19. Yüzyılın Sonlarında Van Vilâyeti Vakıfları

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 15 - 24, 12.04.2017

Tarık Ziya Arvas

Öz

Balkanlardan Yemen’e uzanan Osmanlı topraklarında en önemli sosyal
yardımlaşma kurumları şüphesiz vakıflardır. Toplumun temel ihtiyaçları olan
eğitim, sağlık, din ve bayındırlık gibi hizmetler önemli ölçüde vakıflarla
yerine getirilmiştir. 1896 yılında Van Vilâyeti Vakıf İdaresi teftiş raporuna
göre vilâyette kırk vakıf mevcuttur. Bu vakıflar genellikle yörede tanınmış
yerel idareciler ve dinî şahsiyetler adına kurulmuştur. Vakıfların büyük kısmı
eğitim-öğretim faaliyetlerine yönelik hizmet vermektedir. Bunun yanında imaret,
cami, türbe ve yoksulların ihtiyaçları
için tahsis edilen vakıflar da mevcuttur. Bir kısmının kuruluş tarihi oldukça
eskiye dayanan bu vakıfların vilâyette önemli hizmetler gördüğü
anlaşılmaktadır. Fakat ilerleyen zamanlarda devletin maruz kaldığı
zayıflama ve çözülme tabii olarak hemen bütün müesseselerde olduğu gibi
vakıflar üzerinde de etkili olmuştur. Başlıca gelir kaynaklarının kira ve arazi
gelirleri olduğu anlaşılan Van Vilâyetindeki vakıflar da zikredilen olumsuz
gelişmelerden etkilenmiştir. İyi idare edilmeyen, denetimsiz kalan ve gelir
kaybına uğrayan vakıflar zaman içerisinde eski fonksiyonlarını kaybetmiştir. Bu
makalede teftiş heyetince hazırlanan raporda yer alan Van Vilâyeti vakıfları,
faaliyet alanları ve bunlarla ilgili değerlendirmeler ele alınmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Vakıf, Van, Hakkâri

Kaynakça

• Ağaoğlu, S. (2003). Van merkez sancağındaki vakıflar XVI.-XVIII. yüzyıllar, Konya: yayımlanmamış doktora tezi
• Arvas, T. Z. (2016). Devlet salnamelerine göre 1848-1914 yılları arasında Van Vilâyetinin idari taksimatı, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 30, 401-415.
• Armağan, S. (2009). İslâm dininde sosyal güvenliğin temel müesseseleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 14, 67-84
• Bayartan, M. (2008). Osmanlı şehirlerinde vakıflar ve vakıf sisteminin şehre kattığı değerler, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, (10. cilt), 1, 158-175.
• BOA. BEO. 2190/164234, 19 B 1321 (11 Ekim 1903).
• BOA. BEO. 691/51772, 20 R 1313 (10 Ekim 1895).
• BOA. Evkâf Defteri (EV.d.) 27019, 11 Ş 1306, s. 1 (12 Nisan 1889).
• BOA. Y. EE. 132/14, 09 Ca 1314 (16 Ekim 1896).
• Ertem, A. (2011). Osmanlıdan günümüze vakıflar”, Vakıflar Dergisi, 36, 25-65.
• Genca, E. (2014). Osmanlı hukukunda vakıfların denetimi (Evkaf-I Hümayun Nezareti),
• İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. LXXII, S. 1, ss. 531-554.
• Gencer, F. (2105). 19. yüzyılın başlarında Hakkâri Sancağına dair bazı tespitler, Tarih Okulu Dergisi (TOD), XXIII, 409-431.
• Köprülü, B. (1951). Tarihte vakıflar, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (8. cilt), 3-4, 479-518.
• Öztürk, Ş ve Top, M. (2005). Hakkâri Meydan Medresesi, Vakıflar Dergisi, 29, 373-396.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. (3. cilt), İstanbul: MEB
• Sadettin Paşa’nın Anıları Ermeni-Kürt Olayları (Van-1896), (2004). (Haz.: Önal. S.). İstanbul: Remzi
• Şener, A. (1995). Eski hukukumuza göre evladiye vakıflarda gelirin taksimi, Vakıf Haftası Dergisi, 12, 41-43.
• Tekin, Z. (2007). Zeynel Bey ve oğullarının Hakkâri Hâkimliği mücadelesi ve isyanları, Atauni Sosyal Bilimler Dergisi, 10/2, 120.
• Top, M. (1998). Hoşap’taki Mahmudî beylerine ait mimari eserler, Ankara: Kültür Bakanlığı
• Yediyıldız, B. (2012). Vakıf, İslam Ansiklopedisi, (42. cilt), TDV, 479-486.