Fazıl Ahmed Paşa Koleksiyonu ve İlimler Tasnifi: Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 35 Sayı: 1, 129 - 152, 07.06.2024

Berat Açıl

https://doi.org/10.26650/di.2022.34.2.1324985

Öz

İslamî ilimlerin tarihini yazmanın yollarından biri de kütüphanelerde muhafaza edilen kitapları ilimler sınıflamasına göre incelemektir. Bu sayede tarih boyunca her bir ilme ait kitapların kütüphanelerde ne oranda temsil edildikleri ortaya çıkarılabilir. Yazma eser kütüphaneleriyle öne çıkan Osmanlı İmparatorluğu’nun ilmî birikimi ve çeşitliliği de kütüphanelerin ilimler tasnifi açısından incelenmesi yoluyla ortaya çıkarılabilir. Kütüphane ve koleksiyon çalışmaları için yeni bir yöntem önerisinde bulunan bu makale, aynı zamanda Osmanlı ilimler tasnifi literatürüne de katkı sunmayı amaçlamaktadır. Bu amaçla XV, XVI ve XVII. yüzyıllarda, her biri döneminin en muktedir şahıslarından biri tarafından kurulmuş üç kütüphane karşılaştırılmıştır. Mahmud Paşa, Habeşî Mehmed Ağa ve Fazıl Ahmed Paşa kütüphanelerinin ilimler tasnifi açısından karşılaştırılması, XV. yüzyıldan XVII. yüzyıla varıncaya kadar Osmanlı İmparatorluğu’nda kütüphanelerde temsil edilen ilimlerdeki değişimi gözler önüne sermektedir. Üçü de medrese kütüphanesi olarak kurulan kütüphanelerde tefsir, hadis ve fıkıh gibi alanlara ait ilimlerin çoğunlukta oldukları gözlemlenmekle beraber tarih ve edebiyatla ilgili eserlerin sayısında zaman içinde bir artış olduğu müşahede edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fazıl Ahmet Paşa, Mahmud Paşa, Habeşî Mehmed Ağa, koleksiyon, ilimler tasnifi, Osmanlı kütüphaneleri

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Bu makale, ilk hâli 24-26 Eylül 2021 tarihinde düzenlenen III. Uluslararası Süleymaniye Sempozyumu’unda “İki Yüzyılda Ne Değişti? Mahmûd Paşa, Habeşî Mehmed Ağa ve Fâzıl Ahmed Paşa Koleksiyonlarının Mukayesesi” adıyla bir tebliğ olarak sunulmuş olup yeniden yazılmıştır. Makaleyi okuyup değerlendirme ve önerileriyle yazının gelişmesine katkıda bulunan M. Fatih Çalışır ve Sami Arslan’a minnettarım.

The Fāżil Aḥmad Pasha Collection and Classification of Sciences: A Comparative Analyses

Öz

Analyzing the books preserved in libraries according to the classification of sciences is an alternative way of writing the history of Islamic sciences. This method can reveal the extent to which books belonging to each field of science have been represented in libraries throughout history. Examining libraries from the perspective of the classification of sciences may demonstrate the scholarly production and diversity in the Ottoman Empire, which is famous for its manuscript libraries. Therefore, this article proposes a new method for library and collection studies and aims to contribute to the literature on classifying Ottoman sciences. To achieve this goal, I compare three libraries of the fifteenth, sixteenth, and seventeenth centuries, each established by one of the most influential figures of their time. A comparative analysis of the libraries of Maḥmūd Pasha, Ḥabeshī Meḥmed Agha, and Fāżil - Aḥmad Pasha in terms of the classification of sciences reveals the transformation in the sciences represented in the Ottoman libraries from the fifteenth to the seventeenth centuries. Although the sciences belonging to fields such as Qur’ānic exegesis, hadith, and jurisprudence had a high ratio of representation in these libraries, which were designed primarily as madrasa libraries, the number of works related to history and literature increased over time.

Anahtar Kelimeler

Fāżil Aḥmad Pasha, Maḥmūd Pasha, Ḥabeshī Meḥmed Agha, manuscript collection, Ottoman libraries

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Açıl, Berat. “Fetihten Sonra İstanbul’un Kültürel İmarı: Mahmûd Paşa Kütüphanesi.” Z Dergisi 5 (2021), s. 82-83. google scholar
• ———. “Habeşî Mehmed Ağa’nın (ö. 1590) Vakfettiği Kitaplar ve Akıbetleri.” International Journal of Turkology 6 (2020), s. s. 67-83. google scholar
• ------. “The Poet 'Azmizade Haleti and the Transformation of Ottoman Literatüre in the Seventeenth google scholar
• Century.” Hani Khafipour (Editör), The Empires of the Near East and India: Sources Studies of the Safavid, Ottoman, and Mughal Literate Communities içinde. New York: Columbia University Press, 2019, s. 428-449. google scholar
• ——— (Hazırlayan). Osmanlı Kitap Kültürü: Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları. İstanbul: İLEM, 2020. google scholar
• ------. “Re-Constructing (the History) of the Mahmûd Pasha’s Library.” François Deroche ve Nuria Martinez de Castilla (Hazırlayan), Libraries in the Manuscript Age: East and West, yayımlanma aşamasında. google scholar
• Ahmed Resmi Efendi. Hamîletü’l-Küberâ. Ahmet Nezihi Turan (Hazırlayan). İstanbul: Kitabevi, 2000. google scholar
• Arıcı, Müstakim (Hazırlayan). İlimleri Sınıflamak: İslâm Düşüncesinde İlim Tasnifleri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020. google scholar
• Arıkan, Mehmet, Uğur, Abdullah. “Feyzullah Efendi Koleksiyonu’na Dair: Bir Vakfiyenin Söyledikleri,” Tülay Artan-Hatice Aynur (haz), Osmanlı Kitap Koleksiyonerleri ve Koleksiyonları: İtibar ve İhtiras, İstanbul: Dergah Yayınları, 2022, s. 239-261. google scholar
• Artan, Tülay. “On Sekizinci Yüzyıl Başında Osmanlı Bilgi Üretimi ve Dağılımı: Yazma Eser Koleksiyonları ve Koleksiyonerler Arasında Şehid Ali Paşa’nın Yeri”. Müteferrika. 58/2 (2020): s. 5-40. google scholar
• Artan, Tülay, Aynur, Hatice. (haz), Osmanlı Kitap Koleksiyonerleri ve Koleksiyonları: İtibar ve İhtiras, İstanbul: Dergah Yayınları, 2022. google scholar
• Barkan, Ömer Lütfi ve Ayverdi, Ekrem Hakkı. İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546) Tarihli. İstanbul: İstanbul Fethi Cemiyeti İstanbul Enstitüsü, 1970. google scholar
• Çalışır, M. Fatih. “A Virtuous Grand Vizier: Politics and Patronage in the Ottoman Empire during the Grand Vizierate of Fazıl Ahmed Pasha (1661-1676).” Doktora Tezi, Georgetown Üniversitesi, 2016. google scholar
• . “Sadrazam Köprülüzâde Fazıl Ahmed Paşa’nın Hâmiliğindeki İlmî Faaliyetler.” XVIII. google scholar
• Türk Tarih Kongresi (1-5 Ekim 2018, Ankara) Kongreye Sunulan Bildiriler, IV. Cilt, Haz., Semiha Nurdan ve Muhammed Özler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2022, s. 35-48. google scholar
• _______. “Vişnezâde İzzetî Mehmed Efendi (ö. 1092/1681): Kazasker, Şâir ve Hâmî.” Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi Yunus Emre’den Mehmed Akif’e Şiir Özel Sayısı (2021):. 180-192. https://dergipark.org.tr/tr/pub/hikmet/issue/67676/1038067 (erişim 22.07.2023) google scholar
• Erünsal, İsmail E. “Mahmud Paşa Kütüphanesi.” DİA 27 (2003): s. 381-82. google scholar
• ———. Ottoman Libraries: A Survey of The History, Development and Organization of Ottoman Foundation Libraries. Cambridge: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, 2008. google scholar ———. Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik. İstanbul: Timaş Yayınları, 2020. google scholar
• ———. “Fetihten Sonra İstanbul’da Kurulan İlk Vakıf Kütüphânesi ve Fâtih’in Şeyh Mehmed Geylânî’ye Verdiği Temlikname.” Osmanlı Kültür Tarihinin Bilinmeyenleri İstanbul: Timaş Yayınları, 2021, s.55-67. google scholar
• Fazlıoğlu, İhsan. “Gelecek Geçmişi Şimdi Kılma Bilinci: Çağdaş Dönemde İslam-Osmanlı Mirası ile İlişkilerin Kökleri Üzerine”, Müslüman Dünyada Çağdaş Düşünce-Cilt 1: Türk Düşüncesi. Haz., Lütfi Sunar. Ankara: Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Yayınları, 2020, s. 63-83. google scholar
• Hathaway, Jane. “Habeşî Mehmed Agha: The First ChiefHarem Eunuch (Darüssaade Ağası) of the Ottoman Empire”, Haz., Behnam Sadeghi vd. The Islamic Scholarly Tradition: Studies in History, Law, and Thought in Honor of Professor Michael Allan Cook. Leiden: Brill, 2011, s. 287-303. google scholar
• Hirschler, Conrad. Medieval Damascus: Plurality and Diversity in an Arabic Library. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2016. google scholar
• ———. A Monument to Medieval Syrian Book Culture: The Library of Ibn al-Hâdî. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2020. google scholar
• Necipoğlu, Gülru, Cemal Kafadar ve Cornell H. Fleischer. Treasures of Knowledge: An Inventory of the Ottoman Palace Library (1502/3-1503/4). Leiden: Brill, 2019. google scholar
• Özcan, Abdülkadir. “Köprülüzâde Fazıl Ahmed Paşa.” DİA 26 (2002), s. 260-63. google scholar
• Öztürk, Uğur. “III. Murad Dönemi Yazılı Kültürü (1574-1595) (1574-1595).” Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi, 2020. google scholar
• Reindl-Kiel, Hedda. “The Tragedy of Power; The Faith of Grand Vizier According to Menakıbname-i Mahmud Pasa-i Veli.” Turcica 35 (2003): s. 247-56. google scholar
• Stavrides, Theoharis. The Sultan of Vezirs: The Life and Tunes of the Ottoman Grand Vezir Mahmud Pasha. Leiden: Brill, 2001. google scholar
• Şeşen, Ramazan, Cevat İzgi ve Cemil Akpınar. Köprülü Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu. İstanbul: IRCICA, 1986. google scholar
• Ünver, A. Süheyl. “Mahmud Paşa Vakıfları ve Ekleri.” Vakıflar Dergisi 4 (1958): s. 65-76. google scholar