Etkili Vatandaşlık Eğitiminde Değerler Eğitimi: Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Düşünceleri

Yıl 2020, Cilt: 18 Sayı: 39, 263 - 296, 25.06.2020

Emine Karasu Avcı , Melike Faiz , Saim Turan

https://doi.org/10.34234/ded.655916

Cited By: 8

Öz

Etkili vatandaşlık; haklarını bilmek, kullanmak,
sorumluluklarının bilincinde olmak, bu sorumlulukları yerine getirmek ve diğer
insanların haklarına saygı duymaktır. Değerler de vatandaşlık anlayışının
oluşturulmasında toplumsal tutum ve beklentileri yansıtmaktadır. Değerleri
benimsemiş bireylere hem etkili vatandaşların yetiştirilmesi hem de toplumsal
devamlılık için ihtiyaç duyulmaktadır. Dolayısıyla değerlerin ve Sosyal
Bilgiler dersinin etkili vatandaş profilinin geliştirilmesinde önemli rolü
bulunmaktadır. Sosyal Bilgiler dersinin temel amacının vatandaşlık eğitimi
olduğu düşünüldüğünde etkili vatandaş profilinin geliştirilmesinde Sosyal
Bilgiler dersinin önemli bir ayağı olan değerler ve değerler eğitiminin önemi
anlaşılmaktadır. Bu araştırmanın amacı etkili vatandaşlık eğitiminde değerler
ve değerler eğitimine yönelik Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin düşüncelerini
ortaya koymaktır. Araştırma olgubilim deseninde tasarlanmıştır. Araştırmanın
çalışma grubunu Türkiye’nin çeşitli illerinde görev yapan ve araştırmaya
katılmayı gönüllü olarak kabul eden Sosyal Bilgiler öğretmenleri
oluşturmaktadır. Araştırmada veriler elektronik posta yoluyla gönderilen
yapılandırılmış görüşme formuyla elde edilmiştir. Veriler araştırma soruları
çerçevesinde betimsel analiz yoluyla çözümlenmiştir. Sosyal Bilgiler
öğretmenlerinden elde edilen veriler vatandaşlık ve değerler arasındaki
ilişkiyi değerlerin vatandaşlığın şekillenmesine katkı sağladığı; etkili bir
vatandaşın vatanseverlik, sorumluluk, dürüstlük, çalışkanlık, bilimsellik,
saygı ve eşitlik gibi değerlere sahip olacağı; Sosyal Bilgiler dersinin yine
benzer değerlerle etkili vatandaşlık eğitimine katkı sağladığı ve Sosyal
Bilgiler Öğretim Programı’nda verilen değerlerin etkili vatandaşlık eğitimi
için yeterli olduğu yönündedir.

Anahtar Kelimeler

Etkili vatandaşlık, Değerler, Sosyal bilgiler, Öğretmen, Düşünce

Values Education in Effective Citizenship Education: Thoughts of Social Studies Teachers

Öz

Effective citizenship; is the knowledge of
one’s rights and how to claim them, being aware of the responsibilities, and how to fulfill
these responsibilities and to respect the rights of other people. Values
reflect social attitudes and expectations in the formation of citizenship
concept. Individuals who embrace values are needed both for the upbringing of
effective citizens and for social continuity. Therefore, Social Studies courses
have an important role in developing effective citizen profile. The aim of this
study is to reveal the Social Studies teachers’ opinions about values and
values education in terms of effective citizenship education. The study made
use of the Phenomenological design. Study group of the study consist of 19
teachers who is working in various cities of Turkey. The data were obtained
through a structured interview form. The data were analyzed by descriptive
analysis. As a result of this study Social Studies teachers explain the
relationship between citizenship and values that which values contribute to the
formation of citizenship. They state that an effective citizen will have values
such as patriotism, responsibility, honesty, diligence, scientificness, respect
and equality. Teachers also state that Social Studies course contributes
to effective citizenship education with similar values and they believe the
values given in the Social Studies Curriculum are sufficient for effective
citizenship education.

Anahtar Kelimeler

Effective citizenship, Values, Social studies, Teacher

Kaynakça

• Akbaş, O. (2004). Türk milli eğitim sisteminin duyuşsal amaçlarının ilköğretim II. kademedeki gerçekleşme derecesinin değerlendirilmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Akbaş, O. (2009). İlköğretim okullarında görevli branş öğretmenlerinin değer öğretimi yaparken kullandıkları etkinlikler: 2004 ve 2007 yıllarına ilişkin bir karşılaştırma. Kastamonu Eğitim Dergisi, 17(2), 403-414.
• Andrews, R., Cowell, R., Downe, J., Martin, S. and Turner, D. (2008). Supporting effective citizenship in local government: Engaging, educating and empowering local citizens. Local Government Studies, 34(4), 489-507.
• Balcı, F. A. ve Yanpar Yelken T. (2010). İlköğretim öğretmenlerinin “değer” kavramına yükledikleri anlamlar. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39, 81-90.
• Beldağ, A. (2012). İlköğretim yedinci sınıf Sosyal Bilgiler dersindeki değerlerin kazanılma düzeyinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Erzurum ili örneği) (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Berson, I. R. and Berson, M. J. (2003). Digital literacy for effective citizenship. Social Education, 67(3), 164-168.
• Bohning, G., Hodgson A., Foote, T., Mcgee, C. and Young, B. (1998). Identifying and examining adolescents’ moral values. Urban Education. 33(2), 264- 280.
• Chandler, M. K. (2005). The effect of a character education program on elementary students’ prosocial competence (Unpublished master’s thesis). Lynn University.
• Coombs-Richardson, R. and Tolson H. (2005). A comparison of values rankings for selected american and australian teachers. Journal of Research in International Education, 4, 263-277.
• Correia, A. M. R. (2002). Information literacy for an active and effective citizenship. In White Paper prepared for UNESCO, the US National Commission on Libraries and Information Science, and the National Forum on Information Literacy, for use at the Information Literacy Meeting of Experts, Prague, The Czech Republic. Retrieved January (Vol. 20, p. 2014).
• Creswell, J. W. (2012). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
• Çarkoğlu, A. ve Kalaycıoğlu, E. (2014). Türkiye'de ve Dünya’da vatandaşlık. İstanbul: İstanbul Policy Center.
• Çelik, H. (2008). Cumhuriyet dönemi vatandaşlık eğitiminde önemli adımlar. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10(1), 359-369.
• Çelikkaya, T., Filoğlu, S. ve Öktem, N. S. (2013). Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitimi uygulamalarının öğretmenler tarafından uygulanma düzeyi. Journal of Social Studies Education Research, 4(1), 121-160.
• Çengelci, T. (2010). İlköğretim beşinci sınıf Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitiminin gerçekleştirilmesine ilişkin bir durum çalışması (Yayınlanmamış doktora tezi). Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Çevik Kansu, C. (2015). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinde etkin vatandaşlık eğitiminin etkililiği (Yayınlanmamış doktora tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Deer, F. (2008). Teachers and principals’ perceptions of citizenship development of aboriginal high school students in the province of manitoba: An exploratory study (Unpublished doctoral thesis). University of Saskatchewan, Canada.
• Demircioğlu, İ. H. (2008). Türkiye’de tarih öğretimi aktif vatandaşlık eğitimini desteklemekte midir? Tarih öğretmenlerinin görüşleri. (Ed. M. Safran ve D. Dilek), 21. Yüzyılda kimlik, vatandaşlık ve tarih eğitimi içinde (54-60), İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• Demirhan İşcan, C. ve Demir, K. (2009). Vatandaşlık eğitiminde değerler ve değerler eğitimi. 1. Uluslararası Avrupa Birliği, Demokrasi, Vatandaşlık ve Vatandaşlık Eğitimi Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde 137-146. Uşak: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Doğanay, A. (2005). Sosyal Bilgiler öğretimi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Ersoy, A. F. (2007). Sosyal Bilgiler dersinde öğretmenlerin etkili vatandaşlık eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşleri (Yayımlanmamış doktora tezi). Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Ersoy, F. ve Şahin, T. (2012). Sosyal Bilgiler ders kitaplarının değerler eğitimi yaklaşımları açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(2), 1535-1558.
• Evin, İ. ve Kafadar, O. (2004). İlköğretim Sosyal Bilgiler programının ve ders kitaplarının ulusal ve evrensel değerler yönünden içerik çözümlemesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(3), 293-304.
• Faiz, M. ve Yazıcı, K. (2018). Social Studies teacher candidates' views on the use of historical heroes in values education. International Journal of Eurasia Social Sciences, 9(33), 1897-1918.
• Farmer, R. (2010). Values, Social Studies and reality. The Social Studies, 7(83), 52-55.
• Fraenkel J. R. and Wallen N. E. (2009). How to design and evaluation research in education. New York: McGraw-Hill.
• Gedik Güney, E. (2010). Sınıf öğretmenlerinin değer yönelimlerinin ve öğrencilere aktarmak istedikleri değerlerin incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak.
• Hablemitoğlu, Ş. ve Özmete, E. (2012). Etkili vatandaşlık eğitimi için bir öneri. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(3), 39-54.
• Halstead, J. M. and Taylor, M. J. (2002). Learning and teaching about values: A review of research. Cambridge Journal of Education, 30, 169-202.
• Kan, Ç. (2009a). Değişen değerler ve küresel vatandaşlık eğitimi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 17(3), 895-904.
• Kan, Ç. (2009b). Sosyal Bilgiler eğitiminde küresel vatandaşlık. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(26), 25-30.
• Kan, Ç. (2010). Sosyal Bilgiler dersi ve değerler eğitimi. Milli Eğitim Dergisi, 187(3), 138-145.
• Karasu Avcı, E. (2016). Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitiminde coğrafya disiplininin rolü. Araştırma ve Deneyim Dergisi, 1(1), 1-23.
• Karasu Avcı, E. ve Faiz, M. (2018). 4. ve 5. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitapları “etkin vatandaşlık” öğrenme alanında yer alan becerilerin ve değerlerin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 2(1), 1-21.
• Kılıç-Şahin, H. (2010). İlköğretim okullarında Sosyal Bilgiler dersini yürüten 4. ve 5. sınıf öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında yer alan değerlerin kazandırılmasına ilişkin görüşleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kızılay, N. (2015). Sosyal Bilgiler öğretmenim: Bana göre iyi vatandaş. Turkish Studies, 10(11), 987-1006. doi: 10.7827/TurkishStudies.8468
• Kurtdede Fidan, N. (2009). Öğretmen adaylarının değer öğretimine ilişkin görüşleri. Kuramsal Eğitim Bilim Dergisi, 2(2), 1-18.
• Leblanch, Brenda F. (2007). Teacher’s perception, training, and ımplementation of character education: Implications for staff development (Unpublished doctoral thesis). George Mason University.
• Ledford, A. T. (2005). A study of teachers’ efficacy for teaching character education (Unpublished doctoral thesis). Regent University School of Education.
• Lewis, J. G. (2007). The impact on teacher practice when character education is integrated into curriculum (Unpublished doctoral thesis). Boston College.
• Marshall, M. N. (1996). Sampling for qualitative research. Family Practice, 13(6), 522-526.
• Merey, Z., Kuş, Z. ve Karatekin, K. (2012a). İlköğretimde vatandaşlık eğitimi: Karşılaştırmalı bir çalışma. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(3), 795-821.
• Merey, Z., Kuş, Z. ve Karatekin, K. (2012b). Türkiye ve ABD ilköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarının değerler eğitimi açısından karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri (KUYEB). Değerler Eğitimi Sempozyumu Ek Özel Sayısı, 12(2), 1613-1632.
• Miethe, T. D. (2001). The validity and reliability of value measurements. The Journal of Psychology, 119(5), 441-453.
• Miller, J. D. (1995). Scientific literacy for effective citizenship. (Ed. Robet E. Yager). Science/Technology/Society As Reform in Science Education (185-204), Albany: State University of New York Press.
• Milli Eğitim Bakanlığı, (2018). Sosyal Bilgiler Dersi Programı. Erişim adresi: http://www.mufredat.meb.gov.tr
• Moore, A. L. (2005). A case study of how an elementary school aged student receives and responds to character education (Unpublished doctoral thesis). University of Wyoming.
• National Council For The Social Studies (NCSS), (2010). National curriculum standards for Social Studies: A framework for teaching, learning, and assessment. Washington, D.C.: NCSS Press.
• National Council For The Social Studies (NCSS), (2012). Curriculum standards for Social Studies: Introduction. Erişim adresi: http://www.ncss.org/standards/introduction
• Nzahabwanayo, S. (2016). Citizenship and values education in Post-Genocide Rwanda: An analysis of the Itorero training scheme for high school leavers (Unpublished doctoral thesis). University of the Witwatersrand, Johannesburg.
• Owens, V. (2005). Values disparity and academic achievement among ugandan adolescents. Journal Of Beliefs and Values, 26(3), 311-315.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. Mesut Bütün, Selçuk Beşir Demir (Çev. Ed.), 3. Baskıdan Çeviri, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Phillips, R. (2003). History, citizenship and identity, past forward: A vision for school history 2002–2012 (Ed. R. J. Harris and M. Riley). London: Historical Association.
• Raths, L. E., Harmin, M. ve Simon, S. B. (1966). Values and teaching: Working with values in the classroom. Columbus, OH: Charles Merrill.
• Revell, L. (2002). Children’s responses to character education. Educational Studies, 4(28), 421-431.
• Rokeach, M. (1973). The nature of human values. New York: The Free Press.
• Safran, M. (2008). Sosyal bilgiler öğretimine bakış (Ed. B. Tay ve A. Öcal). Özel öğretim yöntemleriyle sosyal bilgiler öğretimi içinde(2-16). Ankara: Pegem Akademi.
• Sağlam, H. İ. (2012). İlköğretim öğretmenlerinin etkili vatandaşlık yeterlik algılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Sosyal Bilgiler Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 3(2), 71-85.
• Sarı, E. (2005). Öğretmen adaylarının değer tercihleri: Giresun Eğitim Fakültesi örneği. Değerler Eğitimi Dergisi, 3(10), 73–88.
• Silfver, M. (2007). Gender differences in value priorities, guilt, and shame among finnish and peruvian adolescents. Sex Roles, 56(9-10), 601-609.
• Sim, J. B. Y. and Low, E. L. (2012). Character and citizenship education: Conversations between personal and societal values. Asia Pacific Journal of Education, 32(4), 381-394.
• Som, İ. ve Karataş, H. (2015). Türkiye’de vatandaşlık eğitimi üzerine bir inceleme. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(1), 33-50.
• Şen, A. (2019). Vatandaşlık eğitiminde değişiklik ve süreklilikler: 2018 Sosyal Bilgiler Öğretim Programı nasıl bir vatandaşlık eğitimi öngörüyor? Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 7(1), 1-28. doi:10.14689/issn.2148-2624.1.7c1s.1m
• Şimşek, U., Tıkman, F., Yıldırım, E. ve Şentürk, M. (2017). Sosyal Bilgiler ve sınıf eğitimi öğretmen adaylarının gözünden vatandaşlık eğitimi: Nitel bir çalışma. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 32, 913-925.
• Tahiroğlu, M. (2011). İlköğretim 4. sınıf Sosyal Bilgiler dersinde doğa sevgisi, temizlik ve sağlıklı olma değerlerinin öğretimi ve değerlere ilişkin öğrenci tutumlarının belirlenmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitü, Ankara.
• Tay, B. (2009). Prospective teachers’ views concerning the values to teach in the course of social sciences. Social and Behavioral Sciences, 1(1), 1187-1191. doi: 10.1016/j.sbspro.2009.01.214
• Tezci, E. (2002). Oluşturmacı öğretim tasarım uygulamasının ilköğretim beşinci sınıf öğrencilerinin yaratıcılıklarına ve başarılarına etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Tezgel, R. (2006). Yeni ilköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı’nda insan hakları ve değer eğitimi. II. Uygulamalı Etik Kongresi Bildiri Kitabı, 637-645.
• Thornberg, R. (2008). The lack of professional knowledge in values education, Teaching And Teacher Education, 24 (7), 1791-1798. doi: 10.1016/j.tate.2008.04.004
• Tokdemir, M. A. (2007). Tarih öğretmenlerinin değerler ve değer eğitimi hakkındaki görüşleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Turnbull, J. (2002). Values in educating for citizenship: Sources, influences and assessment. Pedagogy, Culture & Society, 10(1), 123-134. doi: 10.1080/14681360200200135
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Araştırma Merkezi, (2011). Ülke anayasalarında vatandaşlık tanımları. Erişim adresi: https://anayasa.tbmm.gov.tr
• Ulusoy, K. (2007). Lise tarih programında yer alan geleneksel ve demokratik değerlere yönelik öğrenci tutumlarının ve görüşlerinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi (Yayınlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Uğurlu, C. T. (2011). Avrupa Birliği ülkelerinde ve Türkiye’de vatandaşlık eğitimi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(37), 153-169.
• Üstel, F. (2005). Makbul vatandaşın peşinde II. Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi. (5. baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Veugelers, W. (2000), Different ways of teaching values. Educational Review, 25(1), 37-46. doi: 10.1080/00131910097397
• Veugelers, W. and Kat, E. (2003). Moral task of the teacher according to students, parents and teachers. Educational Research and Evaluation, 9 (1), 75-91. doi: 10.1076/edre.9.1.75.13543
• Willemse, M., Lunenberg, M. and Korthagen, F. (2005). Values in education: A challenge for teacher educators. Teaching and Teacher Education, 21, 205-217. doi: 10.1016/j.tate.2004.12.009
• Wright, A. (2005). On the intrinsic value of religious education. British Journal of Religious Education, 27(1), 25-28.
• Yaşar, Ş. ve Çengelci, T. (2012). Sosyal bilgiler dersinde değerler eğitimine ilişkin bir durum çalışması. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 3(9), 1-23.
• Yazıcı, K. (2006). Değerler eğitimine genel bir bakış. Türklük Bilimi Araştırmaları, 19, 499-522.
• Yazıcı, M. (2014). Değerler ve toplumsal yapıda sosyal değerlerin yeri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1), 209-223.
• Yeşil, R. (2002). Okul ve ailede insan hakları ve demokrasi eğitimi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Yıldırım, K. (2009). Values education experiences of Turkish class teachers. A phenomological approach. Eğitim Araştırmaları-Eurasian Journal of Educational Research, 35, 165- 184.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2003). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yiğittir, S. ve Kaymakçı, S. (2012), Sosyal bilgiler dersi öğretim programı uygulama kılavuzunda yer alan etkinliklerin değer eğitimi yaklaşımları açısından incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(2), 49-73.