IN THE CONTEXT OF AMTHAL AL-QURAN, AN ASSESSMENT OF AL-AMTHAL MIN AL-KITAB WA AS-SUNNAH OF HAKIM ET-TIRMIDHI

Yıl 2016, Cilt: 4 Sayı: 8, 86 - 103, 10.12.2016

Süleyman Kaya

Öz

Amthâl al-Quran is one of the important characteristics of the Quranic style. Therefore, studies about the subject have begun in the early dates. The book of Hakim et-Tirmizi called al-Amthal min al-Kitab wa as-Sunnah is one of these studies. Hakim who is a well-known sufi is to assess the subject on a large scale within the scope of ishari-batıni commets. In this article, first of all, the conceptual framework of Amthal al-Quran, its importance in terms of the Quranic style and some books regarded the subject written in the early times have been dealt with. Then, emphasizing the importance of the relevant book of Hakim in this sense, the book has been tried to be evaluated in terms of the content of it. The book has two chapters. In the first, some amthals in the Quran have been dealt with, and comments about amthals prevailing in hadiths, some narrations and among public has been given. As understood from the explanation in the introduction, it has been found that Hakim has prefered a comment ishari-batıni oriented.

Anahtar Kelimeler

the Quran, amthal al-Quran, Hakim, comment, eloquence

Emsâlü’l-Kur’an Bağlamında Hakîm et-Tirmizî’nin el-Emsâl mine’l-kitâb ve’s-sünne Adlı Eserinin Değerlendirilmesi

Öz

Emsâlü’l-Kur’an,
Kur’an üslubunun önemli özelliklerinden birisidir. Bu sebeple konuyla ilgili
çalışmalar erken dönemde başlamıştır. Hakîm et-Tirmizî’nin “el-Emsâl
mine’l-Kitâb ve’s-Sünne” isimli eseri de bu çalışmalardan birisidir. Önemli
bir mutasavvıf olan Hakîm bu çalışmasında konuyu büyük ölçüde işârî-bâtınî
yorum kapsamında değerlendirmiştir. Bu makalede, önce Emsâlü’l-Kur’an’ın
kavramsal çerçevesine, Kur’an üslubu açısından önemine ve konuyla ilgili erken
dönemde telif edilen başlıca eserlere yer verilmiştir. Sonra da Hakîm’in ilgili
kitabının bu anlamda önemine vurgu yapılarak eser muhteva açısından
değerlendirilmeye çalışılmıştır. İki ana bölümden oluşan eserin birinci
bölümünde Kur’an’da geçen bazı emsallerin konu edinildiği, ikinci bölümde ise
hadislerde, bazı rivayetlerde ve âlimlerin kullandığı halk arasında yaygın olan
emsaller üzerinden yorumlar yapıldığı görülmüştür. Giriş bölümündeki
açıklamalardan da anlaşılacağı üzere Hakîm’in işârî-bâtınî ağırlıklı bir yorumu
tercih ettiği tespiti yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Emsâlü’l-Kur’an, Hakîm, yorum, belâgat

Kaynakça

• Abdülazîz, Osmân Abdülmünim, “Fevâidu Darbi’l-Emsâl fi’l-Kur’ani’l-Kerîm”, Mecelletü Külliyyeti’l-İslâmiyye, (2012).
• Ahmed Emin, Feyzu’l-Hâtır, Kahire: Mektebetü’n-Nehdatü’l-Mısriyye, tarihsiz.
• Amâyirah, Hannân İsmâil-Nezzâl, Fevzi Süheyl, “Lugatü’l-Meseli’l-Arabî Dirâseten Vasfiyyeten Tahlîliyyeten”, Mecelletü’l-Câmiati’l-İslâmiyye li’l-Buhûsi’l-İnsâniyye, (2014).
• el-Askerî, Ebû Hilâl Hasen b. Abdillah b. Sehl b. Mehrân, Kitâbu Cemherati’l-Emsâl, (tahric, Ahmed Abdüsselâm-Muhammed Saîd b. Besyûnî Zeğlûl), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyyye, 1988.
• Ateş, Süleyman, İşârî Tefsir Okulu, Ankara: AÜİF Yay., 1974.
• Ayyıldız, Mustafa-Birgören, Hamdi, Edebiyat Bilgi ve Kuramları, Ankara: Akçağ Yay., 2009.
• Batar, Yusuf, “Bir Öğretim Yöntemi Olarak Emsâlü’l-Kur’an”, İslâmî İlimler Dergisi, (2013).
• Bilgegil, M. Kaya, Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât), İstanbul: Enderun Kitabevi, 1989.
• Bulut, Ahmet, “Emsâlü’l-Kur’an”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, III, (1991).
• Bûtî, Muhammed Saîd Ramazan, min Revâi’il-Kur’an, Dımeşk: Mektebetü’l-Fârâbî, tarihsiz.
• el-Cârim, Ali-Emin, Mustafa, el-Belâgatü’l-Vâdıha, Dâru’l-Meârif, 1999.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2013.
• Ceyûşî, Muhammed İbrâhîm, el-Hakîm et-Tirmizî Dirâse li Âsârihî ve Efkârihî, Kahire: Dâru’n-Nehda, tarihsiz.
• el-Cürcânî, Seyyid Şerif, Mu’cemü’t-Ta’rîfât, (tahkik, Muhammed Sıddık Minşâvî), Kahire: Dâru’l-Fazîle, 2004.
• el-Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkâhir b. Abdirrahmân b. Muhammed, Esrâru’l-Belâga, Cidde: Dâru’l-Medenî, tarihsiz.
• Çetiner, Bedrettin, “Mesel”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXIX, 299-301.
• ed-Dabî, Mufaddal b. Seleme b. Âsım, el-Fâhir fi’l-Emsâl, (tahkik, Muhammed Osman), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Demirci, Muhsin, Tefsir Usûlü, İstanbul: İFAV, 2013.
• Durmuş, İsmail, “Mesel”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXIX, 293-297.
• Durmuş, İsmail-Pala İskender, “İstiâre”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXIII, 315-318.
• Ebû Süleyman, Şeyh Sabır Hasan Muhammed, “Emsâlü’l-Kur’an”, (çev. Mustafa Hocaoğlu), Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 12/1, (2012).
• Ebû Zeyd, Nasr Hâmid, Tefsirde Akılcı Eğilim, (çev. Numan Konaklı-Nihat Uzun), İstanbul: Mana Yay., 2015.
• Ebû Ubeyde, Ma’mer b. Müsennâ, Mecâzü’l-Kur’an, (tahkik, Fuad Sezgin), Kahire: Mektebetü’l-Hancı, tarihsiz.
• Hakîm et-Tirmizî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali, el-Emsâl mine’l-Kitâb ve’s-Sünne, (tahkik, Ali Muhammed Becâvî), Kahire: Dâru Nehdati Mısır, 1975.
• Hakîm et-Tirmizî, Mesâilu’l-Meknûne ,(tahkik, Muhammed İbrâhim Ceyûşî), Dâru’t-Türâsi’l-Arabî, 1980.
• Hakîm et-Tirmizî, Tahsîlu Nezâiri’l-Kur’an, (tahkik, Hüsnî Nasr Zeydân), Kahire: Mektebetü Ummâl, 1969.
• el-Ferâhîdî, Halil b. Ahmed Kitâbu’l-Ayn, (tahkik, Abdühamîd Hendâvî), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Hamâyil, Abdu Atallah, “el-Mecâlâtü’t-Terbeviyyetü’l-Müstanbitatü mine’l-Meseli’l-Kurânî”, Mecelletü Câmiatü’l-Kudüs, 2/7, (2013).
• Hamidullah, Muhammed, Kar’an-ı Kerîm Tarihi, (çev. Salih Tuğ), İstanbul: İFAV Yay., 1993.
• el-Hâşimî, Seyyid Ahmed, Cevâhiru’l-Belâga fi’l-Meânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî’, Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1999.
• el-Hücvîrî, Ebü’l-Hasen Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-Cüllâbî, Keşfu’l-Mahcûb, (tahkik, İsʻâd Abdulhâdî Kındîl), Mısır: Meclisü’l-Aʻla li Şüûni’l-İslâmiyye, 1974.
• Hüseyin b. Fazl, el-Emsâlü’l-Kâmine fi’l-Kur’ani’l-Kerîm, (tahkik, Ali Hüseyin el-Bevvâb), Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1992.
• el-Isfehânî, Râğıb, Müfredâtü Elfâzi’l-Kur’an, (tahkik, Safvân Adnân Dâvûdî), Beyrut: Dâru’ş-Şâmiyye, 1997.
• İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, Kahire: Dâru’l-Meârif, tarihsiz.
• İbn Nedîm, Fihrist, (tahkik, Rızâ Teceddüt), Tahran: 1971.
• Îyd Cemâleddin, Mâ Yung Cung, Emsâlü’l-Kur’aniyye Dirâse Lugaviyye, (Âlu’l-Beyt Üniversitesi Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü Yüksek Lisans Tezi), Ürdün: 2005.
• Kâtip Çelebi, Keşfu’z-Zunûn, (hazırlayanlar, Şerafettin Yaltkaya, Rifat Bilge), Ankara: MEB, 1972.
• Kaya, Süleyman, Tahsîlu Nezâiri’l-Kur’an’ı Bağlamında Hakîm Tirmizî’de Vücûh ve Nezâir, İstanbul: Rağbet Yay., 2016.
• Koçak, Süleyman, “Kur’ân’da Mesellerle Anlatımın Eğitim Açısından Değeri”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9/1, (2009).
• Melek, Nesrin Tâhir, “el-Emsâl fi’l-Edebi’l-Arabî ve’l-İslâmî Dirâseten Tahkîkıyyeten”, İktaislâmîka, 1/1, (2013).
• Mennâu’l-Kattân, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’an, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• es-Sekkâkî, Muhammed b. Ali, Miftâhu’l-Ulûm, (şerh, Naîm Zerzur), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, el-Itkân fî Ulûmi’l-Kur’an, (tahkik, Mustafa Dîb el-Buğâ), Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1996.
• Sülün, Murat, Kur’an Kılavuzu Mutlak Gerçeğin Sesi, İstanbul: Ensar Yay., 2013.
• Şengül, İdris, Kur’an Kıssaları Üzerine, İzmir: Işık Yay. 1995.
• eş-Şerîf, Mahmud b., el-Emsâl fi’l-Kur’an, Riyad: Dâru Ukaz, 1979.
• Taşköprizâde, Ahmed Efendi, Miftâhu’s-Seâde, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Turgut, Ali, Tefsir Usûlü ve Kaynakları, İstanbul: İFAV, 1991.
• Türkmen, Dursun Ali, “Arap Dilindeki Mesellerin Oluşumunda Kur’an’ın Etkisi”, EKEV Akademi Dergisi, (2005).
• Ulutürk, Veli, Kur’an’da Temsilî Anlatım, İstanbul: İnsan Yay. 1995.