The Ijazah Tradition in Muslim Educational Life

Yıl 2003, Cilt: 1 Sayı: 3, 169 - 188, 01.07.2003

Mesut Idrız

Öz

The ijazah tradition is recognized as having a long history in
Islamic educational life. The term ‘ijazah’ in Islamic pedagogy generally
signifies a ‘licence to teach’, and more specifically refers to a certificate
issued by a professor in an institution of higher learning to a
student who has attended a course of lectures to the professor’s satisfaction,
and who has been deemed henceforth as qualified to transmit
the same subject to his own students.
The ijazah tradition developed in Muslim educational life at least as
early as the 4th century A.H. (10th century A.D) and became a universally
applied educational procedure in all Muslim lands. Originally it
was a tradition developed by Muslims under the influence of Islamic
sciences, such as Hadith and Qur’anic exegesis. Some two centuries
later, in the second half of the twelfth century, ijazah made its appearance
in the Latin West or Christian Europe. It was a license to
teach, a so-called licentia docendi,which is the same as the ijazah.
Licentia docendi was the earliest form of certificate in the West. But
throughout history, the term ‘licentia docendi’ has been altered, according
to the university system, into certificate, diploma, degree, etc.
Whereas the term ijazah, in Muslim educational life, has remained almost
the same since the time it was developed, from the early years of
Islam up until today, with a few exceptions in some areas. The various
ijazahs in Islamic sciences and in other fields demonstrate the religious,
cultural and educational unity of Muslims in the past, despite
their geographical differences.

Anahtar Kelimeler

Madrasa, Ijazah, Diblom, Education, History of Islamic Education.

İslâm Eğitim Yaşamında İcazet Geleneği

Öz

İcazet hadis ve Kur'ân tefsiri gibi İslâmî bilimlerin etkisi altında Müslümanlar tarafından H. 3./ M. 9. yüzyıl kadar erken bir tarihte geliştirilmiş özgün bir gelenektir. İslâmî pedagojide ?icazet' terimi genel olarak ?öğretme ruhsatı'na işaret eder ve bir yüksek öğrenim kurumundaki bir hoca tarafından, hocanın derslerini başarıyla tamamlayan ve böylece aynı dersi kendi öğrencilerine aktarma yeteneği kazanan bir öğrenciye verdiği sertifikayı ifade eder. Besmele, hamd ve salâvat ile başlayan icazet metni, ilmin ve isnadın öneminden bahsedilip isnad silsilesi, kitapların ve derslerin adları sayıldıktan sonra hocanın öğrencisine tavsiyeleri, dua, tarih ve hocanın onayı -mühür ya da imza- ile sona erer. İcazet verme görev ve yetkisi yalnızca hocaya aittir. Bu konuda resmî oteritenin herhangi bir etkisi yoktur. Hoca kendi sorumluluğunun bilincinde olduğu sürece, İslâm kültüründeki eğitimin kalitesi ve akademik standartları korunmuştur. İcazet geleneği 4./10. yüzyılda bütün Müslüman ülkelerde uygulanan evrensel bir eğitim prosedürü hâline gelmiş ve hatta Hristiyan Avrupa'nın eğitim yaşamı üzerinde de bazı önemli etkiler yapmıştır. Nitekim 12.yüzyılda Latin Batı'da ortaya çıkan, zaman içinde sertifika, diploma, derece şeklinde değişiklikler geçirecek olan licentia docendi de icazetle aynı anlama geliyordu. İcazet geleneğinin yüzyıllar boyunca bütün İslâm âleminde hemen hemen aynı şekilde uygulanması Müslümanların dinî, kültürel ve eğitimsel birliğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Medrese, İcazet, Diploma, Eğitim, İslâm Eğitim Tarihi

Kaynakça

• Abdu’l-Mehdi, A. H. (1981). el-Medâris fi Beyti’l-Makdis fi’l-asri’l-Eyyûbî ve’l-Memlûkî. Amman: Mektebetu’l-Aksa.
• Atay, H. (1981). Fatih Süleymaniye Medreseleri ders programları ve icazetnameler. Vakıflar Dergisi, 13.
• Baltacı, C. (1976). XV-XVI. Asırlar Osmanlı medreseleri. İstanbul: İrfan Matbaası.
• Baysun, M. C. (1987). Mescid. İslâm Ansiklopedisi.
• Derman, U. (1970). Hattat icazetnameleri. Türk Tarih Kongresi (25-29 Eylül 1970): Tebliğler. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Derman, U. (1973). Hattat icazetnameleri. İçinde Hattat imza ve şecereleri (cilt II, s. 716-727). Ankara.
• Dodge, B. (1962). Muslim education in medieval times. Washington: The Middle East Institute.
• Ebied, R.Y., &. Young, M. J. L. (1974). An early eighteenth century ijazah issued in damietta. Le Muséon (Revue d’Études Orientales). 87. Ebû Davud, es-Sunen.
• el-Akş, İ. A. (1986). et-Terbiye ve’t-ta’lim fi’l-Endulus. Amman: Daru’l-Fayha & Daru Ammar.
• el-Attas, S. M. N. (Ed.), (1979). Aims and objectives of Islamic education. Cidde: Kral Abdülaziz Üniversitesi.
• el-Fîrûzâbâdî. (1993). el-Kâmûsu’l-muhît, (ed. M. N. el-Araksusi). 3rd edition. Beyrut: Müessesetu’r- Risâle.
• el-Macarî, Ebû Abdullah Muhammed. (1982). Barnâmic el-macarî, Muhammad Ebu’l-Acfan (Ed.), Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslamî.
• el-Mar’aşî. (1416/1995). el-Muselselât fi’l-icâzât. Kum: Hafiz.
• el-Meclisî, M. B. (1983). Bişâru’l-envâr, 2nd ed. vol. 102. Beyrut: Muessesetu’l-Vefâ.
• el-Muneccid, S. (1955). İcazatu’s-sema’ fî’l-mahtûtâti’l-kâdime. Mecelletu Ma’hadi’l-Mahtûtâti’l- Arabiyye, 1 (2), s.232-241. en-Nevevî, & M. Ebû Zekeriya. et-Takrîb ve’t-teysîr li-ma’rifeti suneni’l-beşîr ve’n-nezîr.
• Fayyad, A. (1967). el-İcâzetu’l-’ilmiyye ‘inde’l-Müslimîn. Bağdat.
• Fayyad, A. (1972). Târîhu’t-terbiye. Bağdat: Matbaatu Es’ad.
• Goldziher, I., & Bonabakker, S. A. (1986). Idjaza. Encyclopedia of Islam. Leiden, E.J.Brill.
• Green, C. (1978). Degrees, diplomas and certificates. The international encylopedia of higher education. (vol. 4.) San Fransisko, Washington & Londra: Jossey-Bass Publishers.
• Gunaymah, M. A. (1953). Târîhu’l-Câmiâti’l-İslâmiyyeti’l-Kubrâ. Tetuwan.
• Haneberg, D. (1850). Abhandlung über das schul-und lehrwesen der Muhamedaner im mittelalter. Münih.
• İbn Ebi Usaybiye. (1965). Uyunu’l-enba’ fî tabakâti’l-etibba. Nizar Rıza (Ed.), Beyrut: Daru Mektebeti’l-Hayat.
• İbn Haldun. (1981). Mukaddimetu İbni Haldûn H. fiahada (Ed.), Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Manzur. (1970). Lisânu’l-Arab. Beyrut.
• İpşirli, M. (1988). Scholarship and intellectual life in the reign of Suleyman the Magnificent. T. Duran (Ed.) In The Ottoman Empire in the reign of Suleyman the Magnificent İstanbul: İstanbul Research Center.
• Makdisî, G. (1981). The rise of colleges: Institutions of learning in Islam and the West. Edinburgh: Edinburgh University Press. Muradî, Ebu'l-Fazl Muhammed Halil ibn Ali ibn Muhammed. Silku'd-durer fi a'yâni's-sani aşar.
• Nakosteen, M. (1964). History of Islamic origins of western education. Colorado: University of Colorado Press.
• Nashabî, H. (1985). The Ijaza: Academic certification in Muslim education. Hamdard Islamicus, vol. 8, Nos 1-4.
• Nizamî, H. A. (yayın tarihi yok). Some aspects of religion and politics in India during the thirteenth century. Hindistan: Idarah-i Adabiyat-i Delli.
• Pedersen, S. & Makdisî, G. (1981). ‘Madrasa’, Encyclopaedia of Islam, Leiden, E.J.Brill.
• Shalaby, A. (1979). History of Muslim education. Karaçi: Indus Publication.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti’nin ilmiye teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.