Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli İlkokul Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Değerler Eğitimi Açısından İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 50, 311 - 357, 25.12.2025

Yunus Emre Demirbaş , Bilal Yorulmaz

https://doi.org/10.34234/ded.1654849

Öz

Bu araştırma, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli (TYMM) İlkokul Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı’nın değerler eğitimi açısından güncelliğini, kültürel uyumunu ve etkililiğini incelemeyi amaçlayan nitel bir çalışmadır. Bütüncül tek durum deseni ile yapılandırılan araştırmada, ilk aşamada öğretim programında yer alan değerler doküman analizi yöntemiyle tespit edilmiş; ikinci aşamada ise program hakkında farkındalığa sahip 9 sınıf öğretmeniyle yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Veriler içerik analizi yöntemiyle değerlendirilmiş, bulgular kodlar ve temalar doğrultusunda sunulmuştur. Araştırma bulgularına göre, öğretim programında en çok vurgulanan değerler duyarlılık, vatanseverlik, çalışkanlık, sorumluluk ve aile bütünlüğü iken; adalet, özgürlük, estetik, dürüstlük gibi bazı değerlerin görece daha az yer aldığı belirlenmiştir. Öğretmenler, bu değerlerin aktarımında somutlaştırma eksikliği, aktif katılımı sınırlayan zaman yetersizliği ve uygulama desteği ihtiyacı gibi sorunlara dikkat çekmiştir. Ayrıca öğretmenler, önerilen yöntemler arasında drama, örnek olay inceleme ve oyun temelli öğrenmenin değerler eğitimi açısından işlevsel olduğunu belirtmiştir. Buna ek olarak, öğretmenlerin büyük çoğunluğu programın millî kimlik gelişimine olumlu katkı sağladığını, özellikle tarihî olaylar, millî kahramanlar ve kültürel miras odaklı etkinliklerin öğrencilerde millî bilinç oluşturduğunu ifade etmiştir. Bununla birlikte, evrensel değerlere sınırlı vurgu, günümüz rol modellerinin eksikliği ve bazı yöntemlerin öğrenciler için ezbere dayalı ve tekrara açık olması gibi eleştiriler de dile getirilmiştir. Programın toplumsal olaylara duyarlı bireyler yetiştirme yönü olumlu bulunmakla birlikte, bu duyarlılığın sürdürülebilirliği için okul-aile iş birliğinin ve öğretmen donanımının daha fazla desteklenmesi gerektiği vurgulanmıştır. Sonuç olarak, TYMM İlkokul Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı, sınıf öğretmenlerinin görüşlerine göre değerler eğitimi açısından kapsamlı ve teorik olarak güçlü bir yapıya sahip olsa da öğretmen rehberliği, somutlaştırma uygulamaları ve değerlerin dengeli dağılımı gibi alanlarda geliştirilmesi gerektiği belirtilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Yüzyılı , Maarif Modeli , Değerler Eğitimi , Sosyal Bilgiler , İlkokul

Etik Beyan

Bu araştırma Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Araştırma ve Yayın Etik Kurulu’nun 31.10.2024 tarih ve 2024.10 sayılı Etik Kurul Onayı alınarak gerçekleştirilmiştir. Ayrıca araştırma için Millî Eğitim Bakanlığına başvurularak gerekli araştırma izni de alınmıştır. Araştırmaya katılan öğretmenlere gerekli bilgiler verilerek gönüllü katılıma dair onay alınmış; araştırma gönüllülük esasına göre yürütülmüş, katılımcılara istemeleri halinde araştırma sürecinden ayrılabilme imkânı sunulmuştur.

Investigation of the Turkish Century Education Model Primary School Social Studies Curriculum in terms of Values Education

Öz

This study is a qualitative research aimed at examining the currency, cultural compatibility, and effectiveness of the Turkey Century Education Model (TYMM) Primary School Social Studies Curriculum in terms of values education. Structured with a holistic single-case design, the research was conducted in two phases: in the first phase, values included in the curriculum were identified through document analysis; in the second phase, semi-structured interviews were held with nine primary school teachers who were familiar with the program. The data were analyzed using content analysis, and the findings were presented according to codes and themes. According to the research findings, the values most emphasized in the curriculum were sensitivity, patriotism, diligence, responsibility, and family integrity, while some values such as justice, freedom, aesthetics, and honesty were relatively less represented. Teachers drew attention to issues such as the lack of concretization in the transmission of these values, insufficient time limiting active participation, and the need for implementation support. Additionally, teachers stated that among the recommended methods, drama, case study analysis, and game-based learning were functional in terms of values education. Furthermore, the majority of teachers expressed that the program positively contributed to the development of national identity, especially through activities focusing on historical events, national heroes, and cultural heritage, which fostered national consciousness among students. However, criticisms were also voiced, including limited emphasis on universal values, the absence of contemporary role models, and the fact that some methods could lead to rote memorization and repetition for students. While the program’s role in raising socially conscious individuals was viewed positively, it was emphasized that school-family cooperation and teacher training should be further supported to sustain this awareness. In conclusion, according to the opinions of classroom teachers, the TYMM Primary School Social Studies Curriculum possesses a comprehensive and theoretically strong structure in terms of values education; however, improvements are needed in areas such as teacher guidance, concretization practices, and balanced distribution of values.

Anahtar Kelimeler

Turkey Century , Maarif Model , Values Education , Social Studies , Primary School

Etik Beyan

This research was conducted with the approval of Yıldız Technical University Institute of Social Sciences Research and Publication Ethics Committee dated 31.10.2024 and numbered 2024.10. In addition, the necessary research permission was obtained by applying to the Ministry of National Education for the research. The necessary information was given to the teachers participating in the research and approval for voluntary participation was obtained; the research was carried out on a voluntary basis, and the participants were given the opportunity to leave the research process if they wished.

Kaynakça

• Akınoğlu, O. (2008). An analysis of 2004 Turkish social studies curriculum in the light of new millenium trends. Social Behavior and Personality, 36(6), 791-798. https://doi.org/10.2224/SBP.2008.36.6.791
• Akıtürk, H. K., & Kahraman, P. B. (2019). Okul Öncesi Öğretmen Adaylarının Değerler Eğitimine Yönelik Görüşleri. Değerler Eğitimi Dergisi,, 17(38), 267-294. https://doi.org/10.34234/ded.563493
• Akman, Ö., Çarşanbalı, Ç., & Alagöz, B. (2017). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin değer eğitiminde örtük programa yönelik görüşlerinin değerlendirilmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 701-720.
• Akpınar, B., Özer, B., Oral, B., & Köksalan, B. (2024). Türkiye Yüzyılı Maarif Modelinin program geliştirme ve felsefi düzlemden analizi. EKEV Akademi Dergisi, 99, 59-73. https://doi.org/https://doi.org/10.17753/sosekev.1489135
• Aktepe, V., Keser, H., & Şeref, Ş. E. (2020). Sınıf öğretmenlerinin perspektifinden değerler ve değerler eğitimi uygulamalarının değerlendirilmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(4), 897-918. https://doi.org/https://doi.org/10.32709/akusosbil.781
• Anderson, S. (2021). Fashioning a Mind of One’s Own in the Good Company of Others. Anthropological Forum, 31, 19-33. https://doi.org/10.1080/00664677.2021.1865873.
• Arastaman, G., FİDAN, İ. Ö., & FİDAN, T. (2018). Nitel Araştırmada Geçerlik ve Güvenirlik :Kuramsal İnceleme. Yyü Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 37-75. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.23891/efdyyu.2018.61
• Avcı, E., Faiz, M., & Turan, S. (2020). Etkili vatandaşlık eğitiminde değerler eğitimi: sosyal bilgiler öğretmenlerinin düşünceleri. Değerler Eğitimi Dergisi, 18(39), 263-296. https://doi.org/10.34234/ded.655916
• Aydın, S. (2021). Nitel Araştırmalarda Geçerlik ve Güvenirlik. M. Çelebi içinde, Nitel Araştırma Yöntemleri (s. 182-209). Pegem Akademi.
• Balcı, A., & Yelken, T. (2013). İlköğretim sosyal bilgiler programında yer alan değerler ve değer eğitimi uygulamaları konusunda öğretmen görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 195-213.
• Başkale, H. (2016). Nitel Araştırmalarda Geçerlik, Güvenirlik ve Örneklem. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 9(1), 23-28.
• Batmaz, O., & Erdoğan, T. (2019). Sınıf Öğretmenlerinin Değerler Eğitimine Yönelik Görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi,, 27(6), 2681-2692. https://doi.org/https://doi.org/10.24106/kefdergi.3594
• Batmaz, O., & Erdoğan, T. (2019). Sınıf Öğretmenlerinin Değerler Eğitimine Yönelik Görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 27(6), 2681-2692. https://doi.org/10.24106/kefdergi.3594
• Bayram, H. (2022). Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Sosyal Duygusal Öğrenme Becerilerinin İncelenmesi. Journal of Computer and Education Research, 10(9), 236-258. https://doi.org/10.18009/jcer.1065975
• Bekteş, S. A., & Kurt, M. (2022). Değerler Eğitimi Bağlamında Ziya Gökalp’ın “Alageyik” ve “Turan” Adlı Şiirlerinin Millî Kimlik İnşası Sürecine Etkisi. Ana Dili Eğitimi Dergisi,, 10(2), 440*453. https://doi.org/10.16916/aded.1052767
• Büyüköztürk, Ş., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., Demirel, F., & Çakmak, E. K. (2016). Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Corbin, J., & Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory. Sage Publication.
• Çelikkaya, T., & Filoğlu, S. (2014). Attitudes of social studies teachers toward value and values education. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, i(14), 1551-1556. https://doi.org/DOI: 10.12738/estp.2014.4.1605
• Dallı, C., & Hamarat, E. (2023). . Sosyal bilgiler eğitimi, ekolojik vatandaşlık ve yeşil aklama. The Journal of Turk-Islam World Social Studies, 36(6), 112-128. https://doi.org/10.29228/tidsad.68802
• Diken, F., & Ablak, S. (2024). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı’nın Kültürel Yetkinlik ve Beceriler Işığında İncelenmesi: Türkiye 2018 Programı Örneği. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(1), 62-76. https://doi.org/10.17556/erziefd.13
• Doğan, Y., & Sezer, G. O. (2009). A Factor Analysis Study on the Skills and Values Covered in the Social Studies Course. İlköğretim Online, 8(2), 499-509.
• Doğanay, A. (2009). Değerler Eğitimi. C. Öztürk içinde, Sosyal Bilgiler Öğretimi (s. 255-286). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Ezer, F., & Kınacı, M. K. (2020). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının değerler eğitimine ve sosyal bilgiler öğretim programında yer alan değerlere yönelik görüşleri. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1), 346-365. https://doi.org/https://doi.org/10.17679/inuefd.547138
• Gömleksiz, M. N., & Cüro, E. (2011). An Assessment of students’ attitudes towards values in Social Studies curriculum. İnternationla Journal of Human Sciencens, 8(1), 95-134.
• İnandı, Y., YEŞİL, H., Karatepe, R., & A Uzun, A. (2015). Öğretmenlerin ve okul müdürlerinin özyeterlikleri ile değişime gösterdikleri direnç arasındaki i̇lişkinin i̇ncelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), 563-581.
• Kandemir, K., & Torun, E. (2020). İstiklal Marşı’nın Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı’nda Yer Alan Değerler Açısından İncelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 4(2), 267-284. https://doi.org/10.38015/sbyy.817014
• Kara, İ., & Tokmak, A. (2023). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi. Doğal ve kültürel mi̇rasin öğreti̇mi̇nde sosyal bi̇lgi̇ler dersi̇ni̇n yeri̇ ve önemi̇. , 13, 177-199. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1312336
• Karataş, İ. H. (2024). Türkiye yüzyılı maarif modeli hakkında. . Alanyazın, 5(1), 6-11.
• Kasapoğlu, H. (2013). Okulda Değer Eğitimi ve Hikâyeler. Milli Eğitim Dergisi, 43(189), 97-109.
• Kaymakcan, R., & Meydan, H. (2012). Values in the curricula of religious education and social studies in primary schools in the context of local-universal dilemma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(2), 1588-1591.
• Keskin, Y. (2013). A comparison between Turkish and British students’ acquisition levels of universal-social values placed in curriculum: a case study. The Anthropologist, 16(1), 185-201. https://doi.org/10.1080/09720073.2013.11891347
• Keskin, Y., Kirtel, A., & Keskin, S. C. (2015). Examining Some Values in the Social Studies Programme Applied in Turkey in Terms of Their Relations. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 197, 955-960. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.07.280
• Kılıç, N., & Fidan, F. K. (2020). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı'nda Yer Alan Değerler Açısından Çizgi Film İnceleme: Rafadan Tayfa Örneği. The Journal of Academic Social Science Studies, 13(81), 49-63. https://doi.org/10.29228/JASSS.44068
• Lawshe, C. H. (1975). A quantitative approach to content validity. Personnel Psychology, 28(4), 563–575. https://doi.org/10.1111/j.1744-6570.1975.tb01393.x
• Lesková, A., & Yochanna, M. (2024). Values and Education for Values of Today’s Youth. Journal of Education Culture and Society, 15(2), 35-42. https://doi.org/10.15503/jecs2024.2.19.33
• Lichtman, M. (2006). Qualitative research in education: A user’s guide. Sage Publications.
• Lickona, T. (1992). Educating for Character: How Our Schools Can Teach Respect and Responsibility. Bantam.
• Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic inquiry: Establishing Trustworthiness. Sage Publication.
• Memişoğlu, H. (. (2013). İlköğretim 4 ve 5. sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde değerler eğitimine ilişkin görüşleri. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(3), 405-425.
• Merey, Z., Kuş, Z., & Karatekin, K. (2012). Comparison of elementary social studies curricula of Turkey and The United States on values education. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(2), 1627-1632.
• Merriam, S. B. (2009). Qualitative Research: a guide to design and interpretation. Jossey-Bass.
• Meydan, H. (2014). Okulda Değerler Eğitiminin Yeri Ve Değerler Eğitimi Yaklaşımları Üzerine Bir Değerlendirme. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 93-108.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2023). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli . Millî Eğitim Bakanlığı.
• Naylor, D. T., & Diem, R. (1987). Elementary and Middle School Social Studies. Random House.
• Oeschger, T., Makarova, E., Daniel, E., & Döring, A. (2024). Value-related educational goals of primary school teachers: a comparative study in two European countries. Frontiers in Psychology, 15, 1458393. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2024.1458393
• Oğuz, E. (2012). Öğretmen adaylarının değerler ve değerler eğitimine ilişkin görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi,, 12(2), 1309-1325.
• Öntaş, T., Çarıkçı, S., & Sezgin, K. A. (2021). Hayat bi̇lgi̇si̇ ve sosyal bi̇lgi̇ler dersi̇ni̇n okul öncesi̇ne yansimalari. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi (IJONASS)., 5(2), 454-471. https://doi.org/10.38015/sbyy.1004344
• Öztürk, C., & Kafadar, T. (2020). 2018 sosyal bilgiler öğretim programının değerlendirilmesi. Trakya Eğitim Dergisi,, 10(1), 112-126. https://doi.org/10.24315/tred.550508
• Parker, W. C. (2013). Social Studies in Elementary Education. Pearson.
• Ruto, Z. J., Shiundu, J. O., & Simiyu, A. M. (2023). The significance of primary social studies content organization in fostering knowledge, skills, and values for cohesion and ıntegration in Kenya. African Journal of Empirical Research, 4(2), 909-915. https://doi.org/https://doi.org/10.51867/ajernet.4.2.92
• Silverman, D. (2013). Doing qualitative research: A practical handbook. (4. Baskı). Sage Publication.
• Stake, R. E. (1995). The art of case study research. Sage Publications.
• Suh, B. K., & Traiger, J. (1999). Teaching Values through Elementary Social Studies and Literature Curricula. Education, 119(4), 723-728.
• Şenel, T., Çalışkan, H., & Yıldırım, Y. (2021). Tutumluluk Değerinin Kazandırılması Bağlamında Yapılan Uygulamaya İlişkin Veli ve Öğrenci Görüşleri. Milli Eğitim Dergisi, 50(232), 199-223. https://doi.org/10.37669/milliegitim.743160
• Taşkın, A. M., & Bozkurt, F. (2024). (2024). Singapur ve türkiye sosyal bilgiler dersi öğretim programlarının karşılaştırmalı analizi. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi,, 15(1), 177-199. https://doi.org/10.51460/baebd.1384153
• Tay, B., Durmaz, F. Z., & Şanal, M. (2013). Sosyal Bilgiler Dersi Kapsamında Öğrencilerin Değer ve Değerler Eğitimine İlişkin Görüşleri. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, , 33(1), 67-93.
• Thakur, A. (2025). The Integral Role of Value Education in Institutions of Higher Learning. . International Journal For Multidisciplinary Research, 7(1), 1-8. https://doi.org/10.36948/ijfmr.2025.v07i01.36799
• Topkaya, Y. (2016). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin değer aktarım yaklaşımları hakkındaki görüşlerine ait nitel bir çalışma. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 637-652.
• Totan, T. (2018). Totan, T. (2018). Öz-farkındalık, sosyal farkındalık, öz-yönetim, i̇lişki kurma becerileri ve sorumlu karar verme temellinde sosyal ve duygusal öğrenme ölçeğinin geliştirilmesi.. https://doi.org/10.15285/maruaebd.393209. Eğitim Bilimleri Dergisi, 48(48), 41-58. https://doi.org/10.15285/maruaebd.393209
• Tripura, M. (2025). alues in Education: A Conceptual Study. International Journal For Multidisciplinary Research, 7(1), 1-5. https://doi.org/10.36948/ijfmr.2025.v07i01.38017
• Türk, N., & Nalçacı, A. (2011). köğretim beşinci sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler programında verilen değerleri edinme düzeyleri (Erzincan Örneği). Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(2), 39-56.
• Ünlü, İ., & Kaşkaya, A. (2018). Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Değer Eğitimine İlişkin Görüşlerinin İncelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 74, 2656-2679.
• Yaman, T., Aktaş, V., & Kara, İ. (2023). Sığınmacı öğrencilerin topluma entegrasyonunda sosyal bilgiler dersinin katkısının öğrenci görüşlerine göre i̇ncelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 52(240), 2929-2956. https://doi.org/10.37669/milliegitim.1167540
• Yazıcı, K. (2006). Değerler Eğitimine Genel Bakış. Türklük Bilimi Araştırmaları, 19, 499-522.
• Yiğit, M. F. (2021). Citizenship and Human Rights Within the Scope of Values Education. Journal of Ethnic and Cultural Studies, 8(3), 282–291. https://doi.org/10.29333/ejecs/809
• Yılar, M. B., Karadağ, Y., Ünal, O., & Örten, H. (2022). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının duyarlılık değerine i̇lişkin görüşlerinin i̇ncelenmesi. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi,, 2022(19), 433-453. https://doi.org/10.46778/goputeb.1167054
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Akademik ve Mesleki Yayınlar.
• Yıldırım, N., & Turan, S. (2015). Sınıf öğretmenlerinin hayat bilgisi dersi öğretim programındaki değerlerin kazandırılma sürecine yönelik görüşleri. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 11(2), 420-437. https://doi.org/https://doi.org/10.17244/eku.45093
• Yıldırım, S. G., Becerikli, S., & Demirel, M. (2017). Farklı Bakış Açılarına Göre Sosyal Bilgiler Dersinde Değerler Eğitimi. İlköğretim Online, 16(4), 1575-1588. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2017.342975
• Yıldız, B., & Köse, T. C. (2025). Karakter ve Değer Eğitimi Kapsamında 2024 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Empati Becerisi Bağlamında İncelenmesi. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 16(2), 2274 - 2293. https://doi.org/doi.org/10.51460/baebd.1675772
• Yin, R. K. (2014). Case study methods: design and methods (5 b.). Sage Publication.
• Yörükoğlu, A. (2021). Çocuk Ruh Sağlığı: Çocuğun Kişilik Gelişimi Eğitimi ve Ruhsal Sorunları. Özgür Yayınları.