Ali Salahaddin Yiğitoğlu’nun Türkçe Gazellerinde Vahdet-i Vücûd

Yıl 2023, , 150 - 167, 31.05.2023

Mehmet Tabakoğlu

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1278485

Öz

19. yy.’ın son çeyreğinde İstanbul’da doğan Ali Salahaddin, idadî-i mülkî ve hukuk mektebindeki öğreniminin ardından Maarif Nezaretine bağlı çeşitli kademelerde katiplik yapmıştır. Zengin bir ilim ve kültür ortamında yetişmiş olan Ali Salahaddin, Arapça, Farsça ve Fransızca bilmektedir. Kimi gazellerini Farsça kaleme kalmıştır. İstanbul’un meşhur bazı liselerinde Arapça, Farsça, Türkçe ve Edebiyat öğretmenliği yapmıştır. Daha çok dini ve tasavvufi muhitlerde bulunduğu anlaşılan Ali Salahaddin’in bazı yazıları dönemin saygın dergilerinde yayımlanmıştır. Çeşitli telif ve tercüme eserleri bulunmakla birlikte özellikle İbn Arabî’den yaptığı çevirilerle dikkat çekmektedir. 1925’te Aşkın Sesi adlı şiir kitabı basılmış olan Ali Salahaddin’in değişik konularda şiirleri vardır fakat onun en güzel ve güçlü şiirleri dini-tasavvufi konularda yazdıklarıdır. Biz bu makalede Yiğitoğlu’nun Türkçe gazellerinde yoğun bir şekilde işlediği vahdet-i vücud bahislerini belli başlıklar altında tahlil etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Ali Salahaddin, Vahdet-i Vücûd, Şiir.

Waḥdat Al-Wujūd in The Turkish Ghazals of Ali Salahaddin Yiğitoğlu

Öz

Ali Salahaddin was born in Istanbul in the last quarter of the 19th century. After studying at the civil high school and law school, he worked as a clerk at various levels of the Ministry of Education. He grew up in a rich scholarly and cultural environment and was fluent in Arabic, Persian and French. He wrote some of his ghazals in Persian. He taught Arabic, Persian, Turkish and Literature in some famous high schools of Istanbul. He was mostly involved in religious and sufi circles. Some of his writings were published in reputable journals of the period. He authored and translated various works and is especially notable for his translations of Ibn al-ʿArabī. Ali Salahaddin, who wrote the most beautiful and powerful poems on religious and Sufi subjects, has poems on various subjects and his book of poems titled Aşkın Sesi was published in 1925. In this article, we will try to analyse the waḥdat al-wujūd themes that Yiğitoğlu intensively deals with in his Turkish ghazals under certain headings.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Ali Salahaddin, Waḥdat al-wujūd, Poem.

Kaynakça

• Aksoy, Hasan. “Osman Dede Efendi, Musullu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/462-463. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Ali Salâhaddîn. Aşkın Sesi. İstanbul: Maarif Kütüphanesi, 1341.
• Ali Salâhaddîn. Aşkın Sesi. haz. Ayşe Sağlam - Mustafa Yiğitoğlu. İstanbul: DBY Yayınları, 2020.
• Bahâüddinzâde, Muhyiddin Mehmed. Şerhü’l-Esmâi’l-Hüsnâ. çev. Ali Salâhaddin Yiğitoğlu. haz. Maruf Toprak vd. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Bayraktar, Mehmet. “Giriş Dâvûd el-Kayserî’nin Hayatı, Eserleri ve Düşüncesi”. Dâvûd el-Kayserî Vahdet-i Vücûd Felsefesi. 9-81. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• Benli, Ali. “Adanalı Hoca Hayret’in Abdullah Hasîb’in İmruülkays Muallaka’sı Tercüme ve Şerhine Dair Eleştirileri”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 6/4 (2022), 1989-2004.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. ed. Mustafa Çiçekler. haz. M. A. Yekta Saraç. 3 Cilt. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2016.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 5. Basım, 2009.
• Demirli, Ekrem. Fusûsu’l-Hikem Şerhi (Fusûsu’l-Hikem Tercümesi İçinde). İstanbul: Alfa, 2017.
• DİA. “Bârgâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/70. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Edirneli Kâmî. Kâmî Dîvânı. haz. Gülgün Erişen Yazıcı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55977,kami-divani-pdf.pdf?0
• El-Aclûnî. Keşfu’l-hafâ. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2000.
• Eraslan, Kemal. “Akşemseddin’in Dinî-Tasavvufî Şiirleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten 32/1984 (1987), 11-85.
• Ergin, Hasibe. Abdullah Hasib, İmruulkays Kaside-i Muallakasının Şerhi (İstanbul 1316) Transkripsiyon İçerik ve Metod Açısından Tahlili. Trabzon Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Ergun, Sadettin Nüzhet. Türk Şairleri. 4 Cilt. İstanbul, 1941.
• Ertuğrul, İsmail Fenni. Vahdet-i Vücûd ve İbnü’l-Arabî. haz. Mustafa Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2020.
• Eraydın, Selçuk. “Feyiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/513-514. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı. Marifetname. haz. Cengiz Zengin - Oğuzhan Cengiz. İstanbul: Bilge Oğuz, 2016.
• Gören, Feyza. Bahâeddinzâde Muhyiddin Mehmed Efendi’nin Şerhu’l-Esmâi’l-Hüsnâ Adlı Eseri: Tahkik ve Değerlendirme. Marmara Üniversitesi, 2019.
• Güçtekin, Nuri - Karslı, İlyas. “II. Abdülhamid Dönemi Maarif Bürokratlarından Önemli Bir Sima: Fârukîzade Abdullah Hasîb Efendi”. VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 7/1 (2022), 69-97.
• İbnü’l-Arabî. Fusûsu’l-Hikem. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Alfa, 2017.
• İnal, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal. Son Asır Türk Şairleri. ed. İbrahim Baştuğ. 5 Cilt. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2002.
• Kılıç, Hulusi. “Mehmed Zihni Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/542-543. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Kılıç, Mahmut Erol. Şeyh-i Ekber İbn Arabî Düşüncesine Giriş. İstanbul: Sufi Kitap, 2011.
• Konuk, Ahmed Avni. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. haz. Mustafa Tahralı - Selçuk Eraydın. 4 Cilt. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 8. Basım, 2020.
• Köprülü, Mehmed Fuad. Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Alfa, 3. Basım, 2020.
• Kubbealtı Lugati. Erişim 05 Nisan 2023. http://lugatim.com/s/FEY%C4%B0Z.
• Kurnaz, Cemal. “Gönül”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/150-152. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Meydânî. Nuhbetü’l-Emsâl Mecmau’l-Amsâl Tercümesi (İnceleme-Metin). çev. Ali Salâhaddin Yiğitoğlu. haz. Muhammet İnce. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2022.
• Muhyiddin İbnü’l-Arabî. İnşâu’d-Devâir. çev. Ali Salâhaddin Yiğitoğlu. haz. Fakirullah Yıldız vd. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Muhyiddin İbnü’l-Arabî. Tedbîrât-ı İlâhiyye. çev. Ali Salâhaddin Yiğitoğlu. haz. Serhat Gültaş vd. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Muhyiddin İbnü’l-Arabî. Ukletü’l-Müstevfiz. çev. Ali Salâhaddin Yiğitoğlu. haz. Fakirullah Yıldız vd. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Niyâzî-i Mısrî. Dîvân-ı İlâhiyât (Seçmeler). haz. Mustafa Tatcı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Osmanzâde, Hüseyin Vassâf. Sefîne-i Evliyâ. haz. Mehmet Akkuş - Ali Yılmaz. 5 Cilt. İstanbul: Kitabevi, 2006.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 19. Basım, 2010.
• Sağlam, Ayşe - Yiğitoğlu, Mustafa. “Aşkın Sesi: İnceleme - Metin”. 5-42. İstanbul: DBY Yayınları, 2020.
• Salâhaddîn. Mehâsin-i Ahlak. İstanbul: Mihrân, 1324.
• Seccadî, Seyyid Cafer. Tasavvuf ve İrfan Terimleri Sözlüğü. çev. Hakkı Uygur. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Şimşek, Selami. Tasavvuf Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Tahralı, Mustafa. “Fusûsu’l-Hikem’de Tezadlı İfadeler ve Vahdet-i Vücûd”. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi II. 2/9-38. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 8. Basım, 2021.
• Tansel, Fevziye Abdullah. “XX. Asır Türk Edebiyâtı’nın Unutulmaması Gerekli Şairlerinden Ali Salâhaddin Yiğitoğlu (1877-1939)”. İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi 3 (1977), 265-282.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2. Basım, 2005.
• Üstüner, Kaplan. Tasavvuf ve Klasik Şiirimiz. Ankara: Akçağ Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Yılmaz, Nesrin. “Mehmed Es’ad Dede ve Beyân-ı Vahdet (Tevhidnâme) İsimli Manzumesi”. Edebi Eleştiri Dergisi 6/2 (2022), 79-103.
• Yılmazer, Ziya. “Esad Efendi, Sahaflar Şeyhizâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/341-345. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Yiğitoğlu, Ali Salâhaddin. Aşkın Sesi. haz. Maruf Toprak vd. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Yiğitoğlu, Ali Salâhaddin. El-Menhelü’l-Fâiz Fî Tercümeti Dîvâni İbni’l-Fârız: İbnü’l-Fâriz Dîvânı Şerhi (İnceleme- Tenkitli Metin). haz. Muhammet İnce. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Yiğitoğlu, Ali Salâhaddin. Mehâsin-i Ahlâk. haz. Maruf Toprak vd. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Yurdigül, Sümeyye. İbn Arabî’nin İnşâu’d-Devâir Adlı Risâlesi ve Ali Selahaddin Yiğitoğlu’nun Osmanlıca Tercümesinin Transkripsiyonu. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2020.