KHALID B. YAZID (AND HIS FAMILY): EVALUATIONS ON HIS POLITICAL AND CULTURAL EFFICIENCY

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 10, 160 - 176, 15.12.2017

Ömer Aras

Öz

The Umayyad dynasty, which took over the administration after the Rashid caliphs, is a family that played an important role for a period. With the Jabiyah meeting, the right to manage was taken from the Sufyani arm, one of the Umayyad families, and transferred to the Marwani branch. Khalid b. Yazid is one of the important figures of the Umayyads, of this process which means a kind of axis change in the administration. Khalid, who was the candidate of the Sufyani arm of the Bani Umayya and the Yemeni tribes supporting it, was not elected to the caliph because of his young age but was designated as the first heir. Marwan b. Hakam married his mother. Khalid, who is not very active in the political arena, is regarded as the first translator in the Islamic world to translate works from Greek and Coptic into fields such as medicine, philosophy and alchemy/chemistry. There are many treatises on chemistry, which are related to him with this aspect being controversial. In this work we will try to focus on his personality, political and scientific direction. Based on classical sources and contemporary works, we aim to contribute to the work on its historical-real personality.

Anahtar Kelimeler

Halid b. Yazid, Jabiyah, Alchemy, Translations, Sufyani

HALİD BİN YEZİD (VE AİLESİ): SİYASİ VE KÜLTÜREL ETKİNLİĞİ ÜZERİNE DEĞERLENDİRMELER

Öz

Raşid halifelerden sonra yönetimi ele geçiren Emevi hanedanı bir dönem için önemli roller oynamış bir ailedir. Cabiye toplantısıyla birlikte yönetim hakkı Emevi ailelerinden biri olan Süfyani kolundan alınarak Mervani koluna devredilmiştir. Halid b. Yezid ise Beni Ümeyye’nin, yönetimde bir nevi aks değiştirmesi anlamına gelen bu sürecin önemli figürlerinden biridir. Câbiye toplantısında Benî Ümeyye’nin Süfyanî kolunun ve onu destekleyen Yemenli kabilelerin adayı olan Halid, yaşının genç olmasından dolayı halife seçilmemiş ancak birinci veliaht olarak belirlenmiştir. Halife seçilen Mervan b. Hakem onun annesi ile evlenmiştir. Siyasi alanda çok fazla aktif olmayan Halid, İslam dünyasında ilk kez Yunanca ve Kıptîce’den tıp, felsefe ve simya/kimya gibi alanlarda eserler tercüme eden kişi olarak kabul edilir. Onun bu yönü tartışmalı olmakla birlikte kendisine nisbet edilen, kimya üzerine birçok risale mevcuttur. Bu çalışmamızda onun kişiliği, siyasi ve ilmi yönü üzerinde durmaya çalışacağız. Klasik kaynaklar ve çağdaş çalışmaları esas alarak onun tarihsel-gerçek kişiliği üzerindeki çalışmalara katkı yapmayı amaçlamaktayız.

Anahtar Kelimeler

Halid b. Yezid, Câbiye, Simya, Tercümeler, Süfyani

Kaynakça

• (Yazarı Bilinmiyor), Ahbârü'd-devleti'l-Abbasiyye, (Abdülazîz Duri; thk. Abdülcebbar Muttalibi) Beyrut t.y.
• Belazüri, Ebü'l-Abbas Ahmed b. Yahyâ b. Cabir, Ensâbü'l-eşraf, (thk. Riyaz Zirikli, Süheyl Zekkar), Beyrut: Dârü'l-Fikr, 1996, I-XIII.
• Belazüri, Fütuhu'l-Büldan, Beyrut: Dar ve Mektebetü'l-Hilal, 1988.
• Cabir b. Hayyan, Ebû Musa Cabir b. Hayyan b. Abdullah el-Ezdi (Ö. 200/815), Resailu Cabir b. Hayyan, (haz. Ahmed Ferîd el-Mezîdî), Beyrut 2006.
• Cahiz, Ebû Osman Amr b. Bahr b. Mahbub el-Kinani el-Leysi, Kitâbü'l-hayevan, Beyrut 2004.
• Cahiz, el-Beyan ve’t-Tebyin, Beyrut: Dar ve Mektebetü'l-Hilal, 2002, I-III.
• Cahız, Resailü's-Siyasiyye, Beyrut: Beyrut: Dar ve Mektebetü'l-Hilal, t.y.
• Duri, Abdulaziz, İlk Dönem İslam Tarihi, Trc. Hayrettin Yücesoy, İstanbul 1991.
• İbn Ebû Hâtim ,Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris, el-Cerh ve't-Ta'dil, Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabi, Beyrut 1952,
• Ebû Abdullah Nuaym b. Hammad b. Muaviye Nuaym b. Hammad, Kitabü’l-Fiten, (thk. Semîr b. Emin ez-Züheyri), Kahire 1991, I-II.
• Ebü'l-Abbas Muhammed b. Yezid b. Abdülekber el-Ezdi Müberred, el-Kamil [fi’l-edeb], (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), Kahire: Dârü'l-Fikri'l-Arabi 1997, I-IV.
• Fesevi,Ebû Yusuf Yakub b. Süfyan b. Cuvvan el-Farisi, Kitâbü'l-Ma'rife ve't-Tarih, (thk. Ekrem Ziya Umeri), Beyrut 1981, I-III.
• el-Hamevi, Ebû Abdullah Şehabeddin Yakut b. Abdullah Yakut, İrşadü'l-Erib ila Ma'rifeti'l-Edib, (thk. İhsan Abbas), Beyrut 1993, I-VII.
• Haraiti, Ebû Bekr Muhammed b. Cafer b. Muhammed b. Sehl Samerri, İ’tilalü’l-Kulub, (thk. Hamdi Dimerdaş), Riyad 2000.
• al-Hassan, Ahmad Y., “The Arabic Origin of Liber de Compositione Alchimiae”,history-science-technology.com, (Çevrimiçi), 07/05/16.
• Havfi, Ahmed Muhammed, Edebü's-Siyase fi'l-Asri'l-Ümevi, Beyrut: Dârü'l-Kalem, 1965.
• Hıreysat,Muhammed Abdülkadir, “Halid b. Yezid b. Muaviye”, TDV İslam Ansiklopedisi, (DİA), XV, 292-293.
• Hicazi, Abdullah, “Emir Halid b. Yezid b. Muaviye el-Emevî”, Mevsuatu A'lami'l-Ulema ve'l-Üdebai'l-Arab ve'l-Müslimin, Beyrut 2004, I-IV.
• İbn Abdürabbih, Ebû Ömer Ahmed b. Muhammed el-Kurtubi,el-İkdü'l-Ferid, Beyrut 1983, I-VIII.
• İbn Asakir, Ebü'l-Kâsım Sikatüddin Ali b. Hasan b. Hibetullah, Târîhu Medîneti Dımaşk, (thk. Ali Şiri), Dımaşk: Dârü'l-Fikr, 1982, I- LXXX.
• İbn Habib, Ebû Ca'fer Muhammed b. Habib İbn Ümeyye b. Amr el-Hâşimi el-Bağdadi, Kitabü’l-Muhabber, (Tsh. Ilse Lichtenstadter), Beyrut: Dârü'l-Âfâkı'l-Cedîde, t.y.
• İbn Haldun, Ebu Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddime, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul 1983.
• İbn Hallikan, Ebü'l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed, Vefeyatü'l-A'yan ve Enbau Ebnai'z-Zaman, (thk. İhsan Abbas), Beyrut: Dâru Sadır, 1978, I-VII.
• İbn Kesir, Ebü'l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihaye, (thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki), Cize: Hicr li't-Tıbaa ve'n-Neşr, 1997, I-XXI.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe Dîneverî, el-Maarif, (thk. Servet Ukaşe), Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-amme li’l-kütüb,1992.
• İbn Sa'd, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa'd b. Meni' ez-Zühri, Kitâbü't-Tabakati'l-Kebir, (thk. İhsan Abbas), Beyrut: Dâru Sadır, 1968, I-VIII.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim, Camiü’l-Mesail, (thk. Muhammed Aziz Şems), y.y.: Dâru Alemi’l-Fevaid, 2001.
• İbn Teymiyye, Mecmuatü’l-Fetava, (thk. Abdurrahman b. Muhamed b. Kasım), Riyad: Mücemmaü’l-Melik Fehd li-Tıbaati’l-Mushafi’ş-Şerif, 1991.
• İbn Yunus, Ebû Saîd Abdurrahman b. Ahmed b. Yunus b. Abdila’la Sadefi, Tarihü’l-Mısriyyin, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.I-II.
• İbnü'l-Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî, el-Muntazam fî Tarihi'l-Müluk ve'l-Ümem, (thk. Muhammed Abdülkadir vd.), Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1992, I-XIX.
• İbnü'l-Kıfti, Ebü'l-Hasan Cemaleddin Ali b. Yusuf b. İbrâhim, Tarihü'l-Hükema, (thk. İbrahim Şemsüddin), Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2005,
• İbnü'n-Nedim, Ebü'l-Ferec Muhammed b. İshak, el-Fihrîst, (thk. İbrahim Ramazan), Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1997.
• el-İsfahani, Ali b. Hüseyin b. Muhammed Ebü'l-Ferec, Eğanî, Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1927.
• Karakaş, Mahmut, 8. Yüzyıldan 19. Yüzyıla Müslüman Bilim Adamları, İstanbul: Mostar, 2009.
• Katib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah, Keşfü’z-Zünun an Esami’l-Kütübi ve’l-Fünun, Bağdat: Mektebetü'l-Müsenna, 1941, I-VI.
• Kılıç, Mahmut Erol, İslam Kaynakları Işığında Hermes ve Hermetik Düşünce, (Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1989)
• Makdisi, Muhtâr b. Tahir, el-Bed' ve't-Tarih, Port Said Port Said: Mektebetü’s-Sekafeti’d-Diniyye, t.y., I-VI.
• Mantran, Robert, “Humus”, DİA, XVIII, s. 370-373.
• Mes'udi, Ebü'l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali, Mürûcü’z-Zeheb ve Me'âdinü'l-Cevher, (thk. Esad Dağur), y.y.: Dârü'l-Hicre, 1989.
• Özlem, Doğan, Tarih Felsefesi, Ankara: İnkılap Kitabevi 2006.
• Öztürk, Mustafa “Muhaddislerin Felsefî İlimlere Bakışları ve Filozof Muhaddisler (Hadis İlminde Yeni Bir Kavra M Denemesi)”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 16, Yıl: 2007, s. 59-84.
• Sezgin, Fuad, Tarihü't-Türasi'l-Arabi : es-Simya - ve’l-Kimya - en-Nebat - ve’l-Felaha hatta nahve 430 h, (Trc. Abdullah b. Abdullah el-Hicazi), Riyad: Câmiatü'l-Melik Suud, 1986.
• Sezgin, İslam’da Bilim ve Teknik: Arap-İslam Bilimleri Tarihine Giriş, Trc. Abdurrahman Aliy, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) ; Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007.,
• Süheyli, Ebü'l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah b. Ahmed, er-Ravzü'l-Ünüf fî Şerhi's-Sireti'n Nebeviyye li-İbn Hişam, (thk. Ömer Abdüsselam es-Selami), Beyrut: Dâru İhyai't-Türâsi'l-Arabi, 2000.
• Taberi, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid, Tarihü't-Taberi: Tarihü'l-Ümem ve'l-Müluk, Beyrut: Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabi, 1967.
• Yusuf Şevki Yavuz, “İslam İnancında Mehdi”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXVIII, 371-374.
• Zübeydi, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan b. Ubeydullah, Tabakatü'n-Nahviyyin ve'l-Lugaviyyin, y.y.: Dârü’l-Ma’ârif, 1984
• Zübeyri, Ebû Abdullah Mus'ab b. Abdullah b. Mus'ab, Nesebu Kureyş, (tsh. E. Levı Provençal), Kahire: Dârü’l-Ma’ârif, t.y..