 842.h), Tevzîhu’l-Müştebe, Thk. Muhammed Nuaym el-Irkasûsî, Beyrût: Müessetü’r-Risâle, 1. Baskı, 1993.
• İbnu’l-Cevzî, Cemâlü’d-Dîn Ebû’l-Ferec (t 597.h), Ahbâru’l-Hamkâ ve’l-Mugaffelîn, Şerh: Abdü’l-Emîr Mehannê, Beyrût: Dâru’l-Fikr el-Lübnâniyyü, 1. Baskı, 1990.
• İbnu’l-Vezîr, Muhammed b. İbrâhîm (t 840.h), el-Avâsım ve’l-Kavâsım fî ez-Zebbi an Sünneti Ebî Kâsım, Thk. Şuayb el-Arnaût, Beyrût: Müessetü’r-Risâle, t.y.
• İlhan Başgöz, Geçmişten Günümüze Nasreddin Hoca, İstanbul: Pan Yayıncılık, 2. Baskı, 2005.
• İsa Özkan, Nasreddin Hoca’nın Tarihi Şahsiyeti ve Fıkraları Üzerine Bir İnceleme, Türk Folkloru Araştırmaları, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, G.Ü. Basın-Yayın Yüksekokulu-Basımevi, 1983.
• Kâsım, Sîzâ, Binâu’r-Rivâye: Dirâse fî Sülâsiyye Necîb Mahfûz, Beyrût: Dâru’t-Tenvîr li’t-Tıbbêa ve’n-Neşr, 1. Baskı, 1985.
• Kassûme, es-Sâdık, Tarâiku Tahlîl el-Kıssa, Tûnus: Dâru’l-cenûb li’n-Neşr, 2000.
• Mehmet Sabri Koz, Letâif, Nasreddin Hoca Fıkralarının, 1. Baskı, İstanbul: Büyüyen Ay yayınları, 2. Baskı, 2015.
• Mikail Bayram, Sosyal ve Siyasî Boyutlarıyla Âhî Evren -Mevânâ Mücadelesi, Nüve Kültür Merkezi yayınları, Genişletilmiş, 3. Baskı, 2012.
• Nurettin Albayrak, Nasreddin Hoca, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, t.y.
• Orhan Veli Kanık, Nasrettin Hoca, İstanbul: Remzi Kitapevi, 2021.
• Saim Sakaoğlu, Nasreddin Hoca Fıkralarının Ona Ait Olup Olmaması Meselesi, Kültür ve Sanat, Sayı: 30, Haziran 1996.
• Sellûm, Dâvud, Hakâiku Cedîde an Cuhâ ve Nevâdirihî, Mecelletü’l-Âdâb, Câmiatü Bağdâd, Sayı: 36, 1989, s 180-207.
• Yaktîn, Saîd, Tahlîlu’l-Hitâp er-Rivâî, Beyrût: el-Merkezü’s-Segâfiyyü’l-Arabî, 1. Baskı, 1989.