A Correction of Attribution in Ottoman Fatwā Literature: “Fatāwā-i Karaçelebizāde” as a Short Version of Fatāwā-i Alī Efendi

Yıl 2024, Cilt: 35 Sayı: 2, 615 - 628, 29.12.2024

Muharrem Midilli

https://doi.org/10.26650/di.2024.35.2.1556213

Öz

Osmanlı Fetva Literatüründe Aidiyete İlişkin Bir Tashih: Fetâvâ-yı Ali Efendi’nin Kısa Bir Versiyonu Olarak “Fetâvâ-yı Karaçelebizâde”

Öz

Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa Koleksiyonu’nda yer alan 01048-001 numaralı mecmuanın ismi, zahriyesinde ve iç kapağında Fetâvâ-yı Karaçelebizâde olarak yazılmıştır. Mecmua, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, Yazma Eserler Veritabanı’na el-Fetâvâ ismiyle kaydedilmiş ve Şeyhülislâm Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi’ye (öl. 1068/1658) nispet edilmiştir.1 Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi’nde “Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi” maddesini yazan Nevzat Kaya, Şeyhülislâm’ın eserlerini sıraladıktan sonra “Fetvalarının Fetâvâ adıyla toplandığı da bilinmektedir” ifadesini kullanmakta2 ve Zeyl-i Ravzatü’l-ebrâr üzerine yaptığı çalışmanın girişinde “Aziz Efendi’nin fetvalarının toplandığı bir kitaptır” diyerek yukarıdaki mecmuaya atıfta bulunmaktadır.3 Şükrü Özen “Osmanlı Dönemi Fetva Literatürü” isimli makalesinde bu bilgilere referansla Fetâvâyı Karaçelebizâde’yi Şeyhülislâm monografları başlığı altında Abdülaziz Efendi’yle ilişkilendirmektedir.4 Osmanlı fetvalarını veri kaynağı olarak kullanan bazı çalışmalarda söz konusu mecmua ve içerdiği fetvalar, literatürdeki bu bilgiden hareketle Abdülaziz Efendi’ye nispet edilmiştir.5 Bir araştırma kapsamında Osmanlı müftülerinin aile hukukuna ilişkin fetvalarını art zamanlı olarak incelerken Fetâvâ-yı Karaçelebizâde isimli mecmuada yer alan fetvaların tamamının Fetâvâ-yı Ali Efendi’nin yazma ve matbu nüshalarında aynen ya da önemsiz değişikliklerle yer aldığını farkettim. Acaba Abdülaziz Efendi’nin fetvaları kendisinden daha sonra şeyhülislâm olan (1. 1084/1674-1097/1686, 2. 1103/1692) Çatalcalı Ali Efendi’nin (öl. 1103/1692) Fetâvâ’sına mı dâhil edilmişti? Ya da Fetâvâ-yı Karaçelebizâde gerçekte Ali Efendi’nin fetvalarını içeren bir mecmua olup yanlışlıkla Abdülaziz Efendi’ye mi nispet edilmişti? Osmanlı fetva literatüründe her iki durumun örneklerine de rastlanmaktadır.6 Bu araştırma notunda, Fetâvâ-yı Karaçelebizâde isimli mecmua Fetâvâ-yı Ali Efendi’nin yazma ve matbu nüshalarıyla karşılaştırılmakta ve elde edilen verilerden hareketle ikinci ihtimalin doğru olduğu sonucuna varılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, fetva, Fetâvâ-yı Karaçelebizâde

Kaynakça

• Abdürrahîm Efendi, Menteşzâde. Fetâvâ-yı Abdürrahîm. Dârü’t-Tıbâati’l-Ma‘mûre, 1243. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Matbaa-i Âmire, 1311. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 01065-001, ist. Ramazan 1102/Mayıs-Haziran 1691, 1b-238a. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Nuruosmaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 02016, ist. 8 Muharrem 1104/19 Eylül 1692, 1b-230. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Bursa İnebey Kütüphanesi, 3951, 1b-211b. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Milli Kütüphane, Ankara Adnan Ökten İl Halk Kütüphanesi, 06 Hk 1042, 0b-179a. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, İzmir, 251, 1b-269b. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Serez, 01113, 0b-226b. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Çorum Hasan Paşa Kütüphanesi, 67117, ist. Rebiülevvel 1118/19 Haziran 1706, 1b-344b. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Milli Kütüphanesi, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz B 862, 0b-286b. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Arslan Kaynardağ, 00062, 1b-260b. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Nuruosmaniye Kütüphanesi. Nuruosmaniye, 02013, 0b-298b. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Milli Kütüphane, Ankara Adnan Ökten İl Halk Kütüphanesi, 06 Hk 1934, ist. 1108/1696-7, 1b-220a. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Nuruosmaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, ist. Recep 1112/Aralık-Ocak 1700-1, 02020, 0b-260a. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Atıf Efendi Kütüphanesi, Atıf Efendi, 01143, ist. 10 Rebiülevvel 1106/27 Aralık 1694, 1b-242a. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Milli Kütüphane, Çankırı İl Halk Kütüphanesi, 18 Hk 248, ist. Rebiülahir 1114/Ağustos-Eylül 1702, 0b-252a. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphaensi, Esad Efendi, 01082, ist. Cemâziyelahir 1114/Kasım 1702, 0b-204a. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Muhtasar-ı Fetâvâ-yı Ali Efendi. Manisa Kütüphanesi, Akhisar Zeynelzâde Kitaplığı, 1419, ist. Şaban 1139 (Mart-Nisan 1727), müst. Salih b. Abdülbâkî, 1b-224b. google scholar
• Kallek, Cengiz. “Fetâvâ-yı Ali Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/438. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. google scholar
• Karaçelebizâde, Abdülaziz Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 01048-001, 1b-169b. google scholar
• Kaya, Nevzat. “Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/381 83. İstanbul: TDV Yayınları, 2001. google scholar
• Kaya, Nevzat. (haz.). Ravzatü’l-Ebrar Zeyli (Tahlil ve Metin). Türk Tarih Kurumu, 2003. google scholar
• Midilli, Muharrem. “Osmanlı Toplumunda Evlilik İçi Şiddetin Fetvalara Yansıyan Suretleri ve Müftülerin Lazım Gördüğü Müeyyideler”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 38 (2021), 129-59. google scholar
• Midilli, Muharrem. Aile, Hukuki Hayat ve Şeyhülislâm: Osmanlı Aile Hukuku Üzerine 1001 Fetva. Fecr Yayınları, 2023. google scholar
• Minkârîzâde, Yahyâ Efendi. Fetâvâ-yı Minkârîzâde. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, Yazma Eserler, 0854, 1b-431a. google scholar
• Özen, Şükrü. “Osmanlı Dönemi Fetva Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3/5 (2005), 249-378. google scholar
• TYEKB, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. “Yazma Eserler Veritabanı”. Erişim 29 Eylül 2024. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/328510. google scholar
• TYEKB, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. “Yazma Eserler Veritabanı”. Erişim 29 Eylül 2024. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/28600. google scholar