Philosophy and Its Importance in Ottoman Classical Era

Yıl 2007, Cilt: 5 Sayı: 13, 123 - 154, 01.06.2007

Hatice Toksöz

Öz

The boundries among philosophy, theology and mysticism
in the Ottoman Turkish thought are not clear, in addition, the
problems of these fields are mixed with each other. It is necessary
to take this into account to clarify the attitudes of the Ottoman
scholars towards philosophy and during that period, whether there
is an interest in philosophy. In this study, it is put forward that the
Ottoman scholars of the classical period showed, in general, positive
attitudes towards philosophy. In this respect, continuation of
the tradition of Tahafut writing, investigation of some philosophical
problems, demonstrations of philosophical cases in several studies
could be considered as positive attitudes towards philosophy.
On the other hand, negative attitudes towards philosophy aslo can
be found.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Philosophy in the Ottomans, Ottoman Thought.

Osmanlı'nın Klasik Döneminde Felsefe ve Değeri

Öz

Osmanlı Türk düşüncesinde felsefe, kelâm ve tasavvuf arasındaki sınırlar ortadan kalkmış, bu üç alanın problemleri âdeta iç içe girmiştir. Osmanlı bilginlerinin felsefeye karşı tavrını ve bu dönemde felsefeye ilginin olup olmadığını belirlerken bu durumun dikkate alınması gerekir. Çalışmamızda, klâsik dönem Osmanlı bilginlerinin felsefeye genelde müspet yönde ilgi gösterdikleri ortaya konulmuştur. Bu bağlamda Tehâfüt yazma geleneğinin devam ettirilmesi, birtakım felsefî problemlerin incelenmesi, çeşitli eserlerde felsefî meselelerin yer alması, felsefeye karşı müspet tavrı belirleyen hususlar olarak değerlendirilmiştir. Bunun yanı sıra Osmanlı toplumunda felsefeye karşı bazı menfi tavırlar da sergilenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Felsefesi, Osmanlı'da Felsefe, Osmanlı Düşüncesi

Kaynakça

• Adıvar, A. (1943), Osmanlı Türklerinde ilim, İstanbul: Maarif Matbaası.
• Akgündüz, H. (1997). Klasik dönem Osmanlı medrese sistemi. İstanbul: Ulusal Yayınları.
• Aristoteles-Augustinus-Heidegger (1996). Zaman Kavramı, (çev. S. Babür). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Arslan, A., “Kemal paşa-zâde’nin hâşiye alâ tahâfut al-falasifesi”, Araştırma. C.10, A.Ü. Basımevi: Ankara 1976.
• Aydın, C. (1989), “Ali Kuşçu”, DİA, C. II, İstanbul: TDV Yayınları.
• Bayrakdar, M. (1988). Kayserili Davud (Dâvûdu’l-Kayserî). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Bayrakdar, M. (2004), İslâm Düşüncesi Yazıları, Ankara: Elis Yayınları.
• Bilge, M. (1984). İlk Osmanlı medreseleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Bolay, S. H. (2000). Klâsik dönem Osmanlı düşüncesi ve Osmanlı’da tehafüt tutkusu. Yeni Türkiye, Osmanlı Özel Sayısı III (Düşünce ve Bilim), 33, 11-30.
• Bolay, S. H. (2005). Osmanlılarda düşünce hayatı ve felsefe. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Cürcânî, Seyyit Şerif (1991). Şerhu’l-Mevâkıf, C. VII, (tsh. Muhammed Bedreddin en- Na’sânî). Kum.
• Davudu’l-Kayserî (1997). Mukaddemat (çev. H. Şahin, T. Koç & S. Sevim). Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Davudu’l-Kayserî, Nihâyetü’l-Beyân fî Dirâyeti’z-Zamân, Esad Efendi, AY. No: 1682/8, vr. No: 67b.
• Demir, R. (2005). Osmanlı İmparatorluğu döneminde Türk felsefesi. C. I. Ankara: Lotos Yayınları.
• Demirli, E. (2005). Sadreddin Konevî’de bilgi ve varlık. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Düzdağ, M. E. (1972). Şeyhülislâm Ebussuud Efendi fetvaları ışığında 16. asır Türk hayatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ebû’l-Alâ el-Afîfî. (1999). Muhyiddin İbnü’l-Arabî’de tasavvuf felsefesi (çev., M. Dağ). İstanbul.
• Fazlıoğlu, İ. (2003a). Ali Kuşçu’nun el-muhammediyye fî el-hisâb’ının ‘çift yanlış’ ile ‘tahlil’ hesâbı bölümü. Kutadgubilig, Felsefe-Bilim Araştırmaları. Sayı 4, s. 135-155.
• Fazlıoğlu, İ. (2003b). Osmanlı düşünce geleneğinde ‘siyasî metin’ olarak kelâm kitapları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 1(2), s. 379-398.
• Fazlıoğlu, İ. (2007). Osmanlılar (İlim ve Kültür). DİA, c. 23. İstanbul: TDV Yayınları.
• Fazlıoğlu, İ. (1999). “Davud-ı Kayserî”, YAYOSA, c. I, İstanbul.
• Fazlıoğlu, Ş. (2003). Manzume fi tertib el-kutub fi el-ulum ve Osmanlı Medreseleri’ndeki okutulan ders kitapları. Değerler Eğitimi Dergisi. 1(1),97-110.
• Gazalî (1981). Tehâfüt el-Felâsife, Filozofların Tutarsızlığı (çev. H. Bekir Karlığa). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Gazalî (2002). Makasıd el- Felasife, Felsefenin Temel İlkeleri (çev. C. Erdemci). İstanbul: Vadi Yayınları.
• Gazalî (2005). Tehâfüt el-Felâsife, Filozofların Tutarsızlığı (çev. M. Kaya & H. Sarıoğlu) İstanbul: Klasik Yayınları.
• Güzel, A. (1991). Karabağî ve Tehâfüt’ü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İbn Haldun (1954). Mukaddime, c. II (çev. Z. Kadiri Ugan). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• İhsanoğlu, E. (2000). Osmanlı bilimine toplu bakış. Yeni Türkiye, Osmanlı Özel Sayısı III (Düşünce ve Bilim), 6(33), 482-483.
• İnalcık, H. (2006). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600) (çev., R. Sezer). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İzci, C. (1997). Osmanlı Medreseleri’nde ilim. c.1, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kalın, İ. (2000). Osmanlı düşünce geleneğinin oluşumu. Yeni Türkiye, Osmanlı Özel Sayısı III (Düşünce ve Bilim), 6(33), 41-46.
• Karlığa, B. (1981). Gazzâlî ve tehâfüt el-falâsife. İmâm Gazâlî, Tehâfütü’l-Felâsife (Filozofların Tutarsızlığı) (çev. B. Karlığa) içinde (ss.XVII-XXXI), İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Karlığa, B. (2000). Osmanlı düşüncesinin oluşumu. Yeni Türkiye, Osmanlı Özel Sayısı III (Düşünce ve Bilim), 6(33), 31-40.
• Karlığa, B. (1991). Yirmisekiz Mehmet Çelebî’nin yeni bulunan bir fizik kitabı tercümesi ve onsekizinci yüzyılın başında Osmanlı Düşüncesi. Bilim-Felsefe-Tarih, Sayı I. İstanbul: Hikmet Neşriyat, s. 277-331.
• Katip Çelebi (1941). Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütübi’l-Fünûn, Cilt I., (çev. Ş. Yaltkaya & R. Bilge) İstanbul: Maarif Matbaası.
• Katip Çelebi (1993). Mizânü’l-Hak fi İhtiyâri’l-Ahak. (çev. O. Şaik Gökyay). İstanbul: M.E.B. Basımevi.
• Kemal Paşa-zâde (1987). Tehâfüt Haşiyesi (Hâşiya alâ Tehâfüt al-Falâsifa) (çev. A. Arslan). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kılıç, M. E. (1999). İbnü’l-Arabî. DİA, C. 23. İstanbul: TDV Yayınları.
• Koçer, H. A. (1991). Türkiye’de modern eğitinin doğuşu ve gelişimi (1773-1923). İstanbul: M.E.B. Basımevi.
• Köse, S. (1998). Hocazâde Muslihuddin Efendi. DİA, C. 28. İstanbul: TDV Yayınları.
• Kurt, M., Akşin, S., Ödekan, A., Toprak, Z. & Yurdaydın, H. G. (1993). Türkiye Tarihi, Osmanlı Devleti (1300-1600). c. II. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Kutluer, İ. (2005a). Miftâhu’s-Saâde. DİA, C. 30. İstanbul: TDV Yayınları.
• Kutluer, İ. (2005b). Mîzânü’l-Hak. DİA, C. 30. İstanbul: TDV Yayınları.
• Kutluer, İ. (2000). Fârâbî’den Taşköprîzâde’ye: Uygarlık, din ve bilim. Akademik Araştırmalar Dergisi (Osmanlı Özel Sayısı). 4-5, 13-30.
• Kutluer, İ. (1998). Hikmetü’l-İşrâk. DİA, C. 27. İstanbul: TDV Yayınları.
• Meybudî, Mir Hüseyin (1283). Şerhu Hidayeti’l-Hikme. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Nev’î Efendi (1995). Netâyic el-Fünûn (İlimlerin Özü) (çev. Ö. Tolgay). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1989). İbn Kemal’in yaşadığı XV. ve XVI. asırlar Türkiye’sinde ilim ve fikir hayatı. Şeyhülislam İbn Kemal Sempozyumu. Ankara TDV Yayınları.
• Oktay, A. S. (2005). Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlâk-ı Alâî. İstanbul: İz Yayınları.
• Öçal, Ş. (2000), Kemal Paşazâde’nin felsefî ve kelâmî görüşleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öktem, Ü. (1993). Mestcizade’nin “Al-Hilafiyyat bayna al-Hukama ma’a al-Mutakallimin ve al-Hilafiyyat bayna al-Mu’tazila ma’a al-Asa’ira ve al-Hilafiyyat bayna al-Aşa’ira ma’a al-Maturidiyya” adlı eseri. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öngören, R. (2007). Osmanlılar (Tasavvuf ve Tarikatlar). DİA, C. 33. İstanbul: TDV Yayınları.
• Saliba, G. (2006). Miladi II. yüzyıldan sonra müslümanların gezegen teorileri. R. Raşid, İslam Bilim Tarihi C. I (çev. H. Türker & C. İpar) içinde (85-159) İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Sarıkavak, K. (1997). XVIII. yüzyılda bir Osmanlı düşünürü Yanyalı Es’ad Efendi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sarıoğlu, H. (1999). Osmanlı’da felsefe-kelâm-tasavvuf ilişkileri. Osmanlı, C. 8. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Sarıoğlu, H. (1995). el-Ebherî’nin kelâm ve felsefeye ilişkin bir eseri. İstanbul.
• Sarıoğlu, H. (2006). Taşköprülüzâde’nin ilim ve felsefe anlayışı. Osmanlı Bilim Tarihinde Taşköprülüzadeliler Sempozyumu. Kastamonu: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Sinanoğlu, M. (2004). el-Mevâkıf. DİA, C. 29, Ankara: TDV Yayınları.
• Sözen, K. (2001a). Ebu’l-Berkât el-Bağdâdî’nin zaman teorisi. Dinî Araştırmalar, 4(10), s. 161-186.
• Sözen, K. (2005). Klâsik dönem Osmanlı bilginlerinin felsefeye karşı tutumu. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1(14),1-23.
• Sözen, K. (2002). Klasik dönem Osmanlı Türk düşüncesi. Yeni Türkiye, 8(46), 93-104.
• Sözen, K. (2001b). İbn Kemal’de metafizik. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Stanford, J. S. (1982). Osmanlı İmparatorluğu ve modern Türkiye, C. I. (çev. M. Harmancı). İstanbul: E. Yayınları.
• Taftazânî (1999). Şerhu’l-Akâid, kelâm ilmi ve islâm akâidi (çev. S. Uludağ). İstanbul: Dergah Yayınları.
• Taşköprülüzâde (1968). Miftâhü’s-sa’âde ve misbâhü’s-siyâde fî mevzû’âti’l-ulûm, nşr. K. Kâmil Bekrî-A. Ebunnûr, C. I, Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Hadise.
• Tusî, Alâaddin (1990). Tehâfütü’l-Felâsife (Kitâbu’z-Zuhr) (çev. R. Duran). Ankara: KültürBakanlığı Yayınları.
• Tusî, Alâaddin (1990). Tehâfütü’l-Felâsife (tah. ve ta’lil: Rıza Saade). Beyrut: Daru’l- Fikri’l-Lübnanî.
• Türker, Mübahat (1956). Üç Tehâfüt bakımından felsefe ve din münasebeti. Ankara: TTK Basımevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1983). Osmanlı Tarihi, C. II. Ankara: TTK. Basımevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti’nin ilmiye teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ülken, H. Z. (1998). İslâm felsefesi. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Yakuboğlu, K. (2006). Osmanlı medrese eğitimi ve felsefesi. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Yazıcıoğlu, M. S. (2001). İslâm düşüncesinin tarihsel gelişimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yormaz, A. (2003). Ebherî’nin Hidâyetü’l-Hikme’si ve Osmanlı Türk düşüncesinde yeri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Bilim Dalı