THE THEORETICAL ROOTS OF THE PROBLEM OF THE ACTS’ RULE BEFORE THE MESSAGE

Yıl 2015, Cilt: 3 Sayı: 5, 194 - 218, 30.06.2015

Ayşegül Yılmaz

Öz

One of the topics that include an examination about the relation between reason and revelation is the problem of the rules of human acts before the message. This problem that is located in the triangle of Kalam, Usul al-Fiqh and Fiqh as an important subtitle of the problem of husn-qubh, is concerned with the role of human mind in the recognition of the rules of acts without The Ruler’s text or messengers.In Usul books, there are three main views on the assessment of human acts before the arrival of the shar‘: proscribed, permitted and un-assessable (in suspension). In this paper, it isn’t intended to count all the different opinions on the problem, but aimed to reveal the theoretical roots of this issue. For this purpose, two examples of scholars were selected. In the light of their (Basrî’s and Gazzâlî’s) views, the origins of this issue have been identified. Hence, this article is organized in three main sections followed by a brief conclusion. Primarily it has been presented how the problem was examined by the scholars, especially by Basri and Gazzali. After this general outline, the theoretical roots of the problem have been analyzed in the second part. In the last part, two similar problems have been gived. Eventually it is possible to say that the major conclusion derived from this study is that there are two important theoretical roots in the debate: “wisdom” and “reason/mind”.     

Anahtar Kelimeler

Reason, wisdom, legislation, rule/al-hukm

Teşrî‘den Önce Fiillerin Hükmü Meselesinin Teorik Temelleri

Öz

Fıkıh usûlünde akıl-nakil
ilişkisinin sorgulandığı konulardan biri de teşrî‘den önce fiillerin hükmü
meselesidir. Kelâm, usûl ve furû‘ üçgeninde ele alınan ve husün-kubuh tartışmalarının
önemli alt başlıklarından olan bu mesele, aslında aklın teklif ve teşrî‘deki
rolünü ortaya koyma çabalarından doğmuştur.

Fıkıh usûlü eserlerinde şer‘den
önce eşyanın hükmü konusunda hazr, ibâha ve tevakkuf olmak üzere üç ana tavır
yer alır. Bu çalışmada, tarafların konu üzerinde serdettiği görüşlerin
nakledilmesi değil, meselenin teorik temellerinin ortaya konulması
hedeflenmiştir. Bu sebeple bu teorik temellere işâret bakımından en önde gelen
iki örnek şahıs (Basrî ve Gazzâlî) seçilmiş, onların delil ve görüşleri
ışığında problemin kaynağına ulaşmaya çalışılmıştır. Bunun için ilk bölümde,
teşrî‘den önce fiillerin hükmü meselesi –Basrî ve Gazzâlî karşılaştırması
eşliğinde- genel hatlarıyla ortaya konulmuştur. Buradan hareketle tespit edilen
meselenin teorik temelleri ikinci bölümde ele alınmış; son bölümde ise aynı
teorik düzlemde tartışılan benzer meselelerden örnekler verilmiştir. Sonuç
olarak teşrî‘den önce fiillerin hükmü meselesindeki ihtilâfın temelinde, “hikmet”
ve “akıl” kavramlarının bulunduğu kanaatine ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Akıl, hikmet, teşrî‘, hüküm

Kaynakça

• Acem, Refik; Mevsûʻatu mustalahâti usûli’l-fıkh inde’l-müslimîn, Mektebetu Lübnan Nâşirûn, Beyrut 1998.
• Altıntaş, Ramazan; “Muʻtezile’de Akıl Anlayışı”, Kelâm İlmi’nin Yeniden İnşâsında Geleneğin Yeri (Sempozyum), Elazığ 2004.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed; el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, thk. Seyyid el-Cümeylî, Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1404.
• Arûsî, Muhammed Abdülkâdir; el-Mesâilü’l-Müşterake beyne usûli’l-fıkh ve usûli’d-din, Mektebetü’r-Rüşd.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd; İhkâmu’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl, thk. Abdülmecid Türkî, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut 1995.
• ----------; Kitâbu’l-hudûd fi’l-usûl, thk. Nezih Hammâd, nşr. Müessesetü’z-Zaʻnebî, Beyrut 1973.
• Bağdâdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer b. Ahmed (İbnü’l-Kassâr); el-Mukaddime fi’l-usûl, thk. Mustafa Mahdûm, Dâru’l-Maʻleme, Riyad 1999.
• Bâkıllânî, Ebû Bekir; et-Takrîb ve’l-irşâd (es-sağir), thk. Abdülhamid b. Ali Ebû Zenîd, Müessesetü’r-Risâle, II. Baskı, Beyrut 1998.
• Basrî, Ebü’l-Hüseyin; el-Muʻtemed fî usûli’l-fıkh, thk. Muhammed Hamidullah, el-Maʻhedu’l-ilmiyyu’l-Fransî, Dımeşk 1964-1965.
• ----------; Şerhu’l-Umed, thk. Abdülhamid b. Ali Ebû Zenîd, Dâru’l-matbaati’s-selefiyye, Kâhire 1410.
• Beyânûnî, Muhammed Ebü’l-Feth; “Hüküm”, DİA, XVIII, 466-468.
• Boynukalın, Ertuğrul; “Makâsıdü’ş-şerîa” DİA, XXVII, 423-427.
• Bûtî, Muhammed Saîd Ramadan; Davâbitu’l-maslaha fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1982.
• Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî; el-Fusûl fi’l-usûl, thk. Uceyl Câsim en-Neşemî, Vizâratu’l-evkâf ve’ş-şuûnu’l-İslâmiyye, Kuveyt 1985.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî; el-Burhân fî usûli’l-fıkh, thk. Abdülazîm ed-Dîb, Katar 1399.
• ----------; Kitâbu’t-Telhîs fî usûli’l-fıkh, thk. Abdullah Cevlem en-Nibâlî, Beşir Ahmed el-Umerî, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 1996.
• Debûsî, Ebu Zeyd; Takvîmu’l-edille fi usûli’l-fıkh, thk. Halil Muhyiddin el-Meys, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, II. Baskı, Beyrut 2007.
• Dihlevî, Şâh Veliyyullâh; Huccetullâhi’l-Bâliğa, thk. Seyyid Sabık, Kahire, Dârü'l-Kütübi'l-Hadise, [t.y.]
• Emir, Câbir İdris Ali; Menhecu’s-selef ve’l-mütekellimîn fî muvâfakati’l-akl li’n-nakl ve eseru’l-menheceyn f’il-akîde, Mektebetu Edvâi’s-Selef, Riyad 1998.
• Ferrâ, Ebû Yaʻlâ; el-Udde fî usûli’l-fıkh, thk. Muhammed Abdulkâdir Ahmed Atâ, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 2002.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed; el-İktisâd fi’l-iʻtikâd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1983.
• ----------; el-Maksadu’l-esnâ fî şerhi esmâillâhi’l-husnâ, thk. Muhammed Osman el-Hasen, Mektebetü’l-Kur’ân, Kâhire (t.y.).
• ----------; el-Menhûl min taʻlîkâti’l-usûl, thk. M. Hasan Heytû, Dâru’l-Fikr, Dımeşk 1400.
• ----------; el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl, el-Matbaatü’l-Emiriyye, Kâhire (Bulak) 1322.
• ----------; el-Mustasfâ, İslâm Hukukunda Deliller ve Yorum Metodolojisi trc. Yunus Apaydın, Rey Yayıncılık, Kayseri 1994.
• Hourani, George F., “İslâm’ın İlk Dönemlerinde İki Değer Kuramı”, terc. F. Kerim Kazanç, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1996, sy. 8, s. 271-281.
• Kelvezânî, Ebü’l-Hattâb el-Hanbelî; et-Temhîd fî usûli’l-fıkh, thk. Müfid Muhammed Ebû Amşe, Dâru’l-Medenî, Cidde 1985.
• İbn Abdisselâm, İzzuddîn b. Abdisselâm; Kavâidu’l-Ahkâm fî mesâlihi’l-enâm, Beyrut : [y.y.]
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir; İslâm Hukuk Felsefesi, terc. Mehmet Erdoğan, Vecdi Akyüz, Rağbet Yayınları, İstanbul 2013.
• İbni Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd; el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, thk. Mahmut Hâmid Osman, Dâru’l-hadis, Kâhire 1998.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan b. Ahmed el-Hemedânî el-Esedâbâdî; el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl, (XI: Teklîf), thk.
• Muhammed Ali en-Neccâr, Abduhalîm en-Neccâr, ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-telif ve’t-terceme, Kâhire 1963.
• -----------; (XVII: eş-Şerʻiyyât), thk. Tâhâ Hüseyin: ed-Dârü’l-Mısriyye li’t-te’lif ve’t-terceme, Kahire 1963.
• -----------; Şerhu’l-usûli’l-hamse, thk. Abdülkerim Osman, Mektebetu Vehbe, Kâhire 1988.
• Karâfî, Şihâbuddîn; el-İhkâm fî temyîzi’l-fetâvâ ani’l-ahkâm, thk. Abdülfettah Ebû Gudde, Haleb, el-Mektebetü'l-İslâmiyye, 1967.
• Koca, Ferhat; “Hikmet”, DİA, XVII, 514.
• Kutluer, İlhan; “Gâiyyet”, DİA, XIII, 292-295.
• Özervarlı, Sait M. ve Koca, Ferhat; “Hikmet”, DİA, XVII, 511-518.
• Semʻânî, Ebü’l-Muzaffer; Kavâtıʻu’l-edille fî usûli’l-fıkh, thk. Dr. Abdullah b. Hâfız b. Ahmed el-Hakemî, Mektebetü’t-tevbe, Riyad, 1419/1998.
• Semerkandî, Alâeddin Ebû Bekr Muhammed; Mîzânu’l-usûl fî netâici’l-ukûl fî usûli’l-fıkh, thk. Abdülmelik Abdurrahman Esʻad es-Saʻdî, Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûnü’d-Dîniyye, Bağdat 1987.
• Şâtıbî, İbrahim; Muvâfakât, nşr. Ebû Ubeyde Al-i Salman, Huber, Dâru İbn Affan, 1997/1417 (Muvafakat: İslami ilimler metodolojisi, trc. Mehmet Erdoğan, İstanbul, İz Yayıncılık, 1993)
• Şehrânî, Âyid b. Abdullah b. Abdülaziz; et-Tahsîn ve’t-takbîhu’l-ʻakliyyân ve eseruhümâ fî mesâili usûli’l-fıkh maʻa münâkaşa ʻilmiyye li usûli’l-medreseti’l-ʻakliyyeti’l-hadîse, Dâru künûzu işbiliya, Riyad 1429/2008.
• Şelebî, Mustafa; Ta‘lîlu’l-Ahkâm, Beyrut, Dârü'n-Nahdati'l-Arabiyye, 1981/1401.
• Şîrâzî, Ebû İshak Cemaleddin İbrâhim b. Ali b. Yusuf (476); Şerhu’l-Lümaʻ, thk. Abdülmecid Türkî, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut 1988.
• ----------; et-Tebsıra fî usuli’l-fıkh, thk. Muhammed Hasan Heytû, Dârü’l-Fikr, Dımeşk 1980.
• Tehânevî, Muhammed Ali; Keşşâfu ıstılâhâti’l-funûn ve’l-ulûm, Mektebetü Lübnân Nâşirûn, Beyrut 1996.
• Tekineş, Ayhan; “İlk Devir İslam Dünyasında Akıl Üzerine Tartışmalar”, Dîvân: İlmî Araştırmalar, 2001, c. VI, sy. 10, s. 199-214
• Topaloğlu, Bekir; “Hakîm”, DİA, XV, 181-182.
• Tûfî, Necmeddin Süleyman b. Abdülkaviyy; Der’u’l-kavli’l-kabîh bi’t-tahsîn ve’t-takbîh, thk. Eymen Mahmûd Şehâde, Merkezü’l-Melik Faysal li’l-buhûs ve’d-dirâsâti’l-İslâmiyye, Riyad 2005.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdillah b. Bahadır; el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh, thk. Muhammed Muhammed Tâmir, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 2000.