Religious Values in Ottoman Society in the Context of Tradition and Oral Culture: Autodidact Educational Institutes and the Sample of Sources

Yıl 2004, Cilt: 2 Sayı: 7, 81 - 126, 20.07.2004

Hatice Kelpetin Arpaguş

Öz

Anahtar Kelimeler

Folk's Religion, Ottoman Folk's Islam, Unwritten (Şifahi) Culture, Tradition, Ottoman Folk Scripts, Religious Values, Autodidact Educational Institutes

Gelenek ve Şifahi Kültür Bağlamında Osmanlı Toplumunda Dini Değerler: Otodidakt Eğitim Kurumları ve Kaynakları Örneği

Öz

Halk dini ve islam konusu, aslında, sosyoloji ve antropolojinin ilgi alanları arasında bulunmaktadır. Ancak, pratik teoloji açısından kelam ilminin de ilgi sahasına girmektedir. Dolayısıyla, bu makale kelam ilmi açısından halk ialamı üzerine durulacaktır. Nitekim, İslami anlayış ve hayat modeli oluşturma açısından halk İslamı'nın kitabi İslam'dan farklı bir çizgide bulunduğu genel olarak kabul edilen bir husustur. Ancak, yaşayan İslam'ı anlamak da tarihi perspektifin göz önünde bulundurulmasını gerekli kılmaktadır. Bu amaçla, Osmanlı hakının dini öğretisine hizmet eden eserlerin ortaya koydukları İslam anlayışına başvurulması zarureti doğmaktadır. Ancak söz konusu İslami yapı, geleneksel İslam'ın bir bölümünü oluşturmaktadır. Bununla birlikte, Guenon'un temsil ettiği bir diğer gelenek anlayışı da söz konusudur. Bundan dolayı, makalede; gelenek, halk İslamı ve şifahi kültür ile ilgi teorik yaklaşımlardan faydalanıldıktan sonra, bunların ışığında Osmanlı geleneksel halk İslamı ve dini değerleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Halk Dini, Osmanlı Halk İslamı, Şifahi Kültür, Gelenek, Osmanlı Halk Metinleri, Otodidakt Eğitim Kurumları, Dini Değer

Kaynakça

• Aliyyu'l-kâri (1998). Minehu'r-rnvdi'l-czherfi şerhi'l-fikhi'l-ekber Beyrut: Darü'I-Beşairi'l- İslâmiyye.
• Althusser, L. (1984). Felsefe ve bilim adamlarının kendiliğinden felsefesi (çev. Ö. Sezgin), Ankara: Birey ve Toplum.
• Akşemseddin, Muhammed b. Hazma (1972) Risâletü'n-nûr (Fatih Sultan Mehmed Han'ın Hocası Şeyh Akşemseddin içinde), (haz. A. İhsan Yurt) İstanbul: Fatih Matbaası.
• Armağan, M. (1992). Gelenek. İstanbul: Ağaç.
• Banarlı, N. S. (1987). Resimli Türk edebiyatı tarihi. İstanbul :MilIi Eğitim Basımevi.
• Bardakoğlu, A. (2002). Haramlar ve Helâller. İlmihal II içinde (s. 29-193), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Bîrûnî (1958) Tahkîku mâli'l-Hind. Haydarabad: Dairetü'I-Maarifi'n-Nizamiyye.
• Çelebioğlu, A. (1996). Muhammediyye 1-11. İstanbul: Mili Eğitim Basımevi.
• Demirci, K. (2002). Kutsiyet. Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde (cilt XXVI, s. 495-496), İstanbul.
• Diyarbekirli, Ahmed Mürşidî Efendi (1303). Pend-i Ahmediyye, İstanbul.
• Dönmez, İ. K. (2002). Fıkıh (deliller). İlmihal I içinde (s. 144-154), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Ergin, O. N. (1977). Türk maarif tarihi II. İstanbul: Eser Neşriyat.
• Eşrefoğlu (1317). Müzekki'71-nüfûs. İstanbul.
• Erzurumlu, İbrahim Hakkı (1310). Marifetnâme. İstanbul.
• Esed, M. (1999). Kur'an mesajı. (çev. C. Koytak ve A. Ertürk). İstanbul: İşaret Yay.
• Ezherî (1985). Tahzîrü'l-müslimîn. Beyrut: Darü'I-Kitabi'l-Arabî.
• Gibi), E. .J. W. (1958). History of Otoman poetry. London: Lowe-Brydone Ltd.
• Gazzâllî (1992). İhyâu ulûmi'd-dîn, Beyrut.
• Guenon, R. ( 1990). Niceliğin egemenliği ve çağın alâmetleri (çev. Mahmut Kanık). İstanbul: İz Yay.
• Guenon, R. (1997). Doğu düşüncesi. (çev. L F. Topaçoğlu). İstanbul: İz Yay.
• Güngör, E. (1989). İslam tasavvufunun meseleleri. İstanbul: Ötüken Yay.
• İbn Haldun (1981 ). Mukaddime (nşr. Ali b. Abdülvahid Vafi). Kahire: Daru Nahdati Mısr. (3. baskı).
• İbn Rüşd (1992). Faslu'l-makâl, (nşr. Bekir Karlığa). İstanbul: İşaret Yay.
• İbn Teymiyye (1984). İktidau's-sırati'l-mustakîm li muhalefeti ehli'l-cahîm, 1-11. Riyad: Şeriketü'l-übeykan.
• İzmirli, İ. H. (1332). Siyer. İstanbul: Tevsî'-i Tıbaat Matbaası.
• Kadızade İslâmbolî ( 1241). Cevhere-i behiyye-i Ahmediyyefi şerhi'l-vasıyyeti'l-Muhammediyye. İstanbul.
• Karaman, H. (1996). İslam hukukunda ictihad. İstanbul: Marmara üniversitesi İlahiyat Vakfı Yay.
• Karadavudzade (1266). Tevfîku muvaffıkı’l-hayrât fi şerhi delâili'l-hayrât. İstanbul.
• Kardavî, Y. (1993). Sünneti anlamada yöntem (çev. B. Erul). Kayseri: Rey Yay.
• Kâtib Çelebi (1863). Mizânü'l-hnk. Tasvir-i Efkâr İzzethanesi.
• Kâtib Çelebi (1982). Keşfüz'z-zunûn 1-11., Beyrut: Darü'I-fikr. Eserin orijinali İstanbul 1941-43 tarihinde Maarif Matbaası'nda yayımlanmıştır.
• Kehrer, G. (1996). Din sosyolojisi (çev. M. E. Köktaş). Ankara: Vadi Yay.
• Kelpetin-Arpaguş, H. (2000). İlmihal. Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde (cilt XXII, s. 139-141 İstanbul.)
• Kelpetin-Arpaguş, H. (2001a). Kara Davud. Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde (cilt XXIV, s.359). İstanbul.
• Kelpetin-Arpaguş, H. (2001 b). Osmanlı halkının geleneksel İslâm anlayışı ve kaynakları. İstanbul:Çamlıca.
• Kelpetin-Arpaguş, H. (2001 b). Osmanlı halkının geleneksel İslâm anlayışı ve kaynaklan. İstanbuI:Çamhca.
• Kelpetin-Arpaguş, H. (2003). Muhammediyye. Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde (cilt XXIX). İstanbul.
• Kılavuz, A. 5. (1989). Akaid. Diyanet İslâm Ansiklopedisi İçinde (cilt II, s.212—216). İstanbul.
• Kitab-ı Mukaddes, Eski ve Yeni Ahid (1988). İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi.
• Kocatürk, V.M. (1955). Tekke şiiri antolojisi. Ankara: Buluş Kitabevi.
• Kocatürk, V.M. (1964). Türk edebiyatı tarihi. Ankara: Edebiyat Yay.
• Kuper, A..J. (2003). "Hermeneutics", The Social Sciencc Encyclopedia içinde (s-360-361). London, Newyork.
• Kuper, A..J. (2003). Socinl Scieııce Encyclopedia içinde (s-361-362). London, Newyork.
• Le Bon, G. (1974). Kitleler psikolojisi (çev. 5. Demirkan); İstanbul: yağmur Yay.
• Le Bon, G. (1999). Tarih felsefesinin bilimsel yasaları (çev. A. Gökçen), İstanbul: ufuk Yay.
• Maturudî ( 2002). Kitabü't-tevhid (çev. B. Topaloğlu). Ankara: İSAM.
• Mensching, G. (1994). Din sosyolojisi (çev. M. Aydın). Konya: Tekin Kitabevi.
• Mızraklı İlmihal (1306). İstanbul.
• M. Şemseddin (1332). Hurâfâttan hakîkate. İstanbul.
• Nasr, 5. H. (1989). Modern dünyada geleneksel İslâm. İstanbul: İnsan Yay.
• Olrik, A. (1975). Halk anlatılarının epik kuralları. (çev. Aziz Erkan), Folklora Doğru, 40, s. 18-28.
• Ong, W. J. (1995). Sözlü ve yazılı kültür (çev. S. Postacıoğlu Banon). İstanbul: Metis Yay.
• Sabunî (1979). cl-Bidayefi üsûli'd-dîn (nşr. çev. Bekir Topaloğlu). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. Eserin orijinali Dımaşk 1979 tarihinde yayımlanmıştır.
• Schimmel, A. (2001). İslam'ın mistik boyutları (çev. E. Kocabıyık), İstanbul: Kabala Yay.
• Schuon, F. (1984). Light on tlıeancient zuorlds (211d ed.). Indiana: World Wisdom Books.
• Shils, E. (2002). Gelenek İnşan bilimlerine prolegomena (çev. ve der. H. Arslan) içinde (s. 145-179). İstanbul: Paradigma.
• 5111)hi es-5aIih (1996). Hadis ilimleri ve hadis ıstılahları (çev. M. Yaşar Kandemir). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay.
• Sübkî, (2000). es-Scyfil'I-nıcşhûrfî şerhi nkîdeti ibn Mnnsûr (nşr. ve çev. M. S. Yeprem). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay.
• Turan, O. (1994). Türk cihan hakimiyeti mefrûrcsi II. İstanbul: Boğaziçi Yay.
• Uludağ, S. (1991) Avam. Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde (cilt IV, s. 105-106). İstanbul.
• Uludağ, S. (1982). Giriş. Şerhu'l-akâid içinde (s.11-87), İstanbul: Dergâh Yay.
• Valliere, P. (1987). Tradition. in M. Eliade (Ed.) The Encyclopedin of Rcligion (Vol. XV, pp. 1-16). Newyork: Macmillan.
• Von Grunebaum, G. E. (1955). The problem of unity in diversity. In unity and variety in muslim civilizntion (pp. 17-37). University of Chicago Press.
• Weber, M. (1993). Sosyoloji yazıları (çev. T. Parla). İstanbul: Hürriyet Vakfı Yay., (3. basla).
• Williams, R. (1981). Keywords. Glasgow, Fontano, Croom Helm, (8.baskı).
• Yazıcızade, A. B. (1306). Envaru'l-aşıkîn. İstanbul: Şireket-i Sahafiye-i Osmaniye.
• Yazıcızade, Muhammed Bican (1300). Muhammediyye. İstanbul.
• Yel, A. M. (1995). İslam'da büyük ve küçük gelenekler (çev. A. Coşkun), Bilgi ve Hikmet, 10, 40-62.