Dindarlığın Oluşumuna Din Eğitiminin Psiko- Pedagojik Katkıları: ‘Değer-Yoksun Dindarlık’ Tipolojisi Bağlamında Teorik Bir Yaklaşım

Yıl 2017, Cilt: 15 Sayı: 33, 87 - 138, 07.07.2017

Mustafa Koç

Öz

Bu makalenin amacı, bazı parametreler dikkate alınarak meslek edinme amaçlı
din eğitimi alan bireylerin dindarlıklarının oluşumuna, Türkiye’de verilen formel din
eğitiminin psiko-pedago-teolojik katkılarının niteliğini analiz etmektir. Bu kapsamda
makalede, mesleki amaçlı din eğitimi alan yeni nesil bireylerin dindarlık formlarındaki
niteliksel ve niceliksel değişim süreçleri, teorik olarak ‘sekülerleşme, çalışma ahlakı,
kendini ayarlama ve kendini kandırma’ olguları bağlamında yorumlanmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak makalede; (a) sekülerleşmenin ortaya çıkardığı sosyal anomi ve yabancılaşmayla ilişkili sözü edilen bu dindarlığın dönüşümü bağlamında, orta ve yüksek
düzeyde din eğitimi alan bireylerin yeni nesil dindarlık formları ile ‘değer-yoksun dindarlık’ tipolojisi arasında olgusal düzeyde örtüşen yönlerinin olduğu; (b) mesleki din
eğitimi alan gençlerin dinsel kimlik-sosyal kimlik-mesleki kimlik oluşumları arasındaki
psiko-sosyal uyumsuzlukların ‘kendini ayarlama ve kendini aldatma’ kavramı eksenli ortaya çıkabilecek sosyal maske kullanım riskini arttırması sebebiyle ‘değer-yoksun
dindarlık’ formunun gelişimini kolaylaştırdığı vurgulanmıştır

Anahtar Kelimeler

Değer-Yoksun Dindarlık, Din Eğitimi, Sekülerleşme, Çalışma Ahlakı, Kendini Ayarlama, Kendini Aldatma

Psycho-Pedagogical Contributions of the Religious Education to the Formation of Religiosity: A Theoretical Approach in the Context of ‘Value-Deprived Religiosity’ Typology

Öz

Anahtar Kelimeler

Value-Deprived Religiosity, Religious Education, Secularization, Work Ethic, Self-Monitoring, Self-Deception

Kaynakça

• Akgül, M. (2012). Modernlik-modernleşme, postmodernlik, sekülerleşme ve din. [içinde] N. Akyüz & İ. Çapcıoğlu (ed.), Din Sosyolojisi El Kitabı (ss. 181- 210). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Aktan, C. C. (2008). Meslek ahlâkı ve sosyal sorumluluk. İş Ahlâkı Dergisi, 1 (1), 99-121.
• Allport, G. W. & Ross, M. J. (1967). Personal religious orientation and prejudice. Journal of Personality and Social Psychology, 5 (4), 432-443.
• Altunsu, S. Ö. (2012). Religiosity, self-monitoring and political participation: A research on university students / Dindarlık, kendini izleme ve siyasal katılım: Üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Araz, A. (2005). Kişilerarası ilişkilerde benlik sunumu: Maskelerimiz mi gerçek yüzümüz mü? İstanbul: Varlık Yayınları.
• Arslan, M. (2001a). İş ve meslek ahlakı. Ankara: Nobel Yayın ve Dağıtım.
• Arslan, M. (2001b). The work ethic values of Protestant British, Catholic Irish and Muslim Turkish Managers. Journal of Business Ethics, 31, 321-339.
• Atak, H. (2011). Kimlik gelişimi ve kimlik biçimlenmesi: Kuramsal bir değerlendirme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 3 (1). 163-213.
• Bacanlı, H. (1990). Kendini ayarlama becerisinin çeşitli değişkenlerle ilişkisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bacanlı, H. (2004). Sosyal ilişkilerde benlik: Kendini ayarlamanın psikolojisi. (2. baskı). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Bandura, A. (1971). Social learning theory. New York: General Learning Press.
• Bayhan, V. (2002). Genç kimliği–Üniversite gençliğinin sosyolojik profili: İnönü Üniversitesi uygulaması. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları.
• Bayhan, V. (2005a), Üniversite gençliğinin sosyolojik profili-2005. Malatya: Yerleşkem Gazetesi, Ekim.
• Bayhan, V. (2005b), Gençlik ve postmodern çoğul kimlik. Uluslararası Sosyoloji Kolokyumu. [içinde] Parçalanmalar Çağında Yeni Toplumsallıklar, 12-14 Mayıs 2005. İstanbul: Galatasaray Üniversitesi.
• Bayhan, V. (2011a). Hedonist ve püritan etik sarmalında postmodern gençlik. [içinde] Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildirileri-I. (ss. 195-205). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Bayhan, V. (2011b). Tüketim toplumunda bireyin ontolojik mottosu: “Tüketiyorum öyleyse varım”. Sosyoloji Konferansları, 43, 221-248.
• Bodur, H. E. (2008). Sekülerleşme teorileri çerçevesinde din ve sosyal değişme. [içinde] A. İ. Güngör. (ed.), Sekülerleşme ve Dini Canlanma Sempozyumu (ss. 34-46). Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları.
• Bozkurt, V. (2000), Püritanizmden hedonizme yeni çalısma etiği. Bursa: Alesta Yayınları.
• Buyrukçu, R. (1995). Din görevlisinin mesleğini temsil gücü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Cassirer, E. (1953). An essay on man: An introduction to a philosophy of human nature. New York: Doubleday Anchor.
• Clein, N. (2000). No logo (çev. N. Uysal). İstanbul: Bilgi Yayınları.
• Çelik, C. (2003). Değişkenler ve boyutlar bağlamında Türk toplumunda dini hayatın incelenmesi. Bilimname, 1 (1), 153-174.
• Çetin, A. (2016). Ahlak ve kültür üzerine bir değerlendirme. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (1), 65-78.
• Duran, B. (2014). Avf mesleğinde denge ahlakı. Türkiye’deki Ulusal Sempozyumlar. (https://www.iikv.org), [Erişim: Nisan 2016].
• Eğri, T. & Sunar, L. (2010). Türkiye’de iş ahlakı çalışmaları: Mevcut durum ve yönelimler. İş Ahlakı Dergisi, 3 (5), 41-67.
• Erikson, E. H. (1968). Identity: Youth and crisis. New York: W.W. Norton Company.
• Fersahoğlu, Y. (2004). Din eğitim ve öğretiminde bütüncül yaklaşım. [içinde] Z. Ş. Arslan. (ed.), Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Çalışma Toplantısı-I (ss. 279- 290). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Freud, A. (1989). Ego ve savunma mekanizmaları. (çev. Y. Erim). İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Frankl, V. (1994). Duyulmayan anlam çığlığı: Psikoterapi ve hümanizm. (çev. S. Budak). Ankara: Öteki Yayınları.
• Fromm, E. (1981). Psikanaliz ve Zen Budizm. (çev. İ. Güngören). İstanbul: Yol Yayınları.
• Fukuyama, F. (1999). Tarihin sonu ve son insan. (çev. Z. Dicleli). İstanbul: Gün Yayınları.
• Geertz, C. (1975). The interpretation of cultures. London: Hutchinson.
• Giddens, A. (1994). Modernliğin sonuçları. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Glock, C. Y. & Stark, R. (1962). On the study of religious commitment. Religious Education Research Supplement, 42, 98-110.
• Hervieu-Leger, D. (2005). Sekülerleşme, gelenek ve dindarlığın yeni şekilleri: Bazı teorik öneriler. (çev. H. Aydınalp). Dini Araştırmalar, 7 (21), 45-58.
• Horney, K. (1986). Günümüzün nevrotik insanı, (çev. A. E. Bagatur). İstanbul: Yaprak Yayınları.
• Hökelekli, H. (2010). Din psikolojisine giriş. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• İmamoğlu, V. (2012). Din, dindarlık ve dini hayat. [içinde] F. Karaca & A. Bahadır (ed.), Din psikolojisi. (ss. 1-32). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi.
• Jones, H. B. (1997). The Protestant ethic: Weber’s model and the empirical literature. Human Relations, 50 (7), 757-778.
• Karakaş, M. (2006). Yeni yoksulluk bağlamında sosyal kimlik ve tüketimde eşitsizlik. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7 (2), 1-17.
• Kılavuz, M. A. & Yılmaz, H. (2009). Örgün ve yaygın eğitimde öğrenenlerin ihtiyaçları doğrultusunda din eğitimi ve öğretimi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18 (2), 123-139.
• Kılavuz, R. (2003). Kamu yönetiminde etik. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Kirman, M. A. (2008). Sekülerleşme perspektifinden insan-din ilişkisinin dünü, bugünü ve geleceği. [içinde] A. İ. Güngör. (ed.), Sekülerleşme ve Dini Canlanma Sempozyumu (ss. 292-301). Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları.
• Kirman, M. A. (2009). Modernleşme süreci ve din: Sekülerleşme perspektifinden sosyolojik bir analiz. [içinde] IV. Din Şurası: Tebliğ ve Müzakereleri (ss. 112-122). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Koç, M. (2008). Yetişkinlik döneminde dindarlık ile benlik kavramı değişkenleri arasındaki ilişki. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koç, M. (2009). Dindarlık ile kendini izleme ilişkisi üzerine bir araştırma. Akademik Araştırmalar Dergisi, 41, 127-144.
• Koç, M. (2015). Değerler psikolojisi perspektifinden Türk sinemasında din görevlisi imajı: ‘Değer-yoksun dindarlık’ tipolojisi bağlamında semantik analizler. [içinde] Sinema ve Din. (ss. 575-603). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları. (Uluslararası Sempozyum Bildirisi).
• Koç, M. (2016). Değerler psikolojisi perspektifinden Türk sinemasında din görevlisi imajı: ‘Değer-yoksun dindarlık’ tipolojisi bağlamında semantik analizler. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Din Psikolojisi Özel Sayısı), 191-249.
• Kohlberg, L. (1984). Essays on moral development: The psychology of moral development- 2. New York: Harper & Row.
• Kur’an-ı Kerim
• Kurt, A. (2006). Örgütlü iş adamlarında dindarlık ve dünyevileşme. [içinde] Dindarlık Olgusu: Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri. (ss. 265-276). Bursa: Kur’an Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Kurt, A. (2009). Dindarlığı etkileyen faktörler. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18 (2), 1-26.
• Kuşat, A. (2000). Psikolojik bir olgu olarak kendini aldatma ve dini inançla ilişkisi. Dini Araştırmalar Dergisi, 3 (8), 97-116.
• Küçükcan, T. (2005). Modernleşme ve sekülerleşme kuramları bağlamında din, toplumsal değişme ve İslâm dünyası. İslam Araştırmaları Dergisi, 13, 109-128.
• Macit, M. (2014). Sosyal medyada “imam hatipli” temsilleri: Kolektif bir kimlik söylemindeki sosyal-bilişsel izdüşümler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 51, 379-394.
• Marcia, J. (1993). The relational roots of identity. [içinde] J. Kroger (ed.), Discussions on Ego Identity. (ss. 34-65). England: Lawrence Erlbaum Associates.
• Martin, M. W. (1985). General introduction. [içinde] M. W. Martin (ed.), Self-Deception and Self-Understanding (ss. 1-27). New York: University Press of Kansas.
• Nasr, S. H. (2009). İslami çalışma ahlakı. İş Ahlâkı Dergisi, 2 (3), 143-151.
• Olgun, H. (2012). Hıristiyanlık ve sekülerleşme ilişkisi ya da seküler dindarlığın teolojisi. İnsan & Toplum, 2 (4), 135-156.
• Okumuş, E. (2002). Gösterişçi dindarlık. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Okumuş, E. (2006). Gösterişçi dindarlık. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 6 (2), 17-35.
• Onat, H. (2008). İnsanlığın geleceği açısından sekülerleşme ve din. [içinde] A. İ. Güngör. (ed.), Sekülerleşme ve Dini Canlanma Sempozyumu (ss. 268-277). Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları.
• Onay, A. (2005). İmam-hatip liselerindeki din eğitimi ve dindarlık yansımaları. [içinde] M. Zengin. (ed.), İmam-Hatip Liselerinde Eğitim ve Öğretim (ss. 97-112). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Piaget, J. (1952). The origins of intelligence in children. New York: International Universities Press.
• Rounding, K. ve ark. (2012). Religion replenishes self-control. Psychological Science, 23 (6), 635-642.
• Snyder, M. (1974). Self-monitoring of expressive behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 30 (4), 526-537.
• Snyder, M. (1994). İzlenim ayarlamacılığı / Self-monitoring. [içinde] A. Dönmez (çev. & ed.), Hitler İsteseydi: Sosyal Psikoloji Yazıları (ss. 152-165). Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Snyder, M. & Gangestad, S. (1982). Choosing social situations: Two investigations of self-monitoring processes. Journal of Personality and Social Psychology, 43 (1), 123-135.
• Snyder, M. & Gangestad, S. (1986). On the nature of self-monitoring: Matters of assessment, matters of validity. Journal of personality and social psychology, 51 (1), 125-139.
• Subaşı, N. (2005). Teoloji birikimimizin modern kaynakları: İmam-hatip liseleri üzerine eleştirel bir yaklaşım. [içinde] M. Zengin. (ed.), İmam-Hatip Liselerinde Eğitim ve Öğretim (ss. 45-60). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Türkiye Etik Değerler Merkezi. (2002). Türk iş gücünün iş etiğine yaklaşımı-2002. (http://www.tedmer.org.tr), [Erişim: Ağustos 2010].
• Türkiye Etik Değerler Merkezi. (2006). Tedmer Etik Barometre Araştırması-2005. (http://www.tedmer.org.tr), [Erişim: Ağustos 2010].
• Usta, A. (2012). Kamu örgütlerinde meslek etiği ve çalışma ahlakı üzerine bir değerlendirme. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17 (1), 403-421.
• Uyanık, M. (2007). Çağdaşlaşma, değişme ve dönüşme tartışmalarında sosyal kimlikler meselesi. [içinde] Din-Kültür ve Çağdaşlık: 2004 Yılı Kutlu Doğum Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri (ss. 63-76). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ünal, A. (2011). Çalışma ahlakı kavramına kültürel bir bakış ve Türkiye›de çalışma ahlakı. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 44, 125-145.
• Ünal, A. & Çelik, İ. T. (2008). Çalışma ahlâkı üzerine kültürler arası bir araştırma. İş Ahlâkı Dergisi, 1 (2), 39-60.
• Vermeer, P. & Van Der Ven, J. (2006). Dini kimlik oluşumu: Eğitimsel bir yaklaşım. (çev. A. Z. Furat). İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13, 173- 193.
• Yanık, C. (2013). Etnisite, kimlik ve milliyetçilik kavramlarının sosyolojik analizi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi 20, 225-237.
• Yapıcı, A. (2002). Gençlerde dini kalıp yargılar: Sosyal psikolojik bir araştırma. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yapıcı, A. & Yıldırım, M. (2003). Küreselleşme sürecinin dinî kimliklere etkisi: Sosyal psikolojik bir değerlendirme. Dini Araştırmalar Dergisi, 6 (17), 117- 138.
• Yıldız, M. C. (2013). Meslekler sosyolojisi açısından din görevliliği ve din görevlileri. [içinde] İ. Narin (ed.), Medrese ve İlahiyat Kavşağında İslâmî İlimler: Uluslararası Sempozyum Bildirileri-2. (ss. 357-376). Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları.