İklim Mültecilerinin Hukuki Statüsü Meselesi: Deniz Seviyesinin Yükselmesi ve Ada Ülkelerinde Yaşayanların Durumu

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 25 - 103

Bilge Sena Erdem

Öz

Bu çalışmada iklim değişikliği sebebiyle göç etmek zorunda kalmış kişilere uluslararası koruma tanınıp tanınmayacağı ve eğer tanınacaksa bu korumanın statüsünün ne olacağı tartışılmıştır. Bu hususta son yıllarda özellikle ada ülkelerinde yaşayan ve deniz seviyesinin yükselmesi ile hayat kalitesi düşen, hatta vatansız kalma riskiyle karşı karşıya kalan kişilerin durumu ön plana çıkmaktadır. Bu tartışma oldukça yeni bir tartışma konusu olduğundan alana dair literatürün de oluşum içinde olduğu söylenebilir, zira iklim değişikliği kaynaklı göçe maruz kalanların hukuki statüsü henüz bir netlik kazanmamıştır. Bu çalışmada öncelikle konu ile ilgili mevzuat ve kavramsal çerçeve incelenerek iklim mültecisi kavramının statüsü hakkındaki literatüre dair bir çerçeveçizilecektir. 1951 tarihli Mültecilerin Hukuki Statüsüne Dair Cenevre Sözleşmesi ve 1967 tarihli Protokolü ile İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinde yapılan düzenlemelerle geliştirilen uluslararası koruma genel anlamda mültecilik ve tamamlayıcı korumayı kapsamaktadır. Ayrıca statüsü bireysel olarak belirlenemeyecek kadar çok sayıda kişinin göç etmesi durumlarında geçici ve acil koruma sağlanabilmesi için geçici koruma kavramı ortaya çıkarılmıştır. Uluslararası hukuk kaynaklarında iklim değişikliği nedeniyle göç eden kişileri koruyacak kapsamlı bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak sanayi üretiminin artması ve fosil yakıt tüketimi gibi gerekçelerden dolayı artan küresel ısınma deniz seviyesinin yükselmesine neden olmakta ve özellikle ada devletlerinde yaşayan insanların hayatını olumsuz etkilemektedir. İklim değişikliğinden kaynaklanan sebeplerden dolayı göç etmek zorunda kalanların ya da gelecekte deniz seviyesinin yükselmesi nedeniyle ada devletlerinin su altında kalmasından dolayı meydana gelecek zorunlu göçlerin bu kapsama girip girmediği son zamanlarda giderek artan şekilde gündeme gelen bir tartışmadır.

Anahtar Kelimeler

İklim Değişikliği, İklim Mültecileri, Ada Devletleri, Zorunlu Göç, İnsan Hakları

The Matter of The Legal Status of the Climate Refugees: Sea Level Rise and Situation of Those Who Live in Island States

Öz

This study discusses the recognition and the status of international protection of the individuals forced to migrate due to climate change. Since this discussion is relatively up to date, the literature on the field is still in the evolving process as the legal status of those affected by climate-based migration has not been clearly defined yet. The situation of people living in areas affected by rising sea levels has become an especially current topic in the recent years. Their quality of life has declined, and they are even at risk of becoming stateless. In this study, firstly the legislation and conceptual framework related
to the topic will be examined, and a framework will be drawn from the literature regarding the status of the concept of climate refugees. The 1951 Geneva Convention relating to the Status of Refugees and its 1967 Protocol, as well as the provisions in the Universal Declaration of Human Rights generally covers the protection of refugees and complementary protection. Additionally, the concept of temporary protection has been introduced for situations where the number of migrants is too large and thereforeindividual status determination process becomes nearly impossible. Today there is no
comprehensive regulation in international law specifically protecting climate change migrants. However, the increase in global warming due to factors such as industry and fossil fuels leads to sea level rise and effect especially those who live in island states. The question whether those forced to migrate due to the effects of climate change or the future forced migrations due to the submersion of island states as a result of rising sea levels fall under the international protection under any current binding international document has become an increasingly discussed topic.

Anahtar Kelimeler

Climate Change, Climate Refugees, Island States, Forced Migration, Human Rights

Kaynakça

• Akbay MK, ‘Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi’nin Teitiota Kararının Ardından “İklim Mültecileri”’ (2021) 23 (1) Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 223
• Akkutay Aİ, Diplomatik Koruma ve İnsan Hakları İlişkisi, (Adalet Yayınevi 2013)
• Arsava AF, ‘Egemenlik ve Koruma Sorumluluğu’ (2011) 15 (1) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 101
• Atapattu SA, ‘A new category of refugees? ‘Climate refugees’ and a gaping hole in international law,’ Simon Behrman and Avidan Kent (editörler) Climate Refugees: Beyond the Legal Impasse? (B.1, Routledge 2018) 34
• Bacaian LE, ‘The Protection of Refugees and Their Right to Seek Asylum in the European Union’ (2011) 70 Institut Européen De L’université De Genève Collection Euryopa 1
• Behrman S, and Kent A, ‘Overcoming the Legal Impasse? Setting the scene’ Simon Behrman and Avidan Kent (editörler) Climate Refugees: Beyond the Legal Impasse? (B.1, Routledge 2018) 3
• Caney S, ‘Climate Change, Human Rights and Moral Thresholds’ Stephen Humphreys (editör), Human Rights and Climate Change (Cambridge University Press 2010) 69
• Cooper JB ‘Environmental Refugees: Meeting the Requirements of the Refugee Definition’ (1998) 6 (2) New York University Environmental Law Journal 480
• Docherty B, and Giannini T, ‘Confronting a Rising Tide: A Proposal for a Convention on Climate Change Refugees’ (2009) 33 Harvard Environmental Law Review 349
• Duymaz SY, ‘İklim Değişikliği, Afetler ve İnsan Hakları: Çevresel Zorunlu Göç’ (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019)
• Ekşi N, ‘Yeni Zelanda Mülteci Statüsü Belirleme İtiraz Mercii’nin Ekonomik ve Çevresel Faktörler Sebebiyle Mülteci Statüsünün Kazanılamayacağına İlişkin Kararı’ (2011) 20 (1) İKÜHFD 219
• —— ‘İklim Mültecileri’ (2016) 2 (2) Göç Araştırmaları Dergisi 10
• Erdoğan M, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuruda Temel Hak ve Özgürlüklerin Yorumu (Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019)
• Garlick M, Franck M and Bower E, ‘Enhancing Legal Protection for People Displaced in The Context of Disasters and Climate Change’ Simon Behrman and Avidan Kent (editörler) Climate Refugees: Beyond the Legal Impasse? (B.1, Routledge 2018) 118
• Gedik Ö, Anayasa Mahkemesi Kararlarının Yorum Yöntemleri Açısından İncelenmesi, (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013)
• Güner NÖ, ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Mültecilerin Haklarının Korunmasındaki Rolü’ (2016) 2 (2) Göç Araştırmaları Dergisi 212
• Stephen Humphreys ‘Introduction: Human Rights and Climate Change’ Stephen Humphreys (ed.), Human Rights and Climate Change (Cambridge University Press 2010) 1
• —— ‘Competing Claims: Human Rights and Climate Harms’ Stephen Humphreys (ed.), Human Rights and Climate Change’ (Cambridge University Press 2009) 35
• Islam R, ‘Climate Refugees and International Refugee Law’ Rafiqul Islam and Jahid Hossain Bhuiyan (editörler), An Introduction to International Refugee Law (B.1, Martinus Nijhoff Publishers 2013) 215
• Kanlı İB, ve Başköy D, ‘Küreselleşme ve Çevre Sorunları Bağlamında Göç: İklim Mültecileri’ (2018) 6 (3) Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi 21
• Karayiğit M, Kılıç M, ‘The Legal Status and Protection of Climate Refugees in the EU’ (2021) 11 (2) Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 13
• Külüşlü E, ‘İklim Göçmenliği Sorununun Hukuki Boyutu,’ (2020) 40 (2) Public and Private International Law Bulletin 1175
• Lopez A, ‘The Protection of Environmentally-Displaced Persons in International Law’ (2007) 37(2) Environmental Law 365
• Mahato A, ‘Climate Change and its Impact on Agriculture’ (2015) 4 (4) International Journal of Scientific and Research Publications 2250
• Mayer B, ‘Who Are “Climate Refugees”? Academic Engagement in The Post-Truth Era’ Simon Behrman and Avidan Kent (editörler) Climate Refugees: Beyond the Legal Impasse? (B.1, Routledge 2018) 89
• Molu E, ‘Avustralya Mülteci Temyiz Mahkemesi’nin İklim Değişikliklerinin Kiribati Vatandaşına Mülteci Statüsü Kazandırmayacağına İlişkin 10 Aralık 2009 Tarihli Kararı’ (2011) 20 (1) İKÜHFD 225
• Mutter JC and Barnard K M, ‘Climate Change, Evolution of Disasters & Inequality’ Stephen Humphreys (editör), Human Rights and Climate Change (Cambridge University Press 2010) 272
• Ozmehmet E, ‘Dünyada ve Türkiye Sürdürülebilir Kalkınma Yaklaşımları’ (2008) 3 (12) Yaşar Üniversitesi E-Dergisi 1853
• Pazarcı H, Uluslararası Hukuk, (Ankara: Turhan Kitabevi 2021)
• Prieur M, ‘Towards an International Legal Status of Environmentally Displaced Persons’ Simon Behrman and Avidan Kent (editörler) Climate Refugees: Beyond the Legal Impasse? (B.1, Routledge 2018) 233
• Safi S, ‘Ioane Teitiota Kiribati / Yeni Zelanda Davası ve BM İnsan Hakları Komitesi’nin İklim Mültecileri ile İlgili Tarihi Kararı’ (2020) 22 (2) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 509
• Shacknove AE, ‘Who is a Refugee?’ (1985) 95 (2) Ethics 274
• Tekin E, ‘Uluslararası Hukuk Bağlamında İklim Mültecilerinin Korunması Sorunu’ (2020) 147 TBB Dergisi 313
• Tufan MZ, Özel C, ‘Sürdürülebilirlik Kavramı ve Yapı Malzemeleri İçin Sürdürülebilirlik Kriterleri’ (2018) 1 (2) Uluslararası Sürdürülebilir Mühendislik ve Teknoloji Dergisi 6
• Tüyen Z, ‘İşletmelerde Sürdürülebilirlik Kavramı ve Sürdürülebilirliği Etkileyen Etmenler’ (2020) 19 (37) İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 921
• Vliet J, ‘Climate Refugees: A legal mapping exercise’ Simon Behrman and Avidan Kent (editörler) Climate Refugees: Beyond the Legal Impasse? (B.1, Routledge 2018) 16
• Williams A, ‘Turning the Tide: Recognizing Climate Change Refugees in International Law’ (2008) 30 (4) Law&Policy 502
• Wyman KM, ‘Responses to Climate Migration’ (2013) 37 Harvard Environmental Law Review 167
• Diğer:----
• 28 Temmuz 2022 tarihli Birleşmiş Milletler Genel Kurul Kararı (A/RES/76/300)
• Agreement for the Establishment of the Commission of Small Island States on Climate Change and International Law, <https://cpij-pcji.ca/wp-content/uploads/2021/11/Agreement-for-the-establishment-of COSIS.pdf> s.e.t. 08 Ağustos 2023
• Aleksandrova M, Schraven B, and Serraglio D, ‘A real game changer? The implications of the UN’s ruling on ‘climate refugees’.’ <https://www.die-gdi.de/en/the-currentcolumn/article/the-implications-of-the uns-ruling-on-climate-refugees-1/> s.e.t. 5 Ekim 2023
• Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS), 1992 <https://webdosya.csb.gov.tr/db/iklim/webmenu/webmenu12421_1.pdf> s.e.t. 18 Ağustos 2023
• Canada Partnership for International Justice (CPIJ-PCJI), ‘Antigua and Barbuda and Tuvalu to seek Justice for Climate Change damage before International Courts,’ <https://cpij-pcji.ca/antigua-and-barbuda-tuvalu-seek-justice-for-climate-change-damage/> s.e.t. 08 Ağustos 2023
• CIDCE: “Environmentally Displaced Persons,” <https://cidce.org/en/environmentally-displaced-persons/> s.e.t. 16 Ağustos 2023
• Climate Emergency: Scope of Inter-American Human Rights Obligations, IACHR (Res. No. 3/2021)
• Duarte Agostinho and Others v. Portugal and Others, (2022) Council of Europe Commissioner for Human Rights Application No. 39371/20
• Duarte Agostinho and Others v. Portugal and 32 Other States, < https://climatecasechart.com/non-us-case/youth-for-climate-justice-v-austria-et-al/#:~:text=On%20September%202%2C%202020%2C%20six,to%20take%20more%20ambitious%20action.> s.e.t. 5 Ekim 2023
• Gabcikovo-Nagymaros Project (Hungary v Slovakia), [1997] ICJ Rep 92
• Immigration and Nationality Act of U.S.A. [1952] Sec. 244 ‘Temporary protected status’
• International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR), 1966
• ITLOS: Request for an Advisory Opinion Submitted by the Commission of Small Island States on Climate Change and International Law (Case No. 31)
• Ioane Teitiota v. The Chief Executive of the Ministry of Business, Innovation and Employment, NZSC 107 (SC 7-2015)
• IPCC, Synthesis Report of the IPCC Sixth Assessment Report (AR6) – Longer Report, (2023) <https://www.ipcc.ch/report/ar6/syr/downloads/report/IPCC_AR6_SYR_LongerReport.pdf> s.e.t. 08 Ağustos 2023
• IPCC, 2023: Sections. In: Climate Change 2023: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, H. Lee and J. Romero (editörler)]: Geneva, Switzerland, 81
• İnsan Hakları Derneği, ‘BM Genel Kurul Kararı: ‘Bir İnsan Hakkı Olarak Güvenli, Temiz, Sağlıklı ve Sürdürülebilir Çevre Hakkı,’ <https://www.ihd.org.tr/bm-ilke-karari-bir-insan-hakki-olarak-guvenli-temiz-saglikli-ve-surdurulebilir-cevre-hakki/> s.e.t. 16 Ağustos 2023
• Massachusetts v. EPA, 549 U.S. 497 (2007)
• Mültecilerin Hukuki Statüsüne Dair Cenevre Sözleşmesi, 1951
• OECD ‘Local-National Climate Policy Linkages’ <https://doi.org/10.1787/9789264091375-13-en 197>, 225 s.e.t. 23 Mayıs 2023
• Parliamentary Assembly, ‘Drafting an additional protocol to the European Convention on Human Rights concerning the right to a healthy environment’. (Rec. 1885,2009)
• Refugee Status Appeals Authority New Zealand, 2000, (Refugee Appeal No. 72189-72195/2000)
• Stokholm Bildirgesi: Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansı Bildirgesi, 1972
• Swedish Aliens Act (2005:716) Chapter 4. Refugees and persons otherwise in need of protection, Section 1
• T.C. Dışişleri Bakanlığı ‘BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ <https://www.mfa.gov.tr/bm-iklim-degisikligi-cerceve-sozlesmesi.tr.mfa> s.e.t. 7 Temmuz 2023
• T.C. Dışişleri Bakanlığı ‘Paris Antlaşması,’ <https://www.mfa.gov.tr/paris-anlasmasi.tr.mfa> s.e.t. 7 Temmuz 2023
• The submission of Maldives to UNHCHR under Human Rights Council Resolution, ‘Human Rights and Climate Change’ <https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Issues/ClimateChange/Submissions/Maldives_Submission.pdf> s.e.t. 7 Temmuz 2023
• UN: ‘Conferences Environment and Sustainable Development” <https://www.un.org/en/conferences/environment/rio1992> s.e.t. 16 Ağustos 2023
• UN, “The ocean – the world’s greatest ally against climate change”, <https://www.un.org/en/climatechange/science/climate-issues/ocean> s.e.t. 08 Ağustos 2023
• UN Human Rights Committee, ‘Views adopted by the Committee under article 5 (4) of the Optional Protocol, concerning communication No. 2728/2016’ CCPR/C/127/D/2728/2016
• UNHCR: ‘Cartagena Declaration’ <https://www.unhcr.org/media/cartagena-declaration-refugees-adopted-colloquium-international-protection-refugees-central> s.e.t. 5 Ekim 2023
• UNHCR Koko Warner, ‘In Search of Shelter: Mapping the Effects of Climate Change on Human Migration and Displacement’ <https://www.ciesin.columbia.edu/documents/clim-migr-report-june09_final.pdf> s.e.t. 7 Temmuz 2023
• UNHCR: ‘OAU Convention’ <https://www.unhcr.org/media/oau-convention-governing-specific-aspects-refugee-problems-africa-adopted-assembly-heads> s.e.t. 4 Ekim 2023
• UNHCR ‘What we do’ <https://www.unhcr.org/climate-change-and-disasters.html> s.e.t. 1 Temmuz 2023
• UNFCCC ‘Conference of the Parties (COP)’ <https://unfccc.int/process/bodies/supreme-bodies/conference-of-the-parties-cop> s.e.t. 4 Temmuz 2023
• U.S. Environmental Protection Agency ‘Climate Change Indicators in the United States’ <https://www.epa.gov/sites/production/files/2016-08/documents/climate_indicators_2016.pdf > s.e.t. 23 Mayıs 2023.
• U.N. General Assembly Resolutions 2994/XXVII, 2995/UVII and 2996/XXII (15 December 1972)
• United Nations Conference on the Human Environment, Stockholm, (16 June 1972)