DETERMINISM-VOLUNTARISM DICHOTOMY IN SOCIOLOGY AND KALAM

Yıl 2016, Cilt: 4 Sayı: 7, 1 - 22, 15.06.2016

Murat Kobya

Öz

Determinism-voluntarism dichotomy about human behaviours has caused theoretic polarizations both in social sciences and theology. In sociology, the perceptive of positivist-naturalist social science which has produced the macro theories emphasizing structures and systems determining the actions of individuals is on the side of determinist camp; the perceptive of interpretative-humanist which has produced theories emphasizing a human subject building up the structures and systems is on the side of voluntarist camp. In the Kalam, it is possible to trace the same discussion about human behaviour. However, here, we notice that the issue is to be discussed regarding to the belief in destiny. In the Kalam, instead of structure, system, etc. which determines human behaviour in the sociology, God, omnipotent, is to take part in. In the Islamic studies, the destiny problem which implies that human behaviour has been determined by Allah in advance is issue of compromising with omnipotent of God and human willpower and, that is, religious and ethical responsibility of human.

Anahtar Kelimeler

Determinism, Voluntarism, İnterpretative Sociology, Positivist Sociology

Sosyolojide ve Kelam İlminde Determinizm-İradecilik Dikotomisi

Öz

İnsan davranışları ile ilgili determinizm-iradecilik dikotomisi, gerek sosyal bilimlerde gerekse dini ilimlerde teorik kamplaşmalara sebep olmuştur. Sosyolojide, bireyin eylemini belirleyen yapı ve sistemleri vurgulayan makro teoriler üreten pozitivist-natüralist sosyal bilim anlayışı determinist kampta; yapı ve sistemleri inşa eden insan faili vurgulayan teorilere vücut veren yorumlayıcı-hümanist perspektif ise iradeci kampta yer almaktadır. Kelam ilminde de, insan davranışı ile ilgili aynı tartışmanın izini sürmek mümkündür. Ancak burada, meselenin kader inancıyla bağlantılı olarak tartışıldığını görmekteyiz. Kelamda; sosyolojideki insan davranışını belirleyen yapı, sistem, vb. yerini kâdiri mutlak yani sonsuz ve sınırsız kudret, ilim ve irade sahibi bir tanrı almaktadır. İslami ilimlerde, insan davranışlarının Allah tarafından önceden belirlendiğini ima eden kader problemi, Allah’ın sonsuz irade ve kudretiyle insan özgürlüğünü ve dolayısıyla insanın dini ve ahlaki sorumluluğunu telif etme sorunudur. 

Anahtar Kelimeler

: Determinizm, İradecilik, Yorumlayıcı Sosyoloji, Pozitivist Sosyoloji

Kaynakça

• Abdülhamid, İrfan, “Cebriyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), VII, 205-208.
• Berger, Peter L ve Thomas Luckmann, Gerçekliğin Sosyal İnşası (çev. Vefa Saygın Öğütle), İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2008.
• Berger, Peter L, Kutsal Şemsiye (çev. Ali Coşkun), İstanbul: Rağbet Yayınları, 2005.
• Bolay, Süleyman Hayri, Felsefi Doktrinler ve Terimler Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları, 1996.
• Çelebi, İlyas, “Mutezile”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXI, 391-401.
• Giddens, Anthony, Sosyal Teorinin Temel Problemleri (çev. Ümit Tatlıcan), İstanbul: Paradigma Yayınları, 2005.
• Giddens, Anthony, Sosyolojik Yöntemin Yeni Kuralları (çev. Ümit Tatlıcan ve Bekir Balkız), İstanbul: Paradigma Yayınları, 2003.
• Gölcük, Şerafeddin, Bâkıllânî ve İnsanın Fiilleri, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Kızılçelik, Sezgin, Sosyoloji Teorileri II, Konya: Yunus Emre Limited Şirketi, 1994.
• Kirman, Mehmet Ali, Din Sosyolojisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2004.
• Kobya, Murat, “Din Sosyolojisinde Dini Davranış Kuramları”, dergiabant (AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi), 3/6 (2015), 50-63.
• Kobya, Murat, Sosyal Bilimler ve Dini İlimlerde Davranış Kuramları, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2012.
• Kobya, Murat, “Sosyal Bilimler ve Dini İlimlerde Davranış Tasavvuru”, Toplum Bilimleri Dergisi, 6/12 (2012), 41-56.
• Layder, Derek, Sosyal Teoriye Giriş (çev. Ümit Tatlıcan), İstanbul: Küre Yayınları, 2006.
• Poloma, Margaret M, Çağdaş Sosyoloji Kuramları (çev. Hayriye Erbaş), Ankara: Palme Yayıncılık, 2011.
• Slattery, Martin, Sosyoloji’de Temel Fikirler (edit. Ümit Tatlıcan ve Gülhan Demiriz), Sentez Yayıncılık, 2008.
• Swingewood, Alan, Sosyolojik Düşüncenin Kısa Tarihi (çev. Osman Akınhay), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1998.
• Topaloğlu, Bekir, “Mâtürîdî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXVIII, 151-157.
• Turhan, Kasım, Kelâm ve Felsefe Açısından İnsan Fiilleri, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2003.
• Wallace, Ruth A. ve Alison Wolf, Çağdaş Sosyoloji Kuramları (çev. Leyla Elburuz, M. Rami Ayas), İzmir: Punto Yayıncılık, 2004.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Kesb”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXV, 304-306.
• Yeprem, M. Saim, İrâde Hürriyeti ve İmâm Mâtürîdî, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1997.