Rivayetten İktidara Bir Temel: Emevîlere Atfedilen Evâil Haberleri

Yıl 2023, Cilt: 34 Sayı: 1, 33 - 63, 24.07.2023

Kevser Özdoğan

https://doi.org/10.26650/di.2023.34.1.1171037

Öz

Yeni bir yönetim olmaları sebebiyle Emevîlere birçok evâil haberi atfedilmektedir. Emevîlere atfedilen bu haberler, günümüze ulaşan en eski evâil çalışmaları arasında yer alan eserler özelinde incelenmiştir. Emevîlerin ilk olduğu söylenen konularda gerçekten ilk olup olmadıkları, Hz. Peygamber ile Hulefâ-yi Râşidîn dönemi uygulamalarını devam ettirip ettirmedikleri, Emevîlere ilklik atfedilmesinin sebepleri ve bu haberlerin Emevî algısına nasıl bir etkisinin bulunduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Siyasî, dinî ve kültürel konularda Emevîlere atfedilen evâil haberleri incelendiğinde, Emevîler hakkındaki bu haberlerin Emevîleri kuran kişilerin o devletin atası olarak benimsenmesi için ve Emevîlerin devletleşme çabalarından dolayı özellikle evâil literatürüne dahil edildiği görülmüştür. Emevîlerin ilk olmamalarına rağmen ilk oldukları söylenen çoğu konularda nakledilen evâil haberlerinin asıl maksadının Emevîler için olumsuz bir imaj oluşturma çabası olduğu ve bu durumun da Emevî imajını kötü etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Özellikle dinî konularda Hz. Peygamber’in uygulamasına muhalefet edildiği söylenen bazı uygulamalarda ise Hz. Peygamber’in uygulamasını devam ettirdikleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam tarihi, Emevîler, Evâil, Kurumsallaşma, Algı

Establishing Government Based on Narration: al-Awāil Reports Attributed to the Umayyads

Öz

Many al-awāil reports are attributed to the Umayyads because they were a newly formed state. This study analyzes alawāil reports attributed to the Umayyads specific to al-awāil works that are among the oldest extant al-awāil books. This study aims to determine whether the Umayyads were really the first ones in the fields as they are said to be and whether they continued the practices from the period of the Prophet and the Four Rightly Guided Caliphs. Additionally, this study researches the possible reasons why the Umayyads were attributed with being al-awāil reports in certain aspects and how al-awāil reports affected the perceptions toward the Umayyads. When analyzing al-awāil reports attributed to the Umayyads with regard to the political, religious and cultural fields, the reports about the Umayyads are understood to have been specifically included in al-awāil literature because reports wanted the founders of the Umayyads to be regarded as the ancestors of the state and to contribute to the Umayyad efforts to become a state. The study had concluded that the main purpose of most of al-awāils reported in many fields that considered the Umayyads to be the first-time (al-awwal) despite not really being the first had been to create a negative image for the Umayyads. In fact, these reports negatively affected the perceptions toward the Umayyads. As for certain practices that were especially claimed to be in contradiction with the Prophet’s practices, the Umayyads were determined to have actually continued the Prophet’s practices.

Anahtar Kelimeler

history, Umayyads, al-awāil, Institutionalisation, Perception

Kaynakça

• Acar, Abdurrahman. “Evâil Edebiyatı Üzerine”. Akademik Araştırmalar Dergisi 3/12 (2002), 6-15. google scholar
• Akaslan, Yaşar. “Fâtiha Sûresi’nin Kırâat İhtilâfları Bağlamında Değerlendirilmesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44 (Haziran 2018), 109-141. google scholar
• Akbaş, Mehmet. “Ölü Bedenlere Kasdetme Girişimi Olarak İslam Tarihinde İlk Baş Kesme Hadisesinin Ortaya Çıkışı ve Emeviler Döneminde Başları Kesilenler”. İslam Tarihi Araştırmaları Dergisi 2/1 (2017), 53-67. google scholar
• Akpınar, Ömer Faruk. “Evâil Literatürü ve Ebû Arûbe el-Harrânî’nin (v.318-931) Kitabu’l-Evâil’i”. İslâm Tarihi ve Medeniyetinde Şanlıurfa Sempozyumu (25-27 Mart 2016) Tebliğler I. ed. Kasım Şulul, Ömer Sabuncu. 475-489. Şanlıurfa: Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi, 2016. google scholar
• Algül, Ayşe Betül. Hz. Peygamber Döneminde Mehir Uygulamaları ve Mehrin Hikmetleri. Karabük: Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. google scholar
• Arslantaş, Nuh. Emeviler Döneminde İslam Dünyasında Yahudiler. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016. google scholar
• Ayalon, A. “Malik”. Encyclopaedia of Islam New Edition. 6/261-262. Leiden: Brill, 1991. google scholar
• Azizova, Elnure. Hz. Peygamber Döneminde Çalışma Hayatı ve Meslekler. İstanbul: İSAM, 2011. google scholar
• Bakır, Abdulhalik. “Orta Çağ İslam Dünyasında Deri, Tahta ve Kâğıt Sanayi”, Belleten 65 (Nisan 2001), 75-160. google scholar
• Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Fütûhu’l-büldân. nşr. Abdullah Üneys et-Tabbâ‘. Beyrut: Müessesetü’l-Maârif, 1987. google scholar
• Berkol, Ceyhun. Geçmişten Günümüze Anadolu’da Keten Dokumacılığı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008. google scholar
• Beyhakî, İbrahim b. Muhammed. el-Mehâsin ve’l-mesâvî. Beyrut: Dâru Sâdır, ts. google scholar
• Bozok, Sabiha. Sezgin Örme Pamuklu Kumaşlarda Tekrarlı Yıkamalar ve Kumaş Özelliklerine Etkisi. Adana: Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011. google scholar
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Şahîhu’l-Buhâri. Riyâd: Dâru’s-Selâm 1999. google scholar
• Dadan, Ali. Eski Araplara Göre Türkler (Câhiliye Döneminden Emevîler’in Sonuna Kadar). İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2017. google scholar
• Dûrî, Abdülazîz. “Emîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/121-123. Ankara: TDV Yayınları, 1995. google scholar
• Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş‘as el-Ezdî el-Sicistânî. Sünenü Ebû Dâvûd. thk. Heysem b. Nizâr Temîm. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, 1420/1999. google scholar
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddin. Kamûsu’l-muhît. thk. Enes Muhammed eş-Şâmî, Zekeriya Cabir Ahmed. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2008. google scholar
• Hizmetli, Mustafa. Tarihte Şehir ve Pazar. Ankara: Araştırma Yayınları, 2012. google scholar
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. Amr eş-Şeybânî. Kitâbu’l-evâ'il. thk. Muhammed b. Nâsır el-Acemî. b.y.: Dâru’l-Hulefâ, ts. google scholar
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Muşannef. thk. Hamed b. Abdullah el-Cemâa, Muhammed b. İbrahim el-Luheydan. 16 cilt. Riyad: Mektebetu’l-Rüşdî, 2004. google scholar
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-Askalânî. el-İşâbe fî temyîzi’ş-şahâbe. thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavvaz. 9 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010. google scholar
• İbn Havkal, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Alî en-Nasîbî. “Şûretü’l-arz”. thk. J. H. Kramers, Islamic Geography. ed. Fuad Sezgin. 35/1-528. Frankfurt: Publications of the Institute for the History of Arabic-Islamic Science, 1992. google scholar
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik el-Himyerî. es-Siretu’n-nebeviyye. thk. Mustafa Sakâ vd. 2 cilt. Turâsi’l-İslâm, ts. google scholar
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn. Ömer el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ahmed Câd. 7 cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs 2006. google scholar
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsîrü’l-Kur ’âni’l- 'azîm. thk. Sami b. Muhammed es-Sellâme. 8 cilt. Riyad: Daru’l-Taybe, 1999. google scholar
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. el-Ma'ârif. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: Dâru’l-Maârif, ts. google scholar
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. Riyâd: Dâru’s-Selâm 1999. google scholar
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-arab. Beyrut: Dâru Sâdır, ts. google scholar
• İbn Rüste, Ebû Alî Ahmed b. Ömer. el-A 'lâku’n-nefise. ed. M. J. De Goeje. b.y.: Brill, 1892. google scholar
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa’d b. Menî‘ ez-Zührî. Kitabu ’t-tabakâti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 9 cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 2001. google scholar
• İbnü’l-Esir İzzüddîn Ebi’l-Hasan Alî b. Muhammed el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ebü’l-Fidâ’ Abdullah el- Kâdî. 11 cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010. google scholar
• İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Ebü’l-Hasan Alî b. Muhammed el-Cezerî. Usdu’l-gâbefî ma nfeti’ş-şahâbe. thk. google scholar
• Ali Muhammed Muavvez, Adil Ahmed Abdulmevcûd. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008. google scholar
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn Ebi’s-Seâdât el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî. Tetimmetü Câmiu’l-uşûl li-ehâdîsi’r-Resûl. thk. Beşir Muhammed Uyûn. 12 cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1389/1969. google scholar
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Ahmed. Şubhu’l-a'şâ. 15 cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1922. google scholar
• Lang, Katherine H. Awa’il in Early Arabic Historiography: Beginnings and İdentity in the Middle Abbasid Empire. Illinois: The University of Chicago, Doktora Tezi, 1997. google scholar
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîh-i Müslim. nşr. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Feryâbî. Beyrut: Dâru’l-Kurtuba, 2009. google scholar
• Orhan, Zeynep. Evâil Türü Rivayetlerin Hadis İlmine Katkısı. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008. google scholar
• Özel, Ahmet. “Abdullah b. Nevfel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/126. İstanbul: TDV Yayınları, 1988. google scholar
• Özkuyumcu, Nadir. “İbn Ebû Bekre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/425-426. İstanbul: TDV Yayınları, 1999. google scholar
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993. google scholar
• Plessner, M. “Melik”. İslâm Ansiklopedisi. 7/664-665. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, ts. google scholar
• Sahnûn, Saîd et-Tenûhî. el-Müdevveneti’l-kübrâ. 5 cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994. google scholar
• Semhûdî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Abdillâh b. Ahmed b. Alî el-Hasenî. Vefâ 'ü’l-vefâ bi-ahbâri dâri ’l-Muştafâ, thk. Muhammed Muhyeddin Abdülhamid. 4 cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. google scholar
• Serahsî, Şemseddîn. Kitabu’l-mebsût. 31 cilt. Beyrut: Daru’l-Marife, t.y. google scholar
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. “Vâsıt Kentinin Kuruluşu ve İlk Sakinleri Üzerine”. Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (Aralık 2002), 147-172. google scholar
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. thk. Rıfat Fevzi Abdulmuttalib. 11 cilt. b.y.: Daru’l-Vefâ’, 2001. google scholar
• Şâmî, Muhammed b. Yûsuf es-Sâlihî. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd f sîreti hayri’l-'ibâd. thk. Ali Hasan Mahmud Habibe. 12 cilt. Kahire: İhyâi’t-Turasi’l-İslâmi, 1418/1997. google scholar
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’t-Taberî, Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. 6 cilt. Lübnan: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012. google scholar
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Câmi u t-Tirmizî. thk. Salih b. Abdilazîz b. Muhammed b. İbrahim. Riyâd: Dâru’s-Selâm, 1999. google scholar
• Togan, Zeki Velidi “Amu-Derya”. İslâm Ansiklopedisi. 1/419-426. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1978. google scholar
• Utku, Nihal Şahin Kızıldeniz -Çöl, Gemi ve Tacir-. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017. google scholar
• Ya'kflbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya'kflb İshâk. Kitâbü’l-büldân. thk. M. J. De Goeje. y.y., 1892. google scholar
• Ya’kubî, İbn Vâdıh Ahmed b. İshak b. Câfer. Târîhu’l-Ya'kubî. thk. Abdü’l-Emir Muhanna. 2 cilt. Beyrut: y.y., 2010. google scholar
• Yazıcı, Mahmut. “Sahâbe Evâili ve İlk Dönem Uzmanları”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/25 (2014), 125-160. google scholar
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a 'İcmi’n-nübelâ ’. thk. Şuayb el-Arnavut, Muhammed Nuaym el-Urkususî. 25 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1982. google scholar