Emevî Halifesi Ömer b. Abdülazîz’in Sosyal Hizmet Uygulamaları

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 14, 616 - 636, 30.11.2019

Yılmaz Çelik

https://doi.org/10.33931/abuifd.630474

Öz

Sosyal hizmetler;
hem fert hem de toplumun refahını hedefleyen bir disiplindir. Engelli, yaşlı,
borçlu, zımmî, köle, yolcu, hükümlü, kimsesiz çocuk ve kadınlara yönelik her
türlü destek sosyal hizmetlerin alanına girer. Ayrıca toplumun geneline yönelik
yaşam şartlarını kolaylaştırıcı ve kaliteyi artırıcı faaliyetler de sosyal
hizmet kapsamına dahildir. Ömer b. Abdülazîz sosyal hizmet uygulamaları
konusunda İslâm Tarihinin ve Emevîlerin en önemli halifelerindendir. O, Emevîlerde
kendisinden önceki halifelerin özellikle mâlî alandaki bazı yanlış
uygulamalarına son vermiştir. Böylece devlet gelirlerinin büyük çoğunluğu
topluma yönelik sosyal hizmetlere aktarılmıştır. Bunun sonucunda, yukarıda
sayılan sosyal hizmet kapsamındaki gruplar her konuda desteklenmiş, toplumun
geneline yönelik mâlî uygulamalar, eğitim-öğretim ve sağlık uygulamaları
yaygınlaştırılmıştır. Bu çalışmanın temel amacı, sosyal hizmet kavramının
aslında içerik olarak İslâm medeniyetinde uygulandığını Ömer b.
Abdülazîz (99-101/717-720) dönemi özelinde göstermektir.

Anahtar Kelimeler

Ömer b. Abdülazîz, Çocuk, Sosyal hizmetler, Sağlık, Eğitim

Social Service Applications by the Umayyad Caliph Omar b. Abdulaziz

Öz

Social
services; it is a discipline aimed at the welfare of both the individual and
society. All kinds of support for the disabled, the elderly, the debtor, the
zimmi, the slave, voyager, the prisoner, the orphaned children and women fall
within the scope of the social services. In addition, activities aimed at the
general society are included in the scope of the social services. Omar b. Abdulaziz
is one of the most important caliphs of Islamic history on social work
practices. He ended some of the wrong practices in the financial field. Thus,
the majority of state revenues were transferred to social services. As a
result, the groups in the social services mentioned above have been supported
in all subjects. Purpose of this study is to show that the concept of social service
is actually applied in the context of Islamic civilization, in the special of
Omer b. Abdulaziz period.

Anahtar Kelimeler

Omar b. Abdulaziz, Child, Social services, Health, Education

Kaynakça

• Ağırakça, Ahmet, İslâm’da İlk Tecdid Hareketi ve Ömer b. Abdülazîz, İstanbul: Buruc Yayınları, 1995.
• Ahmed Çelebi, İslâm’da Eğitim-Öğretim Tarihi, (çev. Ali Yardım), İstanbul: Damla Yayınevi, 1976.
• Altınay, Ramazan, Emevîlerde Günlük Yaşam, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006.
• Arıcı, Kadir, Sosyal Güvenlik Dersleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 1999.
• Aycan, İrfan-İbrahim Sarıçam, Emevîler, Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Belâzurî, Ebû’l-Abbas Ahmet b.Yahya b. Cabir, Fütûhu’l-Büldân, (çev. Mustafa Fayda), İstanbul: Siyer Yayınları, 2013.
• Çelik, Yılmaz, İslâm’da Sosyal Hizmetler Hz. Peygamber Dönemi, Konya: Çizgi Yayınları, 2017.
• Dilik, Sait, “Sosyal Güvenlik ve Sosyal Hizmetler Arasındaki İlişkiler”, AÜSBF Dergisi, 35 (1980), 73-84.
• …………….., Sosyal Güvenliğin Tarihsel Gelişimi, AÜSBF Dergisi, 43 (1988), 41-80.
• Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Târihi, (red. Hakkı Dursun Yıldız), İstanbul: Akçağ Yayınları, 1992.
• Ebû Ubeyd Kâsım b. Sellâm, Kitâbu’l –Emvâl, (çev. Cemaleddin Saylık), İstanbul: Düşünce Yayınları, 1981.
• Ebû Yûsuf, Kitâbu’l-Harâc, (çev. Ali Özek), İstanbul: Hisar Yayınevi, 1973.
• Eser, Mithat, Engelli Sahabiler, İstanbul: Nesil Yayınları, 2013.
• Güzel, Ahmet, Hulefâ-i Râşidin Döneminde İdari Yapı, Konya: Nüve Kültür Merkezi Yayınları, 2001.
• H. İbrahim Hasan, Siyasi, Dini, Kültürel ve Sosyal İslâm Târihi, (çev. İ. Yiğit- S. Gümüş), İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1991.
• Halîfe b. Hayyât, Târîhu Halîfe b. Hayyât, (tahk. Süheyl Zekkâr), Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1993.
• Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, çev. Salih Tuğ, İstanbul: İrfan Yayınları, 1991.
• Heysemî, Ebû’l-Hasan Nureddin Ali b. Ebî Bekr b. Süleyman, Mecmeu’z-Zevâid ve Menbau’l-Fevâid, (çev. Heyet), İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2011.
• Hitti, Philip K., Siyâsî ve Kültürel İslâm Târihi, (çev. Salih Tuğ), İstanbul: İfav Yayınları, 1995.
• İbn Abdilhakem, Ebû Muhammed Abdullah, Sîretü Ömer b. Abdülazîz, (tahk. Ahmed Ubeyd), Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1984.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrahim el-Absî el-Kûfî, el-Musannef, (Çev. Yaşar Güngör-Yusuf Özbek), İstanbul: Ocak Yayınları, 2010.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmail, el-Bidâye ve’n-Nihâye, (çev. Mehmet Keskin), İstanbul: Çağrı Yayınları, 1995.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dineveri, el-Meârif, (tahk. Servet Ukkâşe), İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 1992.
• İbn Sa’d, Muhammed, Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr, (tahk. Ali Muhammed Ömer), Kâhire: Mektebetü’l-Hânci, 2001.
• İbnü’l-Cevzî, Cemalüddin Ebû’l-Ferec Abdurrahman, Sîretü ve Menâkıbu Ömer b. Abdülazîzi’l-Halîfeti’z-Zâhid, Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin Ebû’l-Hasen Ali b. Muhammed, el-Kâmil fi’t Târîh, (çev. A. Ağırakca-M. B. Eryarsoy-Y. Apaydın), İstanbul: Bahar Yayınları, 1986.
• İslâm Tarihi El Kitabı, (edt. Eyüp Baş), Ankara: Grafiker yayınları, 2012.
• Kapar, M. Ali, “Emevî Valilerinden Abdülazîz b. Mervân”, İstem, 4/8, (2006), 43-49.
• Kalkaşandî, Ebû’l-Abbas Ahmed, Subhu’l-A’şâ fî Sınâati’l-İnşâ, Kâhire: Dâru’l-Kütüb, 1922/1340.
• Kara, Cahid, “İslam Coğrafyasında Mecûsîler (Emevîlerin Sonuna Kadar)”, AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/2 (2013), 19-59.
• Kazıcı, Ziya, İslâm Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi, İstanbul: İfav Yayınları, 2010.
• Kettânî, Muhammed Abdulhay, Terâtîbu’l-İdâriyye (Hz.Peygamber’in Yönetimi), (çev. Ahmet Özel), İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Kongar, Emre, Sosyal Çalışmaya Giriş, Ankara: Sabev Yayınları, 1972.
• Köse, Murtaza, “Sosyal Siyaset Kavramı ve Ömer b. Abdülazîz’in Sosyal Siyaseti”, AÜİF Dergisi, 34 (2010), 75-98.
• Müslim, Ebû’l-Huseyn Müslim b. Haccâc, Sahih-i Müslim ve Tercemesi. (çev. Mehmed Sofuoğlu), İstanbul: Ötüken Yayınları, 1967-1970.
• Palalı, M. Zeki, “Cüzzâm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 8: 150-152, İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Sallâbî, Ali Muhammed, Emevîler Dönemi 2, (çev. Harun Ünal), İstanbul: Ravza Yayınları, 2014.
• San’ânî, Ebû Bekir Abdurrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi’ es-San’ânî el- Himyerî, el-Musannef, (çev. Hüseyin Yıldız), İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2012.
• Seyyar, Ali, Sosyal Hizmetlerde Bakım Terimleri (Ansiklopedik Sözlük), Ankara: Şefkatli Eller Yayınları, 2007.
• Şeker, Aziz, Sosyal Hizmete Giriş, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Tabakoğlu, Ahmet, “İslâm Medeniyetinde İktisadi Hayat”, İslâm’a Giriş-Evrensel Mesajlar. Ankara: DİB Yayınları, 2008.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir, Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk, Kahire: Dâru’l-Maârif, 1967.
• Yeniçeri, Celal, İslâm’ın Dayanışma-Paylaşma Medeniyeti, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 2013.
• Yiğit, İsmail, “Ömer b. Abdülazîz”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXIV, 53-55.
• Zastrow, Charles, Sosyal Hizmete Giriş, (çev. Heyet), Ankara: Nika Yayınevi, 2013.
• III’üncü Milli Sosyal Hizmetler Konferansı, 11-14 Aralık 1968, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü Yayını, Yayın, No: 54, S. 305, 364.