Necm Sûresi ve İhtiva Ettiği Belâğî Sanatlar

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 2, 488 - 517, 30.11.2020

Ferit Dinçer

https://doi.org/10.33931/abuifd.755501

Öz

Kur’ân’da bulunan ve her biri genel itibariyle besmele ile ayrılan bölümlere sûre diye isimlendirilmiştir. Buna binaen Kur’ân’da yüz on dört sûre bulunmaktadır. Bu sûrelerden birisi de bu kısa çalışmanın da konusu olan Necm Sûresidir. Adını ilk âyette geçen Necm lafzından alan sûre, âlimlerin kahir ekseriyetine göre Mekke döneminde İhlas’tan sonra Abese’den önce inmiştir. Başında kasem harfi vâv bulunduğundan “ve’n-Necm” olarak da isimlendirilmiştir. Sûre, altmış iki âyetten müteşekkil olup “ ا, ة, ن, و, ى,” gibi harfler fasıla harfleridir. Mushaf’taki sıralamada elli üçüncü, nüzul sırasına göre ise yirmi üçüncü sûre olan, nüzul sırasına göre içinde secde âyeti bulunan ve Hz Muhammed’in (s.a.v.), Kâbe’de açıktan okuduğu ilk sûredir. Okuma esnasında secde etmiştir. Onun okumasını duyan hazirun (orada bulunan; insan, cin, Müslüman ve müşrikler) da ona uyarak secde etmişlerdir. Yine sûrede bulunan konular, insanın zihin ve gönül dünyasına belâğî ve etkileyici bir ifade üslubuyla aktarılmıştır. Bu nedenle ele alınan bu kısa çalışmada, sûrenin kimliği ve özellikle ihtiva ettiği konuları aktarma üslubundaki belâğî sanatlar tespit edilip üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Arap Dili, Belâgat, Kur’ân, Sûre, Necm Sûresi

The Chapter of Necm and the Belâğî Arts It Contained

Öz

The chapters in the Quran, each of which are generally separated by basmala, are named as surah. Therefore, there are one hundred and fourteen suras in the Quran. One of these surahs is the chapter of Necm, which is the subject of this short study. The surah, which takes its name from the word Najm mentioned in the first verse, descended before Abasa after Ihlas in the Mecca period according to the dire majority of scholars. It is also named as "and'n-Necm" because it has the letter vawa at the beginning. The surah consists of sixty-two verses and the letters such as “ا, ة, ن, و, ى,” are the letters of the interval. It is the fifty-third surah in the order in Mushaf and the twenty-third surah in the order of nuzul, which has a verse of prostration in the order of nuzul, and is the first surah that Prophet Muhammad (pbuh) read openly in the Kaaba. He prostrated while reading. The ready-to-be (people, jinn, Muslims and polytheists there) who heard him read also prostrated by obeying him. Again, the subjects in the surah are conveyed to the world of mind and heart of man in a eloquent and impressive style of expression. For this reason, in this short study, the identity of the surah and especially the eloquent arts in the style of conveying the subjects it contains will be determined and emphasized.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Rhetoric, Quran, Sura, Najm Sura

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa. Belâgat-ı Osmaniyye. Hazırlayan; Turgut Karabey & Mehmet Atalay, Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
• Akalın, L. Sami. Edebiyat Terimleri Sözlüğü. 3. Baskı, İstanbul: Varlık Yayınevi, 1972.
• Akkâvî, İnʿâm Fevvâl. Muʿcemu’l-mufaṣṣal fî ʿulûmi’l-belâġa. Thk. Ahmed Şemsüddîn, Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-ʿİlmiyye, 2. Basım, 1417/1996.
• Âlusî, Ebû Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Ruḥu’l-Meʿânî. Nşr. Mahmûd Şükrî el-Âlusî el-Bağdâdî, 30 Cilt. Beyrut: Dârü İhyai’t-Turâsi’l-ʿArabî, ts.
• Bedevî, Ahmed Ahmed. Min belâġati’l-Ḳur’ân. Thk. Dâlyâ Muhammed İbrâhîm, Kahire: Nahdetu Mısır, 1426/2005.
• Bilgegil, M. Kaya. Edebiyat Bilgi ve Teorileri. İstanbul: Enderun Kitabevi, 2. Basım, 1989.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi ve Tabakât-u’l-müfessirîn. İstanbul: 1973.
• Bulut, Ali. Belâgat (Meânî-Beyân- Bedî). İstanbul: İFAV. 3. Basım, 2015.
• Bulut, Kur’ân-ı Kerîm’de İtnâb Üslûbu. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (The Journal of International Social Recearch). Volume 3, Issue 11, Spring 2010.
• Cerahoğlu, İsmail. Tefsîr Usulü. Ankara: 1993.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Garânîk”, TDV İslâm Ansiklopedisi, (Erişim 19 Haziran 2020).https://islamansiklopedisi. org.tr/garânîk Cürcânî, Ebû Bekir Abdulkâhir b. Abdurrahmân b. Muhammed en-Nahvî. Esrâru’l-belâġa. Thk. Mahmûd Muhammed Şâkir, Cidde: Dârü’l-Medenî, ts.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerif Ali b. Muhammed. Muʿcemu’t-taʿrîfât. Thk. Muhammed Sıddık el-Minşâvî, Kahire: Dârü’l-Fazile, ts.
• Demirci, Muhsin. Tefsîr Usulü. İstanbul: İFAV. Yayınları, 23. Basım, 2013.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîrü’l-ḥadîs. 10 Cilt. Kahire: Dârü’l-Ġarbi’l-İslâmî, 2000.
• Durmuş, “İltifât”, TDV İslâm Ansiklopedisi, (Erişim 19 Mayıs 2020). https://islamansiklopedisi. org.tr/iltifat
• Durmuş, İsmâil, “Tekit”, TDV İslâm Ansiklopedisi, (Erişim 15 Mayıs 2020). https://islamansiklopedisi. org.tr/tekit.
• Bardakoğlu, Ali, “Cins”, TDV İslâm Ansiklopedisi, (Erişim 21 Eylül 2020). https://islamansiklopedisi.org. tr/cins#2-fikih
• Ebû Hayyân, Muhmmed b. Yusuf el-Endelûsî. el-Baḥru’l-muḥîṭ. Thk. Adil Ahmed Abdulmevcud & Ali Muhammed Muʿavid, 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1413/1993.
• Ebû Tammâm, Habîb b. Evs b. Hâris et-Tâî. Divânu Ebî Tammâm bi-Şerḥi’l-Ḫatîb et-Tebrîzî. Nşr. Muhammed Abduh Azzam, 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Meʿârif, ts.
• Ferâhidî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitabu’l-ʿAyn. Thk. Abdulhamîd Hindavî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-ʿİlmiyye, 1424/2003. Gırnatî, Ebû Cafer Ahmed b. İbrâhîm b. ez-Zübeyir. el-Burhân fî tertibi suveri’l- Ḳurʾân. Thk. Muhammed Şabânî, Fas: Vuzâretu’l-Evḳāf ve’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 1410/1990.
• Güneş, Kadir. Arapça - Türkçe Sözlük. İstanbul: Mektep Yayınları, 2011.
• Hâşimî, es-Seyyid Ahmed. el-Cevâhiru’l-belâġa fi’l-meʿânî ve’l-beyân ve’l-bedîʿ. Beyrut: Mektebetu’l-ʿAsriyye, 1999.
• Hâzin, Ebû’l-Hasen Alâüddîn Ali b. Muhammed b. İbrâhîm el-Bağdâdî. Lübâbü’t-te’vil fî meʿânî’t-tenzîl. 4 Cilt. Mısır: Nezâretu’l-Meʿarif, 1327/1909.
• Herarî, Muhammed el-Emîn b. Abdullah el-Uremî el-Alevî. Ḥadaiḳu’r-ravḥî ve ‘r-rayḥân. Thk. Hâşem Muhammed Ali b. Hüseyin Mehdî, 32 Cilt. Mekke: Dârü’t-Tavḳu’n-Necât, 1421/2001.
• İbn Âkîl, Ebû Muhammed Bahâüddîn Abdullah b. Abdurrahmân b. Abdillâh. Şerḥu İbn-i ʿAḳîl. Kahire: Dârü’t-Turâs, 1980.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâllüddîn Abdülmeklik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye (Sîretu İbn Hişâm). Thk. Ömer Abdusselâm Tedmurî, 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitabi’l-Arabiyye, 3. Basım, 1410/1990. İbn İshâk, Ebû Abdillah Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. Hıyâr el-Mutallibî el-Kureşî, Siretu İbn İsḥâk. Thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî, 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-ʿİlmiyye, 1424/2004.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânu’l-ʿArap. Kahire: Dârü’l-Maʿârif, 1119.
• İbn Reşîk, Ebû Ali el-Hasen b. Reşîk el-Ezdî el-Mesîlî el-Kayravânî. el-ʿUmde fî meḥâsini’ş-şiʿr ve Âdâbih ve Naḳdih. Thk. Muhammed Muhyuddîn Abülhamîd, 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1401/1981.
• İbn Saʿd, Ebû Abdillah Muhammed b. Saʿd el-Bağdadî. Kitabü’ṭ-Ṭabaḳāti’l-kebîr (eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ). Thk. İhsân Abbâs, 8 Cilt, Beyrut: Dârü Sâdır, 1388/1968.
• İbn Sîde, Ebû Hasan Ali b. İsmâîl b. Sîde. el-Muḥkem ve’l-muḥîṭu’l-aʿzâm. Thk. Muhammed Ali en-Necâr, 7 Cilt. Maʿhedu’l-Maḫṭuṭaṭ, 1393/1973.
• İbnu Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer b. Kesîr. Tefsîru’l-Ḳur’ân’il-Azîm. Thk. Mustafâ es-Seyyid Muhammed vd., 15 Cilt. Kahire: Mektebetü Evlâdi eş-Şeyh li’t-Turâs, 1421/2000.
• İbnu’l-Esîr, Ebû’l-Feth Ziyâüddîn Nasrullâh b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Mes̱elü’s-sâ’ir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâʿir. Thk. Ahmed el-Hufî & Bedevî Tabâne, 4 Cilt. Kahire: Dârü Nahdâ, ts.
• İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyin b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfretât fî ġarîbi’l-Ḳur’ân. Mekke: Mektebetu Nezar Mustafa el-Bâz, ts.
• Karaalioğlu, Seyit K. Edebiyat Terimleri Kılavuzu. İstanbul: İnkilap & Aka Kitaevleri, 1975.
• Kazvînî vd. Şürüḥü’t-Telḫîṣ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-ʿİlmiyye, ts.
• Kazvînî, Ebû’l-Meâlî Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer b. Ahmed. el-Îżâḥ fî ʿulûmi’l-belâġa. Beyrut: y.y., 1993.
• Kelbî, Ebû’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr el-Kelbî el-Kûfî. Kitâbü’l-Eṣnâm. Thk. Ahmed Zekî Paşa, Mısır: Dârü’l-Kütübü’l-Mısriyye, 1416/1995.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekir b. Ferh. el-Câmiʿ li Aḥkâmi’l-Ḳurʾân. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006.
• Mahallî, & Süyûtî, Ebû Abdillah Celâlüddîn Muhammed b. Ahmed b. Muhammed en-Ensârî & Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. Tefsîru’l-Celâleyn. Dımaşk: Dârü İbn Kesîr, 14. Basım, 1431/2011.
• Matlûb, Ahmed. Muʿcemu’l-muṣṭeleḥâtu’l-Belâġīyye ve teṭavuruhâ. 3 Cilt. Beyrut: ed-Dârü’l-Arabiyyeti li’l-Mevsuât, 1427/2006.
• Mecmeʿu’l-lüġati’l-ʿArabîyye. el-Muʿcemu’l-vasîṭ. Mısır: Mektebetü’ş-Şürükü’d-Devlîyye, 4. Basım, 1425/2004.
• Meraği, Ahmed Mustafa. Tefsîru’l-Merâġī. 30 Cilt. Mısır: Şirketu Mektebeti ve Matbaʿati Mustafâ el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhu bi Mısır, 1365/1946.
• Meydânî, Abdurrahmân Hasan Habanneke. el-Belâġatu’l-ʿArabiyye. 2 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Kalem & Beyrut: Dârü’ş-Şâmiyye, 1416/1997.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza el-Hüseynî. “lft”, Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. 40 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1994.
• Muhtar Ömer, Ahmed. Muʿcemu luġati’l-ʿArabiyyetu’l-maʿasire. Kahire: ʿAlemu’l-Kütüb, 1429/2008, 1572.
• Müslim, Mustafa. Mebâḥis fi’t-tefsîri’l-mevdûî. 2. Baskı, Dimaşk: Dârü’l-Kalem, 1418/1997.
• Ömer Nasuhi Bilmen, Kur’ân’ı-Kerîm’in Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsîri. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Râzî, Ebû Abdillah Fahruddîn Muhammed b. Ömer. et-Tefsîru’l kebîr/Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikir, 1420.
• Sâbunî, Muhammed Ali. Safvetu’t-tefâsîr. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ḳur’âni’l-Kerîm, 4. Basım, 1402/1981.
• Saʿîdî, Abdu’l-Muteal. en-Naẓmu’l-Fenniyyu fi’l-Ḳurʾân. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb li’n-Neşri ve’t-Tevzîʿ, 1439/2018.
• Salihu’l-Aliyi’s-Salih & Emîne eş-Şeyh Süleymâni’l-Ahmed, “vbh”, Muʿcemu’ṣ-ṣâfî fi’lüġati’l-ʿArabîyye.
• Seber, Abdülkerim. İmam Ebû Mansur Muhammed Mâtürîdî’nin “Te’vilâtü’l-Kur’ân”ında Necm Sûresi Tefsîri: Tercüme – Tahlîl – Mukayese. Bilimname 11. 2006/2, 97-139.
• Sekkâkî, Ebû Yakup Sirâcüddîn Yûsuf b. Ebî Bekir b. Muhammed b. Ali el-Hârizmî. Miftâḥu’l-ʿulûm. Thk. Abdulhamîd el-Hindâvî, Lubnan: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1420/2000.
• Selâme, Muhammed Hüseyin. el-İʿcâzü’l-belâġī fi’l-Ḳur’ân-il Kerîm. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Âfâḳi’l-ʿArabiyye, 1423/2002.
• Semîn el-Halebî, Ahmed b. Yusuf b. Abduddâim. ʿUmdetu'l-ḥuffaẓ fî tefsîri eşrefi'l elfâẓ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1997.
• Subhî, Salih. Mebâḥis fî ʿulumi’l-Ḳur’ân. Beyrut: Dârü’l-ʿİlim li’l-Melâyyin, 10. Basım, 1977.
• Sûyütî, ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-meʾsûr. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, 17 Cilt. Kahire: Merkezu Hecer, 1424/2003.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. el-İtḳān fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. Beyrut: Müessesetu Risâletu Nâşirün, 1469/2008.
• Süyûtî, Lübâbu’n-nüḳül fî esbâbi’n-nüzul. Beyrut: Müessesetu’l-Kütübi’l-Seḳāfiyye, 1422/2002.
• Şihabuddin Ebü Senâ Mahmud b. Süleyman. Ḥüsnü’t-tevvesul ilâ ṣanaʿati’t-tarasul. Mısır: Matbaʿatü’l-Vehbîyye, 1398.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳur’ân. Thk: Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Dârü’l-Hicir, 1422/2001.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfu iṣṭilaḥati’l-fununi ve’l-ʿulûm. thk. Ali Dahrüc, 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan Nâşirun, 1997.
• Tîbî, Şerefüddîn el-Hüseyin b. Abdullah b. Muhammed. et-Tibyân fî ʿİlmi’l-Meʿânî ve’l-Beyân. Thk. Abdüssettar Hüseyin Zemmût, Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1996.
• Vahidî, Ebû’l-Hasan b. Ali b. Ahmed b. Muhammed el-Vahidî en-Nîsâbûrî. Esbâbu’n-nüzul. Thk. Usam b. Abdulmühsin, el-Humeydân, ed-Demmam: Dârü’l-Islâh, 2. Basım, 1416/1992.
• Yakup, Emil Bediʿ. el-Muʿcemu’l-mufaṣṣal fi’l-lüġati ve’l-edeb. Beyrut: Dârü’l-ʿİlim li’l-Melâyyin, ts.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer. Tefsîru’l-keşşâf ʿan ḥaḳāiḳi ġavâmidi’t-tenzîl ve ʿuyuni’l-eḳāvîli fî vucuhi’t-te’vîl. Thk. Adil Ahmed Abdulmevcud & Ali Muhammed Muʿavid, 6 Cilt. Riyad: Dârü’l-Abikân, 1998.
• Zerkeşî, Bedruddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Yusuf Abdurrahman vd. 4 Cilt. Lübnan: Dârü’l-Meʿârife, 1410/1990.