An Examination on the Possibility of Knowing the Unseen Realm

Yıl 2024, , 150 - 168, 31.05.2024

Faruk Gün

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1436073

Öz

The science of Kalām holds a significant place in Islamic thought and accepts reason, sound senses, and mutawatir reports as the primary sources of knowledge. However, there are uncertainties regarding how knowledge of concepts like the unseen realm can be accessed, the ways to reach true knowledge, and what constitutes acceptable sources of knowledge. These uncertainties raise questions about how the science of Kalam adopts an objective and universal understanding of knowledge and how it shapes its stance against false claims that contradict Islam's monotheistic belief. This study examines the methods of acquiring subjective knowledge and the sources of knowledge considered acceptable from the perspective of the science of Kalām, while addressing how false claims such as magic and sorcery contradict Islam's monotheistic belief. Furthermore, it details how the science of Kalām has established a system of knowledge and belief based on the fundamental sources of the Islamic faith. The study reveals that the science of Kalām accepts reason, sound senses, and definitive reports as true knowledge, which form the basis of objective knowledge in Islam. Access to knowledge of the unseen is granted only through God's knowledge and revelation, while magic and sorcery are rejected as they contradict the monotheistic belief.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Universe, Reason, Unseen, Revelation

Gayb Âlemini Bilmenin İmkânı Üzerine Bir İnceleme

Öz

Kelâm ilmi, İslâm düşüncesinde önemli bir yer tutmakla birlikte aklı, sağlam duyuları ve mütevâtir haberleri temel bilgi kaynakları olarak kabul eder. Ancak, gayb âlemi gibi konseptlerin bilgisine nasıl ulaşılabileceği, doğru bilgiye erişim yolları ve kabul edilebilir bilgi kaynaklarının neler olduğu konusunda farklı yaklaşımlar bulunmaktadır. Bu yaklaşımlar kelâm ilminin objektif ve evrensel bir bilgi anlayışını nasıl benimsediği ve İslâm'ın tevhid inancıyla çelişen gerçek dışı iddialara karşı tutumunu nasıl şekillendirdiği sorularını gündeme getirir. Bu çalışma, subjektif bilgi edinme yöntemlerini ve kelâm ilmi açısından kabul edilebilir bilgi kaynaklarını incelerken, büyü ve astroloji gibi gerçek dışı iddiaların İslâm'ın tevhid inancıyla nasıl çeliştiğini ele almaktadır. Ayrıca, kelâm ilminin İslâm inancının temel kaynakları üzerine nasıl bir bilgi ve inanç sistemini kurduğunu detaylandırmaktadır. Çalışma, Kelâm ilminin aklı, sağlam duyuları ve kesin haberleri doğru bilgi olarak kabul ettiğini ve bunların İslâm'da objektif bilginin temelini oluşturduğunu ortaya koymaktadır. Gayb bilgisine erişim yalnızca Allah'ın bilgisi ve vahiy ile sağlanırken, sihir ve büyü tevhid inancıyla çeliştiğinden kabul edilmez.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Âlem, Akıl, Gayb, Vahiy

Kaynakça

• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdullâh. Rûhu’l-Me‘ânî fî Tefsirî’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb‘i’l-Mesâni. thk. Ali Abdulbârî Atıyye. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2014.
• Âmidî, Seyfeddin. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. nşr. İbrâhim el-Acûz. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1405/1985.
• Ardoğan, Recep. “Kelâmcılara Göre Allah’a İmanda Akıl Yürütmenin Değeri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (Haziran 2004), 133-158.
• Atay, Hüseyin. “Gayb”. Diyânet Dergisi 8/82-83 (1969), 119-121.
• Aydın, Mehmet. “Allah'ın Varlığına İnanmanın Aklîliği”. İslâmî Araştırmalar 1/2, Ankara: 1986.
• Az, Mehmet Sait- Acar, Muhammet Cevat. “Dindarlık ile Özgecilik Arasındaki İlişki: Üniversite Öğrencileri ile Yapılan Bir Araştırma”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Haziran 2020), 742-773.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. El-İnsâf fîmâ Yecibü i‘tikâdühû ve lâ Yecûzü’l-Cehlübihî. nşr. Muhammed Zahîd el-Kevseri. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1950.
• Bayram, Enver. “Kur’âna’ Göre Allah-Âlem Münasebeti”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2013), 31-39.
• Beyâzîzâde, Ahmed Efendi. el-Usülü'l-Münîfe li’l-İmâm Ebî Hanîfe nşr. İlyas Çelebi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2000.
• Bulğen, Mehmet. "İslam Düşüncesinde Atomculuk,". KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 9/1 (Şubat 2011), 393-400.
• Bulğen, Mehmet. “Osmanlı Yeni İlm-i Kelâmında Materyalizm Eleştirileri”. Bilimname Düşünce Platformu. 30/1 (2016), 391-433.
• Bozkurt, Mustafa. “Kelâmcılarda Bilginin Tanımı Problemi”. Sivas, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2008), 253-274.
• Cafer es-Sâdık. Kitâbu’t-Tevhîd. İstanbul: Dersaadet, 1329.
• Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn Ebû’l-Me’âlî. el-İrşâd ilâ Kavâtı‘ı’l-Edille fî Usûli’l-İ‘tikâd. thk. Ahmet Abdurrahim es-Sayiğ, Tevfik Ali Vehbe. Kahire: Mektebetü’s-Sikâfetü’d-Dînîye, 2009.
• Çelebi, İlyas. “Klasik Bir Kelam Problemi: Hüsün-Kubuh”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16-17. (1999), 55-90.
• Çelebi, İlyas. Gayb Problemi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2009.
• Çelebi, İlyas. Kitaplara İman. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Fehd, Tevfîk. “İlm-i Ahkâm-ı Nucûm” TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl. Mısır: Emiriyye, 1322.
• Gün, Faruk. “Kelâm İlminde Metodoloji ve Problemlerin Dönemsel Doğuşu ve Gelişimi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2023), 352-379.
• Gün, Faruk. Gayb Bilgisi ve Gaybî Meseleler. İstanbul: Fecr Yayınları, 2022.
• Gülverdi, Selim. “Mâtürîdî’nin Gayb Meselesine Bakışı”. Batman Üniversitesi İslami İlimler Hakemli Dergisi 3/2 (Aralık 2019), 98-121.
• Harman, Vezir. “Seyfeddin Amidî’nin Kelam Sisteminde Kat’ilik ve Zannilik Açısından Deliller”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 10/2 (Temmuz 2012), 129-146.
• Huxley, Aldous. Kalıcı Felsefe. çev. Latif Boyacı, İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• Ilgaroğlu, Muhammed Caner. “Allah’ın Cüz’îleri (Tikelleri) Bilmesi Meselesi”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/1 (2019), 940-950.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl b. Ömer el-Kureşî. Tefsiru'l-Kur’âni'l-Azîm. nşr. Muhammed İbrahim Bennâv.d., İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984.
• İbn Teymiyye, Ebû’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. Mecmûu Fetâvâ. cem ve tertib: Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım el-Asımî en-Necdî. Riyad: Matabiü’r-Riyad, 1381/1962.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Metodoloji. Haz. Refik Ergin. İstanbul: Ötüken Neşriyat 2016.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. thk. Ahmed Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 2011.
• Kâdı Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Abdülcebbâr b. Ahmed. el-Muğnî fi Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl. nşr. Tahâ Hüseyin, İbrahim Medkûr vd. Kahire: ed-Dârü'l-Mısriyye li't-Te'lîf ve't-Terceme, 1380/1960.
• Kadî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Abdülcebbâr b. Ahmed. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. nşr. Abdülkerîm Osman. Kahire:1965.
• Karadaş, Cağfer. “Yakîn ve İtikad”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Bildiriler. ed. Orhan Şener Koloğlu v.d., 10/1 (2001), 113-126.
• Karadaş, Cağfer. On Kısa Sûre ile Son Peygamber. Bursa: Emin Yayınları, 2008.
• Karadaş, Cağfer. İslâm Düşüncesinde Ahiret. Bursa: Emin Yayınları, 2008.
• Karaman, Fikret. Dini Kavramlar Sözlüğü. Ankara: DİB Yayınları, 2015.
• Katipoğlu, Hasan. “Malebranche’ın Felsefesinde Din-Akıl İlişkisi”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7, (1993), 7-33.
• Kılavuz, Ulvi Murat; Kılavuz, Ahmet Saim. Kelâm’a Giriş. İstanbul: İSAM Yayınları, 2023.
• Küleynî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya῾kub. el-Usûl mine’l-Kâfî. nşr. Ali Ekber el-Gaffârî. Beyrut: Dâru Saab- Dâru't-te'ârif, 1401.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Alî b. Muhammed. Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn. Beyrût: Darul Fikr, 1407/1987.
• Mavil, Kılıç Aslan. “Mâtürîdîlere Göre Nübüvvetin Kapsam ve Gerekliliği”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (2017), 76–88.
• Ünverdi, Veysi. “Mâtürîdî’de İnsanın Sorumluluğu”. Usul İslâm Araştırmaları 20/20 (2013), 47-80.
• Ünverdi, Veysi. “Mu‘tezile’de Peygamberlerin İsmeti”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 15/1, (2015),77-111.
• Ünverdi, Veysi. “İslam Kelamı Açısından Mucize Keramet İlişkisi”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 16/2, 2020, 9-14.
• Şimşek, İsmail. Din Felsefesi kavramlar Sözlüğü. Ankara: Kitabe Yayınları, 2024.
• Özarslan, Selim. Avrupa'da İslâmofobi'nin Tarihi ve Kökleri ve Güncel Nedenleri. AKİF: Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesi Dergisi LIII/1 (2023), 62-74.
• Özten Ersan. Kelamda Yöntem ve Esaslar 1-2. “İlham, Sezgi ve Rüyanın Bilgi Değeri”. ed. Yasin Ulutaş, Kahramanmaraş: Klm Yayınları, 2023.
• Özten Ersan. Peygamberlerin Gaybı Bilme İmkânı. Ankara: Yayınevi Yayınları, 2012.
• Öztürk, Resul. “Allah’ın Birliği ve Tekliği (Vahdaniyeti ve Ehadiyeti) Bağlamında “Samed” İsmi ve Anlamı”. EKEV Akademi Dergisi XI/32, (2007), 47-70.
• Peter, Whitfield. Batı Biliminde Dönüm Noktaları. trc. Serdar Uslu. İstanbul: Küre Yayınları, 2018.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed. Usûlü’d-dîn. nşr. Hans Peter Lins. Kahire: Mektebetü'l-Ezheriyye Li't-Türâs, 1963.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. Meâlimu Usûli’d-Dîn. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-Gayb. Kahire: 1938.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. Esâsü’t-Takdîs. nşr. Ahmed Hicâzi es-Sekkâ. Kahire: 1986.
• Rıza, Muhammed Reşid. Tefsîru’l-Kur’ani’l-Kerim. Mısır: Menar Matbaası, 1999.
• Sâbûnî, Nûreddin. el-Bidâye fî uṣûli’d-dîn. Nûreddin es-Sâbûnî, el-Bidâye fî uṣûli’d-dîn. nşr. Bekir Topaloğlu. Dımaşk: Matbaatü Muhammed Hâşim el-Ketbî, 1399/1979.
• Sinanoğlu, Mustafa. Peygamberlere İman. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Şaşa, Mehmet. Kelam ve Tasavvuf Açısından Marifetullah. Ankara: Nobel Yayınları, 2018.
• Şaşa, Mehmet. “Kelam ve Tasavvuf Terminolojisinde Bilgi”. ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi (ASSAM-UHAD) 1 /2 (2014), 70-92.
• Teftâzânî, Sa’düddîn Mes’ûd b. Ömer. Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye. thk. Ahmet Hicazi es-Sakkâ. Kahire: Külliyeti Ezheriye, 1988.
• Taşköprizâde, İsâmüddîn Ahmed Efendi. Mevzûâtü’l-Ulûm Miftâhu’s-Saâde. çev. Kemâlettin Mehmet, İstanbul: İkdam Matbaası, 1313.
• Taylan, Necip. “Bilgi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/157-161. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali. “alm”. Keşşâfu Istılahâti’l-Fünûn. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984.
• Triton. A. S. İslâm Kelâmı. çev. Mehmet Dağ. Ankara: AÜİF Yayınları, 1983.
• Uysal, Ekrem. Eş’arî Kelâmı. ed. İsa Yüceer, Ankara: Sonçağ Yayınları, 2022.
• Uysal, Ekrem. Kelamda Yöntem ve Esaslar -2- “Bilgi Kaynakları Açısından Dini Hükümler”. ed. Yasin Ulutaş, Kahramanmaraş: Klm Yayınları, 2022.
• Yakıt, İsmail. Türk İslâm Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme. İstanbul: Ötüken Yayınevi, 2003.
• Yeşilyurt, Temel. “Bilgi Kuramı”. Kelâm. ed. Şaban Ali Düzgün. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.