The Relationship of Variant Readings in Ibn Jinni's Work Named Al-Muhtasab with the Arabic Language

Yıl 2024, Sayı: 7, 1 - 15, 31.12.2024

Nesrişah Saylan

https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1524104

Öz

Ibn Jinni’s book al-Muḥtasab fi tabyini wujuhi shawadhdhi al-qiraat wa al-iẓah anha, is one of the most comprehensive and systematic works written on the subject of shāẕ recitations. In this work, Ibn Jinnī mentioned the recitations and their proofs that were excluded from the seven qirāāt and evaluated in the category of shāẕ. The author stated that he wrote this work in order to reveal that these recitations, which are outside the recitation of seven readings and called shāẕ, are based on an authentic document and are equivalent to the seven recitations in terms of eloquence and fluency. In this context, his book al-Muhtasab is one of the first work written in its field as a grammatical apologia for shāẕẕ qirāāt. In this work, the author used his scientific power in the Arabic language and made extensive use of Arabic poetry and the sayings, dialects, and Arabic language rules such as grammar and syntax in the selection of recitations. Also he provided theapologia for the recitations in the context of the principles that play a role in determining the rules of language such as qiyās, pretext and evidence, and tried to reveal the rhetorical meanings resulted from variant readings. In this study, we attempted to explain how İbn Jinni’s scientific features as a distinguished authority in the field of linguistic sciences are reflected in his approaches to the variant readings.

Anahtar Kelimeler

Recitation, shaz, İbn Jinni, al-Muhtasab, Arabic language

İbn Cinnî’nin el-Muhteseb Adlı Eserindeki Kıraatlerin Arap Diliyle İlişkisi

Öz

İbn Cinnî’nin el-Muhteseb fî tebyîni vücûhi şevâzzi’l-kırâât ve’l-îzâhi anhâ isimli kitabı, şâz kıraatler konusunda yazılan en kapsamlı eserlerden birisidir. İbn Cinnî, eserinde kıraat-i seb‘a dışında bırakılarak şâz kategorisinde değerlendirilen okuyuşları ve onların hüccetlerini nakletmiştir. Müellif, şâz olarak nitelenen bu okuyuşların sahîh bir senede dayandığını, belağat ve fesahat bakımından kıraat-i seb‘a’ya denk olduğunu ortaya çıkarmak amacıyla bu eseri yazdığını belirtmiştir. Bu bağlamda el-Muhteseb’in şâz kıraatlerin hücceti niteliğinde alanında yazılmış ilk eserlerden biri olduğu söylenilebilir. Müellif, Arap dilindeki ilmi gücünü bu eserinde kullanarak kıraatlerin tevcihinde Arap şiiri ve kelamından, lehçelerden, sarf ve nahiv gibi Arap dili kaidelerinden çokça faydalanmıştır. Bu bağlamda naklettiği kıraatlerin çoğunluğunun dilsel hüccetlerle izah edildiği tespit edilmiştir. İbn Cinnî ayrıca kıyas, illet, delil gibi dil kaidelerinin tespitinde rol oynayan ilkeler bağlamında kıraatlerden yararlanmış ve kıraat vecihlerinden kaynaklanan belâğî manaları ortaya çıkarmaya çalışmıştır. Bu çalışmada sarf, nahiv ve lügat alanında otorite olarak kabul edilen İbn Cinnî’nin bu ilmi birikimini kıraat-Arap dili çerçevesinde şâz kıraatlerin tevcihinde nasıl kullandığı örneklerle izah edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

kıraat, şaz kıraat, İbn Cinnî, el-Muhteseb, Arap dili

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur. It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum yoktur.

Teşekkür

İlginizden dolayı teşekkür eder, çalışmalarınızda başarılar dilerim.

Kaynakça

• Altıkulaç, Tayyar. “İbn Miksem el-Attâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbn Şenebûz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Bennâ, Ahmed b. Muhammed ed-Dimyâtî. İthâfu fudalâi’l-beşer fi’l- kırââti’l-erbeate aşer. thk. Enes Mahrâh. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü’l-lüğa ve sıhâhü’l-arabiyye. thk. Ahmed Abdulğafûr Attârî. 6 Cilt. Beyrût: Darü’l-ilm li’l-melâyîn, 1085.
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Demircigil, Bayram. “İbn Cinnî’nin el-Muhteseb’inde Şâz Kıraatlere Yaklaşımı”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 19/35. 2017. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/316806
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî. Bahru’l-muhît. thk. Âdil Ahmed Abdü’l-Mevcûd, Alî Muhammed Muavvîd. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’ân. 3 Cilt. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd. nşr. Beşâr Avvâd. Beyrût: 1422/2002.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib el- Endelüsî. el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-’azîz. thk. Abdü’s-Selâm Abdü’ş-Şâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî. el-Hasâis. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l- Mısriyye, 1913.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî. el-Muhteseb fî tebyîni vücûhi şevâzzi’l-kırâât ve’l-îzâhi anhâ. thk. Alî en-Necdî Nâsıf, Abdülhalîm en-Neccâr, Abdülfettâh İsmâ’il Şelebî. 2 Cilt. Kahire: Meclisü’l-A’lâ li’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 1994.
• İbn Ebû Meryem, Nasr b. Ali eş-Şirazî. el-Müzâh fî vücûhi’l-kırââti ve ılelihâ. thk. Ömer Hamdan el-Kubeysî. Cidde: Cemââtü’l-Hayriyye, 1414/1993.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdullâh Hüseyın b. Ahmed. Muhtasar fî şevâzzi’l-Kur’ân min kitâbi’l-bedî‘. Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, ts.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemseddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâu ebnâi’z-zamân. thk. İhsan Abbâs. Beyrût: Dâru Sâdır, 1398/1978.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Alî Şîrî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1408/1988.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn b. Muhammed. Lisânü’l-Arâb. Kahire: Darü’l-Meârif, 1119.
• İbnü’l-Cezeri, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Alî. en-Neşr fî’l-kırââti’l-aşr. thk. Alî Muhammed Dabbâ’. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Kıftî, Ebü’l-Hasan Cemâlüddîn Alî b. Yusuf b. İbrâhim. İnbahü’r-ruvât ala enbahi’n-nühat. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1406/1986.
• Kemâleddin el-Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâleddin Abdurrahman b. Muhammed. Nüzhetü’l-elibbâ fî tabakati’l-üdebâ. thk. İbrâhîm Samerrai. Zerkâ: Mektebetü’l-Menâr, 1985.
• Kirmânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Nasr. Şevâzzü’l-kırâât. thk. Şimrân el-Acelî. Beyrût: Müessesetü’l-Belâğ, ts.
• Kudat, Aydın. “Kıraatleri Hüccetlendirmede Dilbilim Olgusu”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Doktora Tezi. Ankara: 2016.
• Kudat, Aydın. “Kur’ân Kıraati ile Arap Dilbilimi Münasebeti Üzerine”, Turkish Studies - Religion, 15(1), 2020. https://turkishstudies.net/files/turkishstudies/21b2a4c0-dade-4cd8-8c1c-26d9f9e79372.pdf
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-mübeyîn limâ tedammenehûmine’s-sünneti ve âyi’l-Furkân. thk. Abdullâh b. Abdü’l-Muhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Maşalı, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmî. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Nehhâs, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl. İ’râbü’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 2008.
• Râzî, Ebû Abdullâh Fahreddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-ğayb. 32 Cilt. Lübnan: Dârü’l-Fikr, 1981.
• Saylan, Nesrişah. İbn Cinnî’nin el-Muhteseb’inde Sahabeye Nisbet Edilen Kıraatler. İstanbul: Nida Akademi Yayınları, 2020.
• Saylan, Nesrişah. “İbn Cinnî’nin el-Muhteseb Adlı Eserinde Şâz Kıraatlere Yaklaşım Metodunun İncelenmesi”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1. Haziran 2022. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2262534
• Süyûtî, Celâlüddîn Ebû Bekr b. Muhammed. Buğyetü’l-vu‘ât fî tabakâti’l-lugaviyyîn ve’n-nuhât. thk. Muhammed Ebü’I-Fazl İbrâhîm. Beyrut: ts.
• Şelebî, Abdülfettâh İsmâîl. el-İhticâc li’l-kırâât. Mecelletü Bahsi’l-İlmi ve’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Şelebî, Abdülfettâh İsmâîl. Ebû Alî el-Fârisî. Cidde: Dârü’l-Matbûâti’l-Hadîse, 1989.
• Taberî, Ebû Cafer b. Cerîr Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hicr, 2001.
• Ukberî, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddin Abdullâh b. Hüseyin b. Abdullâh. İ’râbü’l-kırââti’ş-şevâz. thk. Muhammed es-Seyyid ‘Azzûz. Beyrût: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1417/1996.
• Ünal, Mehmet. “Bir Kıraat Terimi Olarak Hüccetin Kavramsal Alanı ve Tarihsel Gelişimi”. İslami Araştırmalar Dergisi. 17/1, 2004.
• Yâfi‘î, Ebû Muhammed Abdullâh b. Es’ad b. Alî el-Yemenî. Mir’âtü’l-cenân ve ‘ibretü’l-yakzân fî ma’rifeti havâdisi’z-zamân. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1997.
• Yâkût el-Hamevî, er-Rûmî. Mu’cemü’l-üdebâ İrşadü’l-erîb ilâ ma’rifeti’l-edîb. thk. İhsan Abbâs. Beyrût: Darü’l-Ğarbi’l-İslamî, 1993.
• Yavuz, Mehmet. “İbn Cinnî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: İSAM, 1999.
• Yavuz, Mehmet. “İbn Cinnî Hayatı ve Arap Gramerindeki Yeri”, Şarkiyat Mecmuası VIII. İstanbul: Çantay Kitabevi, 1998.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Ma‘rifetü’l-kurrâi’l-kibâr ale’t-tabakât ve’l-âsâr. thk. Tayyar Altıkulaç. İstanbul: İSAM, 1995.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Ahmed. el-Keşşâf ‘an hâkâiki ğavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Alî Muhammed Muavviz. 6 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l Ubeykân, 1998.