İşitme ve Görme Engellilere Yönelik Yaygın Din Eğitimi Hizmetlerine Katılanların Problem ve Beklentileri (İstanbul Örneği)

Yıl 2024, Cilt: 35 Sayı: 1, 247 - 285, 07.06.2024

Banu Gürer Elif Kaya

https://doi.org/10.26650/di.2023.34.2.1300195

Öz

Engellilik hem engelli bireyler hem de aileleri açısından anlamlandırma ve başa çıkma güçlükleri içeren bir durum ve süreçtir. Söz konusu durumu anlamlandırmak ve süreçle başa çıkmak için kullanılan referanslar arasında dinin önemli bir yer tuttuğunu söylemek mümkündür. Çünkü din, insanların içinde bulunduğu durumu anlamlandırmasına yönelik verdiği cevaplara bağlı olarak, bu durumla başa çıkabilmeleri için gerekli manevi güç ihtiyacını karşılayan bir kaynaktır. Dinin bu işlevini hayata geçiren temel unsurlardan biri de din eğitimidir. Türkiye’de engellilere yönelik yaygın din eğitimi faaliyetleri düzenleyen başlıca kurum Diyanet İşleri Başkanlığı’dır. Bu çalışmada Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesindeki Kur’an kurslarında engelli bireylere yönelik olarak verilen yaygın din eğitimine devam eden işitme ve görme engelli bireylerin sorun ve beklentilerinin anlaşılması amaçlanmaktadır. Araştırma fenomenolojik bir desenle yapılandırılmıştır. Verilerin elde edilmesinde yarı yapılandırılmış sorulardan oluşan görüşme/ mülakat tekniği kullanılmıştır. Görüşmelere 15 işitme engelli ve 15 görme engelli olmak üzere 30 kişi katılmıştır. Veriler betimsel analiz ve içerik analizi teknikleri ile incelenmiştir. Araştırmanın sonuçları, katılımcıların din eğitimi kaynaklarını, engellilikle başa çıkma durumları ve dinin etkisi, din eğitimi ihtiyaçları ve bu ihtiyaçlar doğrultusunda yaygın din eğitimi aldıkları Kur’an kurslarından beklentileri olmak üzere dört boyutta değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, Din Eğitimi, Engelli, İşitme ve Görme Engelliler

Opinions, Problems, and Expectations of Participants in Informal Religious Education Services for Hearing- and Visually-impaired People

Öz

Disability is a situation and process that includes difficulties in rationalizing and coping with it on the part of individuals with disabilities and their families. It can be said that religion has an important place among the ways used to make sense of the situation in question and to cope with the process. This is because religion is a resource that can provide the spiritual strength needed for people to cope with the situation they are in, by giving answers to people to make sense of the situation they are in. One of the basic elements that bring this function of religion to life is religious education. The main institution that organizes informal religious education activities for people with disabilities in Turkey is the Presidency of Religious Affairs. This study aims to understand the problems and expectations of hearing- and visuallyimpaired individuals who take part in the informal religious education given to people with disabilities in the Qur’an courses in the Presidency of Religious Affairs. The research is structured with a phenomenological pattern. Interviews consisting of semi-structured questions were used to obtain the data. Thirty people, 15 of whom were hearing impaired and 15 visually impaired, participated in the interviews. The data were analyzed with descriptive analysis and content analysis techniques. The results of the research were evaluated in four dimensions: the sources of the religious education of the participants, their coping with disability and the effect of religion, their religious education needs, and their expectations from the Qur’an courses in which they receive non-formal religious education in line with these needs.

Anahtar Kelimeler

Education, Religious Education, Disabled, Hearing and Visually Impaired

Kaynakça

• Akçamete, Gönül & Kaner, Sema. “Cumhuriyetin 75. Yılında Çocuğa Yönelik Özel Eğitim Çalışmaları”, 2. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi: Cumhuriyet ve Çocuk, No: 2, Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 1999, 395-405. google scholar
• Albayrak, Haşim. “Tarihte Kör, Sağır, Dilsiz ve Engelli Eğitimi”. A. Koçibar, H. Albayrak, N. Güçtekin, H. Köse (Araş. Komisyonu). Engelliler Eğitiminin Tarihsel Gelişimi. İstanbul: T.C. Milli Eğitim Bakanlığı İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Bölümü, 2014. google scholar
• Arslan, Adnan. “Engellilerde Dini başa Çıkmada Felsefi Arkaplan”, Din, Felsefe ve Bilim Işığında Engelli Olmak ve Sorunları Sempozyumu Bildirileri, (İstanbul: Sultanbeyli Belediyesi, 2012), 147-159. google scholar
• Aslan, Cem. “İşitme Engelli Öğrencilerin Öğrenme Stilleri Üzerine Bir Araştırma”, Turkish Journal of Education 2(2) (2013), 4-15. google scholar
• Ay, Mehmet Emin. “Özürlü Çocukların Eğitiminde Din Eğitimi ve Öğretiminin Katkısı”, I. Çocuk Kurultayı Bildiriler Kitabı, (İstanbul: İstanbul Çocuk Vakfı, 2000), 394-397. google scholar
• Bahçekapılı, Mehmet. “Biyopsikososyal Açıdan Dinin Engellilik ve Farklı Sağlık Problemleri Üzerine Etkisi, Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 1 (2016), 19-44. google scholar
• Bahçekapılı, Sevgi Savcı. Görme Yetersizliği Olan Bireyler ve Dini Başa Çıkma, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. google scholar
• Başkonak, Mustafa. Türkiye’deki Lise Mezunu İşitme Engellilerin Din Eğitiminde Karşılaştıkları Güçlüklerin Öğrenci ve Eğitimci Görüşleri Açısından Değerlendirilmesi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016. google scholar
• __________. “İşitme Engelli Bireylerde Din Eğitimi”, Özel Eğitimde Din Eğitimi, Ed. Saadettin Özdemir & Mustafa Başkonak (Ankara: Grafiker Yayınları, 2018), 205-234. google scholar
• __________. “Görme Engelli Bireylerde Din Eğitimi”, Özel Eğitimde Din Eğitimi, Ed. Saadettin Özdemir & Mustafa Başkonak (Ankara: Grafiker Yayınları, 2018), 173-187. google scholar
• __________. Türkiye’de İşitme Engellilerin Din Eğitimi, (Konya: Eğitim Yayınevi, 2019). google scholar
• __________. “Covid-19 Salgın Sürecinde İşitme Engellilere Yönelik Uzaktan Yaygın Din Eğitimi”, Türkiye din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 12 (2022), 89-119. google scholar
• __________. “Engelli Bireylerin Din Eğitiminde Motivasyon ve Verimlilik”, Din Eğitiminde Motivasyon ve Verimlilik Sempozyumu (14-15 Mayıs 2016), Ed. Mehmet Bahçekapılı vd. (Balıkesir: Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2017), 307-313. google scholar
• __________. “Engelli Gençlerin Din Eğitiminde Camilerin, Kur’an Kurslarının ve Din Görevlilerinin Yeri ve Önemi”, Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri (7. Uluslararası Din Görevlileri Sempozyumu Bildirileri-Sakarya 2016), Ed. Abdullah İnce, (İstanbul 2016), 183-190. google scholar
• Bilecik, Sümeyra. “Özel Eğitim ve DKAB Öğretmenlerine Göre Otizmlilerde Din-Ahlak Eğitimi ve DKAB Dersleri”, Bilimname 2/38 (2019), 459-495. google scholar
• Bucuka, Yunus. Dini Sosyalleşme ve Sosyal Dışlanma Ekseninde Engellilik (Bingöl İli Örneği), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017. google scholar
• _____________. “Engelliler, Din ve Sosyal Dışlanma”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18) (2019), 899-929. google scholar
• Burke, Mary Thomas, Harold Hackney, Patricia E. Hudson, Judith G. Miranti, Gail A. Watts, and Lawrence R. Epp. “Spirituality, Religion, and Cacrep Curriculum Standards”, Journal of Counseling &Amp; Development, 3(77) (1999), 251-257. https://doi.org/10.1002/j.1556-6676.1999.tb02448.x google scholar
• Çağlar, Doğan. “Cumhuriyet Devrinde 1981’e Kadar Özel Eğitim”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 15(1), (1982, 2019), 322 - 334. google scholar
• Demir, Rıdvan. “Hafif (Eğitilebilir) Zihin Engelli Öğrencilere Yönelik Hazırlanan Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Programının Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi”, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi 64 (2017), 209-235. google scholar
• ____________. “Özel Gereksinimli, Öğrencilerin Din Eğitiminde Karşılaşılan Problemler ve Çözüm Önerileri”, II. Uluslararası Multidispliner Çalışmaları Kongresi (4-5 Mayıs 2018, Adana) Bildiriler Kitabı, Ed. Münir Yıldırım (Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2018), 14- 32. google scholar
• Demir, Tazegül & Şen, Ülker. “Görme Engelli Öğrencilerin Çeşitli Değişkenler Açısından Öğrenme Stilleri Üzerine Bir Araştırma” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 2(8) (2009), 155-161. google scholar
• Durna, Gülderen. Görme Engellilerde Dini Sosyalleşme, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020. google scholar
• Durna, Gülderen & Coşkun, Ali. “Görme Engelli Bireylerde Dini Sosyalleşme Araçları”, Toplum Bilimleri Dergisi 13/29 (2020), 143-164. google scholar
• Efe, Adem. “Engelli Çocuk ve Ailelerinin Sorunlarının Belirlenmesi ve Bunların Çözümünde Dinin Rolü (Isparta Spastik Çocuklar Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi Örneği)”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16 (2006/1), 169-198. google scholar
• Enç, Mitat; Çağlar, Doğan & Özsoy, Yahya. Özel Eğitime Giriş, (Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, No: 156, 1987). google scholar
• Erten, Şerafettin & Akel, Mehmet. “Engellilik Kültürü: Engellilik Modelleri Çerçevesinde Bir Değerlendirme”, Sosyal Bilimlerde Kültür Tartışmaları, Ed. Cem Ergun&Süleyman Öğrekçi, (Ankara: Gece Kitaplığı, 2017). google scholar
• Gün, Ayşegül. “İşitme Engelliler Ortaokulunda Okuyan Öğrencilerin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine Yönelik Tutum ve Değerlendirmeleri: Amasya ve Samsun Örneği”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14/28 (2015/2), 61-92. google scholar
• Güloğlu, Fatma Kahraman. “Tarihi Süreçte Dünyada ve Türkiye’de Engelliliğin Değişimi ve Gelişimi”, Değişen Dünyada Sosyal Politika”, Ed. Tuncay Güloğlu&Eyüp Sabri Kala, İstanbul: Ekin Yayınevi, 2021. google scholar
• Heimbrock, Hans-Günter. “Life Without Language? What Religious Education Has to Learn From The Experience of The Hearing-Impaired”, BritisA Journal of Religious Education, 9 (2) (1987), 78-83. google scholar İhtiyaç Odaklı Kur’an Kursları Öğretim Programları, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2019. google scholar
• İşitme Engellilere Yönelik Kur’an Kursları Özel Öretim Programı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2021. google scholar
• Karagöz, İsmail. Ülkemizde Engelliler Gerçeği ve İslam, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003. google scholar
• Karasu, Teceli. “Din Eğitiminde Bireyselleştirilmiş Eğitim Programının Hazırlanması ve Öğretim”, Özel Eğitim’de Din Eğitimi, Ed. Saadettin Özdemir&Mustafa Başkonak (Ankara: Grafiker Yayınları, 2018), 64-84. google scholar
• Kaya, Elif. İşitme ve Görme Engellilere Yönelik Yaygın Din Eğitimi veren Din Görevlilerinin Mesleki Problemleri ve Beklentileri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksel Lisans Tezi, İstanbul, 2019. google scholar
• Köse, Hasan. “Kronolojik Engelli Tarihi ve Eğitimi”, Engelliler Eğitiminin Tarihsel Gelişimi, Ed. A. Koçibar, H. Albayrak, N. Güçtekin, H. Köse. İstanbul: T.C. Milli Eğitim Bakanlığı İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Bölümü, 2014, 56-101. google scholar
• Kula, Naci. “Bedeni Özürlü Gençlerin Din Eğitiminde Dikkat Edilmesi Gereken Psikolojik Hususlar”, Gençlik Dönemi ve Eğitimi, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2000. google scholar
• __________. “Engellilere Verilecek Tebliğ ve İrşad Hizmeti”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi IV (2004), 17-45. google scholar
• __________. “Engelliliğin Getirdiği Sorunlarla Başa Çıkmada Dini İnançların ve Değerlerin Etkisi” Hayati, Hökelekli, (Ed.), Din, Değerler ve Sağlık İstanbul: DEM Yayınları, 2017, 117-147. google scholar
• __________. Bedensel Engellilik ve Dini Başa Çıkma, İstanbul: DEM Yayınları, 2005. google scholar
• __________. “Engelli Gençlerin Gelişim Özellikleri ve Din-Ahlak Eğitimi”, Turkish Studies, 12/20, 167-182. google scholar
• __________. “Engelli Bireylerin ve Ailelerinin Yaşantılarında Hz. Muhammed’in Örnekliği (Çorum Örneği)”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 11 (1) (2011), 163-194. google scholar
• Meşe, İlknur. “Engelliliği Açıklayan Sosyal Model Nedir?”, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 14(13) (2014), 79-92. google scholar
• Kumaş, Ali & Özdemir, Metin & Yaman, Ahmet. Sorulu Cevaplı Engelliler İlmihali, Ankara: DİB, 2020. google scholar
• Musayev, İslam. Engelli Bireylerin Din ve Değerler Eğitimi, İstanbul: C Planı Yayınları, 2016. google scholar
• __________. “Zihinsel Engelli Çocuklar İçin Din Eğitiminin Önemi”, Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Elmi Mecmuası 23(2015), 193-204. google scholar
• Obuz, Filiz. İşitme Engelli Bireylerde Engelleri İle İlgili Dini Atıfları İle Saldırganlık Düzeyleri Arasındaki İlişkinin incelenmesi, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Çorum, 2015. google scholar
• Orhan, Serdar & Genç, Kemal Gökmen. “Engellilere Yönelik Ülkemizdeki Özel Eğitim Hizmet Uygulamaları ve Örnek Ülke Karşılaştırması”, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 15 (35/2) (2015), 115-146. google scholar
• Öz, Şaban. “Engelli Din Eğitiminden Özürsüz Din Eğitimi Modelliğine: Ötekileştirilen Özürlülerin Din Eğitiminde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, Hikmet Yurdu 6 (11) (2013/1), 75-89. google scholar
• Özdemir, Saadettin. Engelliler ve Din, (İstanbul: C Planı, 2016). google scholar
• __________. “Engellilerin İnanç Konuları Hakkındaki Dini bilgi Yeterlilikleri”, I. Uluslararası Engellilik ve Din Sempozyumu, (İstanbul: Yeditepe Yayıncılık, 2016), 523-544. google scholar
• __________. “Türkiye’de Özel Eğitim ve Özel Eğitimde Din Eğitimi”, Özel Eğitim’de Din Eğitimi, Ed. Saadettin Özdemir&Mustafa Başkonak (Ankara: Grafiker Yayınları, 2018), 112-138. google scholar
• __________. “Engelli Bireylerin Manevi Rehabilitelerinde İletişimin Önemi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (38) (2017),137-159. google scholar
• Özkan, Arkın. İşitme Engelliler Ortaokullarında Görev Yapan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Karşılaştığı Problemler, Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017. google scholar
• Özürlülüğe Karşı Ayrımcılığın Ölçülmesi Araştırması, (Ankara: T.C. Özürlüler İdaresi Başkanlığı, 2010). google scholar
• Şimşek, Eyüp. & Karasu, Teceli. “Din Eğitiminde Engellilere Yönelik Öğretim Materyalleri (Öğretmen Görüşlerine Dayalı)”, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 16/37 (2016), 51-75. google scholar
• Teke, Tuğba. Görme Yetersizliği Olan Bireylere Yönelik Din Eğitiminde Öğretmenlerin Karşılaştıkları Sorunlar, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. google scholar
• Türk İşaret Dili Din Terminolojisi, Ed. Mustafa Başkonak, Ankara: Akıncı Ofset, 2021. google scholar
• Türkiye’de Özel Eğitim Hizmetleri, Ed. Uğur Sak & Seyfettin Toraman, Ankara: MEB, 2020. google scholar
• Usta, Mustafa. “Özel Eğitim Gerektiren Birey, Aile ve Din Eğitimi”, Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 20 (2010), 75-110. google scholar
• Ünal,Vehbi. “Engellilerin Engelliliğe Bakışı ve Dine Yaklaşımları”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 22(3) (2018), 1457-1482. google scholar
• Üzümcü, Muzaffer & Nazıroğlu, Bayramali. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Kaynaştırma Uygulamalarında Karşılaştığı Problemler ve Bunlarla Başa Çıkma Yolları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/43 (2016), 1546-1557. google scholar
• Yıldırım, Ali & Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayınları, 2008. google scholar
• Yücel, Mehmet & Bulut, Ramazan. “Bedensel Engellilerin Din Hizmetlerine Erişimlerinde Yaşadığı Sorunlar: Alaşehir Örneği”, Academic Platform Journal of ıslamic Researches, 4/1 (2020), 70-85. google scholar
• Zola, Irving Kenneth. “Toward the Necessary Universalizing of a Disability Policy”. The Milbank google scholar
• Quarterly, 83: Online-only-Online-only, (2005): https://doi.org/10.1111/j.1468-0009.2005.00436.x (Erişim Tarihi: 10.04.2023) google scholar
• https://www.mevzuat.gov.tr/anasayfa/ MevzuatFihristDetayIframe?MevzuatTur=1&MevzuatNo=2828&MevzuatTertip=5 (Erişim Tarihi: 10.04.2023) google scholar
• https://www.aile.gov.tr/media/113393/eyhgm_istatistik_bulteni_haziran2022.pdf (Erişim Tarihi: 10.04.2023) google scholar
• https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Detay/30054/haydi-turkiye-evden-kuran-ogrenmeye?TSPD_101_R0=083d721e09ab2000989a3d1e59f88f144ca5ea3e863c016c3eea678 525dea68e9a166f3682bb1461089b9cc9e0143000eb0d5dcf96c6e40c802a7950a9926562d37a6 1374a54eb81696c7a3f051b3be7e76773c1b71973a5de64e4e892caf027 google scholar