al-Shāfi'ī’s Influence on al-Bukhārī on the Issue of Khabar al- wāḥid

Yıl 2023, , 359 - 370, 30.11.2023

Sema Korucu Güven

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1332778

Öz

In the first centuries of the Hijra, the term khabar al-wāḥid was used in the sense of the news of one or a few people. However, the issue of khabar al-wahid was one of the debates that remained on the agenda due to the influence of the theological disagreements. Among the ḥadīth books compiled until the third century of the Hijra, only al-Bukhārī dealt with the issue of the khabar al-wāḥid in a separate chapter called “Kitab al-akhbār al-āḥād” in al-Jāmiʿ al-ṣaḥīḥ. al-Bukhārī’s treatment of this issue in a separate chapter in his work has been interpreted in terms of his jurisprudential identity. However, al-Bukhārī’s inclusion of this topic in his work can be interpreted as being influenced by his predecessors. As a matter of fact, it has been stated by commentators that al-Shāfi'ī was al-Bukhārī’s source on this subject. In this study, al-Shāfi'ī’s views on haber al-wāḥid are analyzed in terms of being a source for al-Bukhārī. The research on the subject is limited to al-Bukhārī’s al-Jāmiʿ al-ṣaḥīḥ and al-Shāfi'ī’s al-Umm and al-Risāla. Thus, as a result of the comparison of the aforementioned works of the two authors, it was aimed to determine whether al-Shāfi'īand al-Bukhārī were the sources for the issue of khabar al-wāḥid. The research has tried to realize its aim by moving from the examples used by each author. Therefore, the inductive method was used in this study.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Fiqh, al-Bukhārī, al-Shāfi, Khabar al-wāḥid

Şâfiî’nin Haber-i Vâhid Konusunda Buhârî’ye Etkisi

Öz

Haber-i vâhid, hicrî ilk asırlarda “bir veya birkaç kişinin haberi” manasında kullanılmaktaydı. Ayrıca haber-i vâhid konusu itikadî fikir ayrılıklarının etkisi ile gündemde kalan tartışmalardan biri olmuştur. Hicrî üçüncü asra kadar telif edilen hadis kitapları içerisinde sadece Buhârî, haber-i vâhidleri el-Câmiu’s-sahîh’te “Kitâbü Ahbâri’l-âhâd” adı ile müstakil bir bölümde işlemiştir. Bu mevzuyu eserinde müstakil bir bölüm altında işlemesi Buhârî’nin fıkhî kimliği ile yorumlanmıştır. Bununla birlikte Buhârî’nin eserine bu konuyu alması, onun kendinden önceki telifattan etkilendiği şeklinde yorumlanabilir. Nitekim Şâfiî’nin bu konuda Buhârî’ye kaynaklık ettiği şârihlerce dile getirilmiştir. Bu çalışmada Buhârî’ye kaynaklık etmesi bakımından Şâfiî’nin haber-i vâhid konusundaki görüşleri incelenmiştir. Konu hakkındaki araştırma Buhârî’nin el-Câmiu’s-Sahîh adlı eseri ile Şâfiî’nin el-Ümm ve er-Risâle adlı eserleri esas alınarak sınırlandırılmıştır. Böylece iki müellifin bahsi geçen eserlerinin mukayesesi neticesinde haber-i vâhid konusunda Şâfiî’nin Buhârî’ye kaynaklık edip etmediğini tespit etmek amaçlanmıştır. Araştırma her bir müellifin kullandığı örneklerden hareket ederek amacını gerçekleştirmeye çalışmıştır. Dolayısı ile bu çalışmada tümevarım metodu kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Fıkıh, Şâfiî, Buhârî, Haber-i Vâhid

Kaynakça

• Apaydın, H. Yunus. “Haber-i Vâhid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/355-363. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 9. Basım, 2016.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-kârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Mahmûd Muhammed Ömer. 25 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 2001/1421.
• Bağdadî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir. Usûlü’d-dîn. thk. Ahmed Şemseddîn. Beyrût: Dârul-Kütübi’l-İlmiyye, 2002/1423.
• Bağdadî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir. el-Fark beyne’l-fırak. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: TDV Yayınları, 2017.
• Bakıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. et-Tayyib. Kitâbü’t-Temhîd. nşr. Richard Joseph Mccarts. Beyrût: el-Mektebetü’ş-Şarkıyye, 1957.
• Bayraktutan, Osman. “Tevâtür Kavramını Kullanan İlimler”. İlahiyat Araştırmaları Dergisi 11 (Haziran 2019), 91-136.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. Dimaşk: Dâru İbn Kesîr, 2002/1423.
• Demir, Serkan. “Meşhur Hanefî Fakîhlerine ve Muhaddislere Göre Haber Türleri”. Hadis Tetkikleri Dergisi 9/2 (Aralık 2011), 75-97.
• Erdemci, Cemalettin. ”Kelam İlminde Haberin Epistemolojik Değeri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 6/4 (2006), 153-176.
• Ertürk, Mustafa. “Haber-i Vâhid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/349-352. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Gümüşoğlu, Hasan. “İtikad Açısından Mütevâtir Olmayan Haberin Bilgi Değeri”. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi 6/2 (2017), 279-306.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. Kitâbü’l-medhal ilâ kitâbi’l-iklîl. thk. Ahmed b. Fârif es-Selûm. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2003/1423.
• Hansu, Hüseyin. Mütevâtir Haber (Bilgi Değeri ve İslâm Düşüncesindeki Yeri). Van: Bilge Adamlar, 2008.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Hedyü’s-sârî. thk. Şuayb el-Arnaût. 2 Cilt. Dımaşk: er-Risâletü’l-Âlemiyye 2013/1424.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî vd. 13 Cilt. Kâhire: Matbaatü’s-Selefiyye, ts..
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1983/1403.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn eş-Şehrezûrî. Ulûmü’l-hadîs. thk. Nûruddin Itr. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1986/1406.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-adl. thk. Taha Hüseyin. 20 Cilt. b.y.: y.y., ts.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. İrşâdü’s-sârî. thk. Muhammed Abdülazîz el-Hâlidî. 15 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996/1416.
• Kirmânî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf b. Alî. el-Kevâkibü’d-derârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 25 cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1981/1401.
• Koçinkağ, Mansur. “Usûl İlminde Rivayet ve Şehâdet”. Hadis Tetkikleri Dergisi 13/2 (Aralık 2015), 27-43.
• Koçkuzu, Ali Osman. Rivayet İlimlerinde Haber-i Vâhidlerin İtikat ve Teşri Yönlerinden Değeri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Koçyiğit, Talât. Hadîs Usûlü. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1987.
• Makdisi, George. “Şâfi’i’nin Hukukî Teoloji Anlayışı: Usûl-i Fıkh’ın Kökenleri ve Önemi”. çev. Sami Erdem. Sünni Paradigmanın Oluşumunda Şâfi’î’nin Rolü. ed. M. Hayri Kırbaşoğlu. Ankara: OTTO Yayınları, 2016.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. thk. Muhammed Enver Hamid İsa. 2 Cilt. Kâhire: Mektebetü’z-Zâhiriyye, 2011.
• Özcan, Hanifi. Mâtürîdî’de Bilgi Problemi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2012.
• Özmen, Ramazan. “el-Buhârî’nin Haber-i Vâhid Savunusunda Kullandığı Âyetler Üzerine Bir İnceleme”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/4 (Ağustos 2009), 217-251.
• Özmen, Ramazan. “el-Buhârî’nin Haberu’l-Vâhid Savunusunda Kullandığı Hadislerin Hucciyeti Üzerine Bir İnceleme”. EKEV Akademi Dergisi 13/39 (2009), 133-154.
• Özmen, Ramazan. “Îsâ b. Ebân’ın Hayatı - Eserleri ve Haberlerin Epistemolojik Değeri ile İlgili Bazı Görüşleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 12 (2008), 127-154.
• Özpınar, Ömer. Hadîs Edebiyatının Oluşumu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Saklan, Bilal. Mütevâtir Hadisler ve Meseleleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1986.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Ebû Kuteye Nazr Muhammed Feryâbî. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Kevser, 1415.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. Cimâu’l-ilm, thk. Ahmed Muhammed Şâkir. b.y.: Mektebetü İbn Teymiyye, ts..
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Ümm. thk. Rifat Fevzî Abdulmuttalib. 11 Cilt. b.y.: Dârü’l-Vefâ, 2001/1422.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. er-Risâle. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kâhire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1938/1357.
• Şahyar, Ataullah. Aidiyet ve Geçmişiyle Hadislerde Âhad Mütevâtir Ayrımı Tespit Tetkik ve Yorum. İstanbul: AKDEM Yayınları, 2016.
• Toksarı, Ali. “Nisab Açısından Rivâyet ve Şehâdet Farkı”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (Ocak 1983), 231-248.
• Tunçbilek, Hasan Hüseyin. “Bilgi Kaynağı Olarak Haber-i Sadık”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/5 (Haziran 1999), 85-142.
• Yüksel, Emrullah. Âmidî’de Bilgi Teorisi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1991.
• Yüksel, Emrullah. Sistematik Kelam. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.