Works and Activities Concerning Arabic Language in 18th Century in Amasya

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 14, 386 - 409, 30.11.2019

Mehmet Faruk Çifçi

https://doi.org/10.33931/abuifd.586187

Öz

Amasyalı
Âkifzâde's al-Majmu‘ is an important study in that it contains the biography of
a thousand and one hundred thirteen scholars. What makes it more important is
that it does not only speak about the book writers, but about all the scholars
he had seen and knows about them. Therefore, it is possible to determine how a
scientific life existed, what was read, taught and discussed among the scholars
during his lifetime. Hence, in this study, it is tried to determine what kind
of an activity was carried out, especially in Amasya about the Arabic language,
who the Arabic language scholars were, which works they read and wrote.
Because, Âkifzâde’s book, provides detailed information about Amasya as a
preferred place. Besides, he narrated that Arabic literature, poems, arûz and
vazʿ were studied in mosques, homes and shops. Moreover, the book presents
important and rare informations about linguists and literature scholars. 

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Arabic Literature, Âkifzâde, al-Majmu, Amasya

Âkifzâde’nin Gözünden 18. Yüzyıl Amasya’sında Arap Diline Dair Faaliyetler

Öz

Amasyalı
Âkifzâde’nin el-Mecmû‘ fi’l-meşhûd ve’l-mesmû‘ adlı eseri bin yüz on üç
âlimin biyografisini ihtiva etmesi yönüyle önemli bir çalışmadır. Onu daha da
önemli kılan sadece telif sahibi olanlardan değil, gördüğü ve hakkında bilgi
sahibi olduğu tüm âlimlerden bahsetmesidir. Dolayısıyla eser incelendiğinde
onun yaşadığı dönemde nasıl bir ilmî hayatın var olduğunu, nelerin okunduğunu-okutulduğunu
ve ulema arasında nelerin tartışıldığını tespit etmek mümkündür. Bu noktadan
hareketle elinizdeki çalışmada, o dönemde özellikle de Amasya’da Arap diliyle
alâkalı nasıl bir faaliyetin yürütüldüğü, Arap dilcilerinin kimler olduğu, hangi
eserleri okuttukları ve telif ettikleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Zira Âkifzâde’nin
bu eseri okuyucuya, o dönemde Amasya’nın talebe ve ulema tarafından tercih
edilen bir muhit olduğu, evlerde, mescitlerde ve dükkânlarda Arap edebiyatının,
meşhur Arapça kasidelerin, arûz ve vazʿ ilimlerinin ciddi anlamda
okutulduğu, bu muhitten yetişen önemli dilci ve ediplerin mevcut olduğu gibi
nadir bilgiler sunmakta ve bu bilgilerin detaylarını görme imkânı vermektedir. 

Anahtar Kelimeler

Akifzâde, el-Mecmuʿ, Amasya, Arap dili, Arap edebiyatı

Kaynakça

• Abdurrahman Efendi, Âkifzâde el-Âmâsî, el-Mecmû‘ fi’l-meşhûd ve’l-mesmû‘, Çorum İl Halk Kütüphanesi, nr. 27011.
• Amasyalı Âkif-Zâde Abdürrahim, Kitâbu’l-mecmû’ fi’l-meşhûdi ve’l-mesmu’, çev. Hikmet Özdemir, İstanbul: Özfa Matbaacılık, 1998.
• Arslan, Ahmet Turan, “Zeynîzâde Hüseyin Efendi”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XLIV, 371-372.
• Ayyıldız, Erol, “Makâme”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXVII, 417-419.
• Bakırcı, Selami- Çöğenli, M. Sadi, “el-Endelusi ve Aruzla İlgili Eseri (Arûzu’l-Endelusi)”, Ekev Akademi Dergisi, 25 (2005), 265-284.
• Bayram, Sadi, “‘Îdî-Zâde Abdurrahim el-Amasî Sülâlesi Ve Eserleri”, Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu (21-23 Nisan 2017) Bildiriler Kitabı I, Amasya, 2017, 524-533.
• Bursalı Mehmed Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri, hzr. Ali Fikri Yavuz, İsmail Özen, İstanbul: Meral Yay., 1975.
• Bursevî, Zeynîzâde Hüseyin b. Ahmed, Risâle fi’t-tasrîf, Milli Kütüphane, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, nr. 6644/2, vr. 24 a- 38 b.
• Çeker, Orhan, “Ebû Saîd Muhammed el-Hâdimî’nin Mecâmiu’l- Hakâik Adlı Eseri”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 (1998), 43-52.
• Çifçi, Fazıl, Kastamonu Camileri, Türbeleri ve Diğer Tarihi Eserler I, Genişletilmiş Beşinci Baskı, Kastamonu: Özeller Matbaacılık, 2018.
• Çifçi, Mehmet Faruk, Arapzâde Muhammed Nuri Efendi ve Eminiyye Risalesi, Ankara: Fecr Yay., 2017.
• Demirayak, Kenan, “Kasîdetü’l-Bürde”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XIV, 566-568.
• Dilek, Uğur Bekir, “Ebü’n-Nâfi el-Kazabâdî ve Şerhu Ferâ’idi’l-Fevâ’id’in tahkik ve incelemesi”, (Yüksek Lisans Tezi Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003).
• Dönmez, Mustafa İsmail, “Abdullah el-Hâdimî’nin (ö. 1192/1778) Serhu Dîbâceti’n-Netâic Adlı Eserinin Değerlendirilmesi”, İLTED, 2/44, 2015, 177-192.
• Durmuş, İsmail, “Teftâzânî”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XL, 299-308.
• Durmuş, İsmail, “Zebîdî, Muhammed Murtazâ”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XLIV, 168-171.
• Ertan, Veli, “Vefatını 211. Yılı Münasebetiyle Büyük Hâdimî Hz., Hayatı, Eserleri ve Tesirleri”, İslam Medeniyeti Mecmuası, 3/33, (1973), 39-44.
• Fettahoğlu, Yeşim, “Tahkîkü Zehreti’l-′arûz li İbrâhîm b. Ya‘kûb el-Gümüşhânevî”, SOBİDER: Sosyal Bilimler Dergisi, 6/34 (2019), 340-361.
• Gölcük, Şerafettin- Yurdagür, Metin, “Gelenbevî”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XIII, 552-555.
• Gümüşhanevî, Ebû Bekir Efendi Risâle fî meâni’l-istiârât, Ankara Milli Kütüphane, Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, nr. 5496/6.
• Gümüşhânevî, İbrâhîm b. Ya'kûb, Zehratü’l-arûz, Ankara Milli Kütüphane, Çankırı İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, nr. 241/5, 72 b- 89 a.
• Hâdimî, Hacı Baba, Şerhu Kasîdeti’l-Bürde, Ankara Milli Kütüphane, Adana İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, 1134/9, vr. 81-130.
• Hariri, Ebû Muhammed Kâsım b. Ali b. Muhammed el-Basri, Makâmâtü’l-Harîrî, Beyrût: Dâru Beyrût, 1398/1978.
• Îdîzâde, Mustafa Âkif, Makâmât, Süleymaniye Kütüphanesi, Âşir Efendi, nr. 000421, 49b-78b.
• İpşirli Mehmet, “Mustafa Âşir Efendi”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), IV, 8.
• İskilibî, Muhammed b. Ömer, Terceme-i Nuhbetü’l-fiker, Selimiye Yazma Eserler Kütüphanesi, nr. 911, 1b- 33 a.
• Kaçalin, Mustafa S., “Mütercim Âsım Efendi”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXXII, 200-202.
• Katip Çelebi, Keşfü’z-zünûn, İstanbul: Maarif Matbaası, 1941.
• Kaya, Süleyman, “Âkifzâde’nin Mecelletü’l-Mehâkim İsimli Eseri Çerçevesinde Osmanlı Fetvasında Değişim”, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 1/40 (2011), 93-108.
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mu´cemü’l-müellifîn, Mektebetü’l-Müsennâ- Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, Beyrut, 1376/1957.
• Kılıç, Atabey, “Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Şâhidî (Metin)”, Turkish Studies, Volume 2/4, 516-548.
• Kılıç, Hulusi, “Fîrûzâbâdî”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XIII, 142-145.
• Kılıç, Hulusi, “Harîrî”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XVI, 191-192.
• Kılıç, Hulusi, “Makâmât”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXVII, 414-415.
• Kırkız, Mustafa, “Hızır b. Muhammed el-Amâsî ve Unbûbu’l-Belâğa fî Yenbû´i’l-Fesâha Adlı Eseri”, Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı I, 21-23 Nisan 2017, Amasya, 2017, 696-700.
• Koca, Ferhat, “Hâdimî, Abdullah”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XV, 24.
• Mecmûatü’r-resâil, Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi, nr. 2954.
• Orhan, Davut, “Şenferâ’nın Hayatı Ve Lâmiyyetü’l-‘Arab Adlı Kasidesi” Dergİabant (AİBU İlahiyat Fakültesi Dergisi), 4/8, (2016), 104-117.
• Öz, Mustafa, “Kazâbâdî”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXV, 120-121.
• Özdemir, Abdurrahman, “Aruz ilmi”, İslam Medeniyetinde Dil İlimleri Tarih ve Problemler, edt. İsmail Güler, İsam Yayınları, İstanbul, 2015.
• Radavî, Seyyid İbrahim, Şerhu Lâmiyyetü’l-ʿArab, nşr. Muhammed Hasan Hitu, Dimeşk: Dâru’l-Fârâbî, 1430/2009.
• Sebtî, Ebu’l-Kasım Muhammed b. Ahmed, Şerhu’l-Kasîdeti’l-Hazreciyye fi’l-´arûz ve’l-kavâfî, thk. Muhammed Heysem Gurre, Dımaşk: Dâru’l-Beyrûtî, 1428/2007.
• Sakarya, Ferahiye, “el-Kelimü’n-Nevâbığ ve Çorumlu Damadzâde Ebû Bekir b. Ömer’in el-Hikemü’r-ravâbiğ fî Şerhi’l-Kelimi’n-Nevâbiğ Adlı Şerhi”, AUID, 6/10, (2018), 431-454.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü, “el-Hazreciyye”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XVII, 146-146.
• Yayla, Mustafa, “Hâdimî Ebû Saîd”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XV, 24-26.