Early Period Imam Hatip School/High School Students' Recollections of Their Educational Experiences: The Example of Tokat Imam Hatip School/High School

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 50, 359 - 392, 25.12.2025

Abdullah Kalkan , Mehmet Sağlam

https://doi.org/10.34234/ded.1692330

Öz

The aim of the research is to examine the experiences of early Imam Hatip School/High School students regarding their educational lives through oral history method. Within the scope of the research, the memories of pre-1975 Imam Hatip School/High School students regarding their educational lives were examined. In the research, considering that the interesting aspects of school life are generally not reflected in written documents, the oral history method and snowball sampling method from qualitative research approaches were preferred. Content analysis was used in the analysis of interview data, and descriptive analysis was used in the analysis of document data. Data were analyzed using the MAXQDA24 qualitative analysis program with a hierarchical code and subcode model. In the study, oral history interview data were supported by data obtained from document reviews. According to the research findings, 85% of the students who graduated from Tokat Imam Hatip School/High School before 1975 were children of poor and crowded families from rural areas. 76% of these students experienced various difficulties such as exams, accommodation, age difference, poverty and loneliness during the registration process. The fact that religious and scientific education were provided together, family requests and someone else's advice were effective in students' school preferences. In the period 1953-1975, the building, infrastructure, accommodation, learning environment, health and security conditions of Tokat Imam Hatip School were seriously inadequate. During this period, strong and permanent friendships were formed among the students based on similar lifestyles, sincerity and long-term togetherness. In general, it was determined that the students studying at this school had largely similar educational experiences.

Anahtar Kelimeler

Early Period Imam Hatip School , Oral history , Educational life , Religious education

Erken Dönem İmam Hatip Okulu/Lisesi Öğrencilerinin Eğitim Yaşantılarına Yönelik Anımsadıkları: Tokat İmam Hatip Okulu/Lisesi Örneği

Öz

Bu araştırmanın amacı, erken dönem İmam Hatip Okulu/Lisesi öğrencilerinin eğitim yaşantılarına ilişkin deneyimlerini sözlü tarih yöntemiyle incelemektir. Araştırma kapsamında, 1975 öncesi İmam Hatip Okulu/Lisesi öğrencilerinin eğitim yaşantılarına yönelik anımsadıkları ele alınmıştır. Araştırmada, okul yaşamının ilginç yönlerinin genellikle yazılı belgelere yansımadığı dikkate alınarak nitel araştırma yaklaşımlarından sözlü tarih yöntemi ve kartopu örnekleme yöntemi tercih edilmiştir. Görüşme verilerinin analizinde içerik analizi, doküman verilerinin analizinde ise betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Veriler, MAXQDA24 nitel analiz programı kullanılarak hiyerarşik kod, alt kod modeli ile analiz edilmiştir. Çalışmada, sözlü tarih görüşme verileri, doküman incelemelerinden elde edilen veriler ile desteklenmiştir. Araştırma bulgularına göre 1975 öncesi Tokat İmam Hatip Okulu/Lisesinden mezun olan öğrencilerin %85'i kırsal kesimden gelen, yoksul ve kalabalık ailelerin çocuklarıdır. Bu öğrencilerin %76’sı kayıt sürecinde sınav, barınma, yaş farkı, yoksulluk ve yalnızlık gibi çeşitli zorluklar yaşamıştır. Öğrencilerin okul tercihlerinde dini ve bilimsel eğitimin birlikte verilmesi, aile isteği ve başkasının tavsiyesi etkili olmuştur. 1953-1975 döneminde Tokat İmam Hatip Okulunun bina, altyapı, barınma, öğrenme ortamı, sağlık ve güvenlik koşulları ciddi ölçüde yetersizdir. Bu dönemde öğrencileri arasında benzer yaşam tarzlarına, samimiyete ve uzun süreli birlikteliğe dayanan güçlü ve kalıcı arkadaşlık bağları oluşmuştur. Genel olarak bu okulda okuyan öğrencilerin büyük oranda benzer eğitim deneyimleri yaşadıkları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Erken Dönem İmam Hatip Okulu , Sözlü tarih , Eğitim yaşantısı , Din eğitimi

Kaynakça

• Acar, A. K. (2022). İmam hatip okullarına dair betimsel bir analiz. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1), 303-326 https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2236867
• Akyüz, Y. (2019). Türk eğitim tarihi (32 b.). Pegem Akademi, Ankara.
• Alasania, G. ve Gelovani, N. (2011). Islam and religious education in Turkey. IBSU Scientific Journal, 5(2), 35-50. https://www.academia.edu/download/31243376/207-932-1-PB.pdf
• Alp, H. (2009). Tevhid-i Tedrisat'tan harf inkılanına ilköğretim (1924-1928). (Yayınlanmamış doktora tezi), İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul.
• Aşlamacı, İ. (2014). Türkiye'nin İslam eğitim modeli: İmam hatip okulları ve temel öellikleri. Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(5), 265-278.
• Aydın, G., Gökçimen, O., & Akcan, F. (2024). Eğitim kurumlarında örgütsel sessizlik hakkında öğretmen görüşleri, International QMX Journal, 3(1), s. 163-171. https://qmxjournal.com/?mod=makale_tr_ozet&makale_id=74727
• Batting, I. (2000). Understanding domestic service through oral history and the census: The case of Grand Falls, Newfoundland. Resources for Feminist Research, 28(1-2), 99-121. https://go.gale.com/ps/i.do?id=GALE%7CA80881198&sid=googleScholar&v=2.1&it=r&linkaccess=abs&issn=07078412&p=AONE&sw=w
• Berg, B. L. ve Lune, H. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (Çev Ed. Hasan Aydın,) Eğitim Yayınevi, Konya.
• Çelik, A. (2013). Din eğitimi tarihi. Arı Sanat Yayınevi, İstanbul.
• Çınar, F. (2013). 1924'ten 2000'e kadar uygulanmış olan imam hatip lisesi öğretim programları-nın analizi ve karşılaştırılması. Milli Eğitim, Kış(197), 180-208. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/442049
• Dereli, A. B. (2023). Nitel veri analizi üzerine bir keşif: Veriyi anlamlandırmak. (Ed. Erdem Taş-demir, Aytaç Burak Dereli), İletişim bağlamında nitel araştırma: Desenler ve veri analizi (s. 45-63), Palet Yayınları, Konya.
• Dursun, M. ve Aydın, Ç. (2022). Sosyal bilim araştırmalarında sözlü tarih yöntemi. AÜSBD, 22(2), 1-18.
• Emiroğlu, A. (2016). Türkiye'de din eğitimi bağlamında İmam Hatip Okulları, (Yayımlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi.
• Emiroğlu, A., ve Uyanık, N. (2017). Demokrat Parti dönemi din eğitimi bağlamında İmam Hatip Okulları. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(18), 53‐69. https://earsiv.kmu.edu.tr/bitstreams/97db72c0-7a3b-488e-8b52-9e2be8bcbdb9/download
• Güçlü, M. (2013). Eğitim tarihi araştırmalarında sözlü tarih uygulaması. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 100-113. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/256168
• Hoffman, A. M. ve Hoffman, H. S. (2006). Memory theory: Personal and social. T. L. Charlton ve L. E. Sharpless içinde, Memory theory: Personal and social. (s. 33-54). Altamıra Press. Lanham, Newyork.
• Kalkan, A. (2025). Tokat İmam Hatip Okulu mezunlarının eğitimlerine özgü anlatıları (1953–1975) (Yayımlanmamış doktora tezi). Yozgat Bozok Üniversitesi.
• Karasubaşı, Ö., Akın, U. ve Yıldırım, N. (2020). Öğrenci ve mezunlarının perspektifinden İmam Hatip Liselerinin değerlendirilmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 18(39), 65-105. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1159741
• Karcı, B. (2019). Demokrat Parti döneminde Tokat (1950-1960 (Yayımlanmamış doktora tezi). Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Kıran, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Sosyal Bilimler Enstitü-sü Dergisi, 8(15), 170-189. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1156348
• Layman, L. (2019). Reticence in oral history interviews. The Oral History Review, 36(2), 207-230. https://www.academia.edu/download/106265234/ld.pdf
• MEB. (1951a). Ankara, Adana, İstanbul, Isparta Maraş, Konya ve Kayseri'de imam hatip okulu açılması. 13.10.1951 tarih 601 karar sayılı Müdürler Komisyonu kararı.
• MEB. (1951b). 184 karar sayılı imam hatip okullarında ders dağıtım cetveli.
• MEB. (1954a). 190 sayılı imam hatip okulları ikinci devre ders dağıtım çizelgesi.
• MEB. (1954b). 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı Kutlama Talimatı. 29 Mart 1954 tarihli Tebliğler Dergisi, 17(192).
• MEB. (1955). İmam hatip okulları ikinci devre müfredat programı hakkında (1 Ekim 1955 tarih ve 213 karar sayılı yazı).
• MEB. (1962). Lise ve ortaokullar disiplin yönetmeliğinin 10. maddesinin değiştirilmesi ve 41. maddesine bir fıkra eklenmesi h. 18 Haziran 1962 tarih ve 1208 sayılı TD, s. 162.
• MEB. (1963). İmam-hatip okullarına alınacak parasız yatılı öğrenci yönetmeliği h. (13.05.1963 tarih 78 sayılı karar). s. 132-134.
• MEB. (1964). Okullarda kutlanması ve anılması gereken "gün" ve haftalar h.". 27 Nisan 1964 tarih ve 1301 sayılı TD, s. 120-121.
• MEB. (1972a). İmam Hatip Okulu İdare Yönetmeliği hk. 22 Mayıs 1972 tarih 1698 Sayılı Teb-liğler Dergisi, 35(1699), s. 175-190.
• MEB. (1972b). İmam-Hatip Okulu Müfredat Programı h. 31 Temmuz 1972 tarih 1708 sayılı TD., 35(1708), s. 247-254.
• MEB. (1973). 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu. 24 Haziran 197S tarih ve 14574 sayılı RG.(1739).
• Meşeci, F. (2007). Cumhuriyet sonrası Türk Eğitim Sisteminde ritüeller: Kuramsal bir çalış-ma. (Yayınlanmamış doktora tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Nykolaiszyn, J. M. (2019). Curating oral histories: From interview to archive. The Oral History Review, 36(2), 302-304. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1093/ohr/ohp054
• Obilor, E. I. (2023). Convenience and purposive sampling techniques: Are they the same? In-ternational Journal of Innovative Social ve Science Education Research, 11(1), 1-7.
• Ogan, M. R. (1957, Mart). İmam hatip okulları Maarif bünyesine giriyor. Sebilürreşad, 240(10), s. 241.
• Öcal, M. (1994). İmam hatip liseleri ve ilköğretim okulları. Ensar Neşriyat, İstanbul.
• Öcal, M. (1998). Cumhuriyet döneminde Türkiye'de din eğitimi ve öğretimi. Uludağ Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(7), s. 241-268. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/144062
• Öcal, M. (1999). Kuruluşundan günümüze imam-hatip liseleri. Din Eğitimi Araştırmaları Der-gisi (6), 200-235.
• Öcal, M. (2003). İmam ve hatip mektepleri, mezunlarından bazıları ile yapılan mülakatlar ve şahadetname örnekleri. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 12(2), 51-101. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/143884
• Öcal, M. (2008). Künye defterlerine göre İstanbul İmam ve Hatip Mektebi (1924-1930). Ulu-dağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(2), 175-232. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/143730
• Öcal, M. (2015). Dünden bugüne imam hatip liseleri (1913-2013). Değerler Eğitim Merkezi, 100, 65-104. https://www.academia.edu/download/46279586/mustafa_ocal_makale.pdf
• Öcal, M. (2017). Kuruluşundan bugüne Din Öğretimi Genel Müdürlüğü ve genel müdürler (1961-1915), Ensar Neşriyat. İstanbul.
• Özkan, U. B. (2019). Eğitim bilimleri araştırmaları için doküman inceleme yöntemi (5 b.). Pa-gem Akademi, Ankara.
• Reed, H. A. (1955). Turkey’s new imam-hati̇p schools.” Die Welt Des Islams, 4(2), 150-163. https://www.jstor.org/stable/1569541
• Resmî Gazete. (1952). Millî Eğitim Bakanlığı imam-hatip okulları için kadro eklenmesine dair Kanun. 20.06.1952 tarih ve 5980 numaralı Kanun.
• Sağlam, M. (2010). 1970-1975 dönemi ilkokul öğrencilerinin eğitim deneyimleri: Sözlü tarih yöntemiyle bir çalışma, (Yayınlanmamış doktora tezi), Ankara Üniversitesi.
• Sağlam, M. (2012). Türkiye'de eğitime özgü çalışmalarda sözlü tarih yönteminin yeri üzerine bir deneme. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 1(1), 817-826. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/313606
• Sitton, T., Mehaffy, G. L. ve Davis, O. (1983). Oral history: A guide for teachers (and others). University of Texas Press, Texas.
• Sürmelioğlu, M. ve Üstün, A. (2023). Öğretmenlerin sınıf içi tutumlarının öğrencilerin ders ba-şarısına etkisine yönelik öğretmen görüşleri. JOSHAS, 9(70), 2843-2850 https://journalofsocial.com/index.jsp?mod=makale_tr_ozet&makale_id=72970
• Sürücü, A. ve Ünal, A. (2018). Öğrenci motivasyonunu artıran ve azaltan öğretmen davranışla-rının incelenmesi. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 8(14), 223-295. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/455011
• Türköz, Ş. (2020). Siyasal toplumsallaşma sürecinde imam hatip liselerinin rolü: Mezunlar üze-rine bir araştırma. Journal Of Educatıon In Muslım Socıetıes And Communıtıes, 5(1), 1-20. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1295050
• Üstün, Y. (1995). Her yönüyle Tevfik İleri. Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbacılık ve Ticaret İşletmesi, Ankara.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11 b.). Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Zengin, Z. S. (2002). Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun hazırlanmasından sonraki ilk dönemde uy-gulanışı ve din eğitimi. Dini Araştırmalar, 5(13), 81-106. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/51693