Etiyopya Kültüründe Ahit Sandığı (Tabot) Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2022, Cilt: 33 Sayı: 1, 63 - 91, 30.06.2022

Tolga Savaş Altınel

Öz

Tanrı’nın Sina Vahyi’yle Musa’ya yaptırmış olduğu Ahit Sandığı’nın esin kaynağı, ismi, muhtevası ve akibeti birçok araştırmanın konusu olmaktadır. Bu konu Kur’an’da da zikredilmiş ve bu vesileyle Müslümanların gündemine de girmiştir. Ahit Sandığı’nın sahip olduğu olağanüstü güçler, onun her dönemde gizemini korumasına vesile olmuştur. Ahit Sandığı ile ilgili çeşitli dinî geleneklerde birbirinden farklı rivayetler yer almaktadır. Bunlardan biri de Habeş geleneğidir. Habeş geleneği, ana akım Yahudilik ve Hıristiyanlıktan ayrılarak onun özgün ismini kullanmasının yanında günümüzde de ona sahip olduğunu iddia etmekle kutsal nesnenin gizemini bu topraklara çekmektedir. Makalemizde Ahit Sandığına Tabot denilmesi ele alınmış, onun Habeş topraklarına getirilme süreci ve günümüze ulaşma serüveni analiz edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Habeş kültüründe Tabot’a Hıristiyan motifler yüklenerek yenilendiği hatta farklılaştığı aktarılmıştır. Çevre kiliselerde kullanılan sunak tableti, Habeş geleneğinde Ahit Sandığı’nın özelliklerini alarak yeni bir forma kavuşmuştur. Bunun ötesinde Habeş kültüründeki Tabot’un Meryem’le özdeştirilmesi de Ahit Sandığı’nın Tanrı’nın ikametgâhı olması açısından yeni bir boyut kazanmıştır. Dolayısıyla Habeş geleneği, Tabot’a sahip olduğunu iddia ettiği kadar ona ve replikalarına yüklediği anlamlarla temeyyüz etmiş olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahit Sandığı, Tabot, Etiyopya, Tevrat, Meryem, Sunak Tableti, Siyon, Kebra Nagast

A Study on the Ark of the Covenant (Tabot) in Ethiopian Culture

Öz

The inspiration, name, content, and fate of the Ark of the Covenant, which God had Moses build with the Sinai Revelation, has been the subject of many studies. Since this issue has been mentioned in the Qur’an, it has also become the agenda of Muslims. Due to its extraordinary powers, there have been different narrations about the Ark in various religious traditions. One of them is the Abyssinian tradition. This tradition, separated from mainstream Judaism and Christianity, draws the mystery of the sacred object to these lands by using its original name. Thus, the present study discussed how the Ark of the Covenant was called the Tabot, and analyzes the process of it being brought to the Abyssinian lands and its adventure to reach the present day were tried to be analyzed. In addition, it has been reported that in the Abyssinian culture, the Tabot was renewed and even differentiated according to Christian motifs. In fact, the altar tablet used in the surrounding churches gained a new form by taking the features of the Ark in the Abyssinian tradition. Beyond that, the identification of the Tabot with Mary in Abyssinian culture has gained a new dimension in terms of the Ark being the so-called residence of God. Therefore, the Abyssinian tradition stands out, based on its attributes to the Tabot and its replicas.

Anahtar Kelimeler

Ark of the Covenant, Tabot, Ethiopia, Torah, Mary, Altar Tablet, Zion, Kebra Nagast

Kaynakça

• Abu Salih, The Armenian. Churches and Monasteries of Egypt and Some Neighbouring Countries. Oxford: The Clarendon Press, 1895.
• Aykıt, Dursun Ali. Etiyopya Kilisesi. İstanbul: Ayışığı Kitaplığı, 2013.
• Başaran, İsmail. “Ahit Sandığı: Eski İsrail’in En Kutsal Ayinsel Eşyası.” Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 15:30 (2020): 235-246.
• Bezold, Carl (Translated by). Kebra Nagast, Die Herrlichkeit der Könige. München: Verlag der K. Akademie der Wissenschaften, 1905.
• Buckley, Jorunn Jacobseni. The Mandaeans, Ancient Texts and Modern People. Oxford University Press, 2002.
• Budge, E. A. Wallis. History of Abyssinia II. Routledge 2014.
• Budge, E. A. Wallis (Translated by). The Queen of Sheba and Her Son Menyelek. London, Boston, Mass. [etc.]: The Medici Society, limited, 1922.
• Charles, Robert Henry. The Ethiopic Version of the Book of Enoch. Oxford: Clarendon Press, 1906.
• Dillmann, Augustus (ed.). Veteris Testamenti Aethiopici Tomus Primus, sive Octateuchus Aethiopicus, 3 fasc., Leipzig, 1853–1855.
• Durak, Nihat. Süryani Ortodoks Kilisesi’nde İbadet. İstanbul: Ragbet, 2011.
• Falk, David. The Ark of the Covenant in Its Egyptian Context: An Illustrated Journey. Peabody, Massachusetts: Tyndale House Publishers, 2020.
• Fritsch, Emmanuel. “The Altar in The Ethiopian Church History, Forms and Meanings,” Inquiries into Eastern Christian Worship, Eastern Christian Studies 12, Bert Groen, Steven Hawkes-Teeples and Stefanos Alexopoulos (Editors), 443-510. Peeters Leuven, Parıs , Walpole, Ma 2012.
• Geiger, Abraham. Judaism and Islam, M.D.C.S.P.C.K. Press, 1898.
• Gelaw, Sergew. (Geez ve Amharice Tercüme), Kebra Nagast, ክብረ ነገሥት, (ቋንቋዎች ጥናትና ምርምር ማአከል አዲስ አበባ ዩኒሸርሲ, Adis Ababa : Languages Research Center Addis Ababa University,1994.
• Getatchew, Haile. “A History of the Tabot of Atronesa Maryam in Amhara (Ethiopia).” Paideuma: Mitteilungen zur Kulturkunde Bd. 34 (1988): 13-22.
• Gürkan, Salime Leyla. “Sekine”, TDV İslam Ansiklopedisi, c.36, 329-330.
• Hancok, Graham. The Sign and the Seal. New York: Crown Publishers, 1992.
• Hassen, Ibsa Ahmed. “Etiyopya Müslüman-Hıristiyan Savaşları (13-16. Yüzyıllar).” Kırıkkale Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, 3:5 (2018): 71-92.
• Hassen, Ibsa Ahmed, “Etiyopya Harar Bölgesinde Yeniden İslamlaşma.” Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi SBE, 2018.
• Heidel, Alexander. The Gılgamesh Epic And Old Testament Parallels. Chicago, London: The University of Chicago Press, 1949.
• Hubbard, David Allan. “The Literary Sources of The Kebra Nagast,” PhD diss., University of St. Adrews, 1956.
• İbn Ḥazm, Ebû Muḥammed ʿAlî b. Aḥmed el-Endelusî. el-Faṡl fî'l-Milel ve'l-ʾEhvâʾi ve'n-Niḥal, Ḳâhire: Mektebetu'l-Ḫâncî.
• İbn Keŝîr, Ebû'l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Keŝîr ed-Dimeşḳî. Ḳıṡaṡu'l-Enbiyâʾ. nşr. Muṡṭafâ ʿAbdulvâḥid. Kahire : Dâru't-Teʾlîf, 1388/1968.
• Jeffery, Arthur. The Foreign Vocabulary of the Qurʾān. Leiden & Boston: Brill, 2007.
• Kaçan, Lütfi. Kitab-ı Mukaddes ve İslam Geleneğinde Ahid Sandığı. İstanbul: Ataç Yayınları, 2004.
• Leeman, Bernard. “The_Sabaean Inscriptions at Adı Kaweh Evidence Supporting The Narratıve of the Sheba -Menelik Cycle of The Kebra Nagast,” African Studies Association of Australasia and Pacific Conference, University of Queensland, St Lucia, Brisbane, Australia, Friday 2 October 2009.
• Leslau, Wolf. Comparative Dictionary of Geʿez. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1991. Marcus, David. “The Term “coffin” in the Semitic Languages.” Janescu 7 (1975): 85-94.
• Meral, Yasin, Samiri’nin Buzağısı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Meral, Yasin, Yahudilerin Ahir Zamanı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Meral, Yasin. Yahudi Kaynakları Işığında Yahudilik. İstanbul: MilelNihal, 2021.
• Mesʿûdî, Ebû'l-Ḥasen ʿAlî b. el-Ḥuseyn b. ʿAlî. Murûcu'ẑ-Ẑeheb ve Meʿâdinu'l-Cevher (nşr. Esʿad Dâğır). Ḳum: Dâru'l-Hicre, 1409H.
• Munro-Hay, Stuart. The Quest for the Ark of the Covenant. London, New York: I.B.Tauris & Co Ltd , 2005.
• Nigus, Kassa. “The Feast of the Ark of the Covenant,” Mahibere Kidusan, https://eotcmk.org/e/the-feast-of-the-ark-of-the-covenant-2/ (12/04/2022).
• Noegel, Scott B. “The Egyptian Origin of the Ark of the Covenant,” Israel’s Exodus in Transdisciplinary Perspective: Text, Archaeology, Culture, and Geoscience (Quantitative Methods in the Humanities and Social Sciences, 2, Thomas E. Levy,
• Thomas Schneider, and William H.C. Propp, eds, 223-242. New York: Springer, 2015.
• Parfitt, Tudor. The Lost Ark of the Covenant Solving the 2,500-Year-Old Mystery of the Fabled Biblical Ark. Harper Collins e-book, 2009.
• Patai, Raphael. The Hebrew Goddess. Detroit: Wayne State, University Press, 1990.
• Saʿîd b. Manṡûr, Ebû ʿOŝmân Saʿîd b. Manṡûr el-Ḫorâsânî. et-Tefsîr min Suneni. Saʿîd b. Manṡûr (nşr. Saʿd b. ʿAbdullâh b. ʿAbdulâzîz Âl-i Ḥamîd), I-V, Dâru'ṡ-Ṡamîʿî, 1417/1997.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. “Babil’de Hârut ve Mârut’un Melekliği Meselesi.” Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33, (2014/2): 141-146.
• Sıhab Al Din Ahmad b. Abd Al Kadır b. Salım b. Utman. Futuh Al Habashah, The Conquest of Abyssınia. S. Arthur Stron (Arapça Metinden Edisyon). Edinburg: Williams and Norgate,1894.
• Taberi, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî. Câmiʿu'l-Beyân ʿan Teʾvîli ʾÂyi'l-Ḳurʾân. nşr. ʿAbdullâh b. ʿAbdilmuḥsin et-Turkî. Dâru Hicr, 1422/ 2001.
• Tefera, Amsalu. The Ethiopian Homily on the Ark of the Covenant, Critical Edition and Annotated Translation of Dǝrsanä Ṣǝyon. Boston, Leiden: Brill, 2015.
• Tefera, Amsalu, “Cycles of Zion in Ethiopic Texts,” Essays in Ethiopian Manuscript Studies, Supplement to Aethiopica. International Journal of Ethiopian and Eritrean Studies 4, Alessandro Bausi, Alessandro Gori, and Denis Nosnitsin (ed.), 145-152. Harrassowitz Verlag · Wiesbaden 2015.
• Tvedtnes, John A. “Ark of the Covenant . . . Again.” Review of Books on the Book of Mormon 1989-2011, 20:2 (2008):130-139.
• VanderKam, James (trans.). Sefer ha-Yovlim. 2015.
• Wylde, Augustus B. Modern Abyssinia. London: Methuen&Co.,1901.
• Yener, Nur (çeviren). Saba Melikesi Belkıs. Ankara: Yurt Yayınları, 2017.
• Yıldırım, Münir. “Afrika’da Kadim Bir Kilise: Etiyopya Ortodoks Kilisesi,” Milel ve Nihal 10:2 (2013): 113-131.
• Yoreh, Rabbi Tzemah. “The Two Arks: Military and Ritual,” https://www.thetorah.com/article/the-two-arks-military-and-ritual (15/04/2022).