The Juridical Statements and Assessments of Makdisî

Yıl 2023, Sayı: 5, 292 - 314, 30.12.2023

Mesut Kement

https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1390996

Cited By: 1

Öz

Law; İt is all kinds of socio-ethical rules that regulate human life through customs, religion, morality and collective structures. on the other hand, Islamic law, is a legal system that regulates Muslims' views of the world and the hereafter and remains still current, since from the fact that it has been founded in the time of the Prophet (pbuh) and been surviving. Approximately four hundred years passed from the rise of Islam until the time of Makdisî (died. in 390 hijri/1000 A.D), and Islamic law continued to maintain its actuality. Makdisî released the work called "Ahsenü't-Tekāsîm fî Maʿrifeti'l-Ekālîm" in order to mention the places he visited as a geographer through the eyes of a traveler. The work is not only regarded as a geography or travel book, but there is a lot of information from Islamic sciences regarding fıqh, hadith and tafsir. Because Makdisî was particularly interested in fiqh and realized the actuality of fiqh, he did not neglect to provide sectarian i.e. Madhab information or concerns under each chapter. This also proves his knowledge in fıqh side and has revealed the most important example of interdisciplinary sciences. In this study, Makdisî's classification of sects, method and descendant approaches will be described and evaluated in terms of the Hanafi sect. Scholar from each sect generally deals with sect classifications on the basis of seventy-three sect hadiths. Makdisî, on the other hand, classifies them by using his own quadruple system in order to add originality to his work. The aim of this study is to determine the fiqh arguments used by Makdisî when combining fiqh and geography in his interdisciplinary work "Islamic Geography". The scope of the study is to reveal the fiqh discourses recognized and applied by Makdisî. For this reason, fiqh issues are mentioned without giving geographical detail information. Methodologically, the work translated by Batur titled "Islam Geography" followed. Necessary corrections were made on some issues based on the Arabic work. Also, fiqh approaches have been identified by taking advantage of today's studies.

Anahtar Kelimeler

Law, Fiqh, Sect, İjtihad, custom

Makdisî’nin Fıkhî Yorum ve Değerlendirmeleri

Öz

Hukuk; örf, ahlak ve din gibi yapılar vasıtasıyla insan hayatını düzenleyen her türlü sosyoetik kurallar bütünüdür. İslâm hukuku ise, Peygamber (sav) zamanında temelleri atılıp sürekliliğini devam ettirerek, Müslümanların dünya ve ahiret görüşlerini düzenleyen ve aktüel kalabilen bir hukuk sistemidir. İslâm’ın doğuşundan Makdisî’nin (ö. 390/1000) zamanına kadar yaklaşık dört yüz yıl geçmiş olup, İslam hukuku aktüalitesini korumaya devam etmiştir. Makdisî, bir coğrafyacı olarak gezdiği yerleri seyyah gözüyle yazmak için “Ahsenü’t-Tekāsîm fî Maʿrifeti’l-Ekālîm” adlı çalışmayı ortaya koymuştur. Eser, coğrafya ya da bir seyyah defteri olmanın da ötesine geçerek, içerisinde İslâm ilimlerden fıkıh, hadis, tefsir ve kıraat gibi alanlarda da birçok bilgi içermektedir. Makdisî, fıkha olan ilgisinden ve fıkhın aktüalitesini de göz ardı etmediğinden her bölüm altında mezhepsel bilgileri vermeyi ihmal etmemiştir. Bu yaklaşım onun, fıkıhçı yönünü göstermekte ve disiplinler arası ilimlerin en önemli örneğinin ortaya konulmasına da kaynaklık etmektedir. Bu çalışmada Makdisî’nin mezhepler tasnifi, usûl ve fürû yaklaşımları tespit edilerek Hanefî mezhebi açısından değerlendirilecektir. Mezhep tarihçileri, genel olarak mezhep tasniflerini yetmiş üç fırka hadisi ekseninde ele almaktadırlar. Makdisî ise, eserine özgünlük katmak amacıyla kendisine ait dörtlü sistemi kullanarak tasnif yapmaktadır. Bu çalışmanın amacı, interdisipliner çalışma olan “İslâm Coğrafyası” eserinde Makdisî’nin fıkıh ile coğrafyayı birleştirirken kullandığı fıkhî argümanların tespit edilmesidir. Fıkhî görüşlerin gerek Hanefî mezhebindeki konumu gerekse diğer mezheplerdeki durumu ele alınmıştır. Çalışmanın kapsamı, Makdisî’nin gözlemlediği ve tercih ettiği fıkhî söylemleri ortaya koymaktır. Bu nedenle Coğrafyayı ilgilendiren kısımlarda bilgi verilmeden fıkıh konularına değinilmiştir. Yöntem olarak ise Batur’un, “İslâm Coğrafyası” adı ile tercüme ettiği eser dikkate alınmıştır. Bazı konularda Arapça eser üzerinden gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Ayrıca günümüz çalışmalarından da istifade edilerek, fıkhî yaklaşımlar tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Fıkıh, Mezhep, Usul, İçtihat, Örf, Coğrafya.

Kaynakça

• Âbidîn, İbn. Hanefîlerde Mezhep Usûlü: (șerhu ukûdi resmi’l-müftî). çev. Şenol Saylan. İstanbul: Klasik, 2. Basım., 2020.
• Apaydın, H. Yunus. “Sahâbî Kavli”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/500-504. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Atar, Fahrettin. Fıkıh Usûlü. İstanbul: IFAV, 11. Basım, 2014.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-Buhârî. el-Câmiʿu’s-Sahîh. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 5. Basım, 1993.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kurʾân. 3 Cilt. Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Ciner, Osman. El-Makdisî’nin Ahsenü’t-Tekâsîm fî Ma’rifeti’l-Ekâlîm İsimli Eserinin Değerlendirilmesi ve Türkçe Tercemesi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2018.
• Çakan, İsmail Lütfi - Eroğlu, Muhammed. “Abdullah b. Abbas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/76-79. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “İctihadın Bağlayıcılığı Meselesi ve Fıkıh Mezheplerine Bağlanmanın Anlamı”. Usûl İslam Araştırmaları 1/1 (2004).
• Ebû Dâvûd, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Süneni Ebî Dâvud. 7 Cilt. Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Fayda, Mustafa. “Taberî, Muhammed b. Cerîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/314-318. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Hallaq, Wael B. İslâm Hukukuna Entelektüel Bakış Fıkıh Usûlü Araştırmaları. ed. Necmettin Kızılkaya. İstanbul: Pınar Yayınları, 2. Basım, 2021.
• Hamîdullah, Muhammed. “Serahsî, Şemsüleimme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/544-547. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. Kâfî fî Fıkhi Ehli’l-Medîneti’l-Mâlikî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyâdi’l-Hadîse, 2. Basım, 1980.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl b. Ömer b. Kesîr el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkî. el-Bidâye ve’n-Nihâye. 21 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1997.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh İbn Ahmed İbn Muhammed. el-Muğnî. 15 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru Âlimü’l-Kütüb, 3. Basım, 1998.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd b. Mâce el-Kazvînî. Câmiü’s-Sünen (Süneni İbn Mâce). Suudi Arabistan: Dârü’s-Sâdîk, 2. Baskı., 2014.
• İbn Teymiyye vd. İctihad, taklid ve telfik üzerine: dört risâle. çev. Hayreddin Karaman. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Basım, 2004.
• Karagöz, İsmail vd. Hac İlmihali. Ankara: DİB Yayınları, 10. baskı., 2013.
• Karaman, Hayreddin. Fıkıh usûlü: (İslâm hukûkunun kaynakları, metodu ve felsefesi). İstanbul: Ensar Neşriyat, 10. Basım., 2010.
• Karaman, Hayreddin. İslam Hukuk Tarihi: Başlangıçtan zamanımıza kadar. İstanbul: İz Yayıncılık, 8. Baskı., 2011. Karaman, Hayreddin. İslâm Hukukunda İctihad. İstanbul: Ensar Neşriyat, 4. Basım, 2010.
• Kaya, Eyyüp Said. “Mâlikî Mezhebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/519-535. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Keleş, Ekrem. Umre Rehberi. Ankara: DİB Yayınları, 2007.
• Keskin, Mehmet. Şafii Fıkhı: (Hanefî mezhebi ile mukayeseli). 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Koca, Ferhat. “Ahmed bin Hanbel: Hanbelî Mezhebinin Kurucu İmamı Olarak”. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni V (2015), 101-130.
• Koca, Ferhat. “Molla Hüsrev: Fatih Döneminin Ebû Hanîfe’si”. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni VIII (2015), 347-377.
• Köksal, Asım Cüneyd - Dönmez, İbrahim Kâfi. “Usûl-i Fıkıh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/201-210. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed Ca’fer el-Kudûrî. el-Muhtasarü’l-Kudûrî. Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Kutluer, İlhan. “İbnü’t-Tayyib es-Serahsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/230-232. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Makdisî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-Bennâ el-Makdisî eş-Şâmî el-Beşşârî. Aḥsenü’t-Teḳāsîm fî Maʿrifeti’l-Eḳālîm. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1991.
• Maşalı, Münteha. “Makdisî’nin Ahsenü’t-Tekâsim’i Bağlamında Fıkıh Coğrafyası/Fıkhın Coğrafyası”. Usul İslam Araştırmaları 25/25 (2016), 63-106.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd b. Mahmûd. el-İhtiyâr li Ta’lili’l-Muhtâr. 5 Cilt. İstanbul: el-Mektebetü’l-Hanefiyye, 2. Basım, 1953.
• Mukaddesî, Muḥammad ibn Aḥmad. İslam coğrafyası: (Ahsenü’t-takâsîm). çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2015.
• Okur, Kâşif Hamdi. “Bir Usûlcü Olarak Muhammed Hâdimî”. Osmanlı Vakıf Mutasavvıfı Ebu Said Muhammed Hâdimî Sempozyumu, 149-179.
• Okur, Kâşif Hamdi. “İslam Hukuku Açısından Toplum Hukuk İlişkisi = Relationship between Society and Law with the Perspective of Islamic Law”. Kocaeli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IV/2 (2020), 7-46.
• Öğüt, Salim. “Evzâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/546-548. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Öğüt, Salim. “Harem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/127-132. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Öğüt, Salim. “Tavaf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/178-180. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Özdirek, Recep - Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Süfyân es-Sevrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/23-28. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Saîd el-Hın, Mustafa - Lehhâm, Bedî’ es-Seyyîd el-. el-Îzâh fî Ulûmi’l-Hadîs ve’l-Istılâh. Dımaşk: Dârü’l-Beyrûtî, 1. Baskı., 2018.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed İbn Ahmed İbn Ebî Sehl es-Serahsî. Usûlü’s-Serahsî. Beyrut: Dârü’l-Marife, ts.
• Serahsî, Muhammed İbn Ahmed İbn Ebî Sehl Şemsü’l-eimme es-. Mebsût. 31 Cilt. Lübnan: Dârü’l-Ma’rife, ts.
• Şa’ban, Zekiyyüddin. Usûlü’l-Fıkhi’l-İslâmî. İstanbul: Dârü’l-Mîzân, 2019.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Üm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1983.
• Şentürk, Lütfi - Yazıcı, Seyfettin. İslam İlmihali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 17. baskı., 2010.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî et-Tahâvî. Şerhu Meʿâni’l-Âs̱âr. 5 Cilt. Âlemü’l-Kütüb, 1994.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) b. Mûsâ b. Dahhâk et-. Sünenü’t-Tirmiẕî. 5 Cilt. Mısır: Şirketü Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Baskı., 1975.
• Tolmacheva, Marina. “Makdisî, Muhammed b. Ahmed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/431-432. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Uğur, Mücteba. “Ebû Kudâme es-Serahsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/177. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Mâtürîdiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/165-175. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Yurtalan, Betül. “Bir Coğrafyacının Gözünden Mezhepler: el-Maḳdisī’nin Aḥsenu’t-Teḳāsīm’inde Mezhepler Bahsinin Tahlili”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 62/1 (2021), 135-168.
• Zeydân, Abdülkerîm. Fıkıh Usulu. çev. Ruhi Özcan. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı, 1993.
• Din İşleri Yüksek Kurulu Fetvalar. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Baskı., 2021.