Transfer of The Meanings of The Holy Qur’ān to Turkish: Is It a Meāl of the Qur’ān or Translation of Qur’ān?

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 2, 694 - 710, 30.11.2020

Osman Arpaçukuru

https://doi.org/10.33931/abuifd.811353

Cited By: 1

Öz

We witness various speeches in some environments and communities that sometimes the Qur’ān cannot be translated but the “meāl of the Qur’ān” can be prepared; these two are very different from each other, and it is not right to use them interchangeably. Sometimes, we see that people who use the phrase “Qur’ān Translation" appear as if they are people with different approaches and beliefs about the Qur’ān. In this study, on the basis of the concepts of " meāl " and "translation", the question of whether there is a difference between the terms "meāl of the Qur’ān" and "Qur’ān translation", and wheth-er these two terms can be used interchangeably were discussed. In connection with this scope, whether it is possible to translate the Qur’ān into another language, what is the religious provision of it, when and by whom the activity of translating the Qur’ān into another language for the first time, etc. questions were also sought answers. In the study, the inductive approach was adopted and the document analysis technique was applied. The works obtained at the end of the screening were analyzed using the docu-ment analysis method. In this context, Lisān al-ʿArab of Ibn Manẓūr, Kas̲h̲s̲h̲āf iṣṭilāḥāt al-funūn of al-Tahānawī, al-Sīra of Ibn Isḥāq, Taʾrīk̲h̲ al-Islām of al-Dhahabī, al-Itḳān fī ʿulūm al-Ḳurʾān of al-Suyūṭī, Manāhil al-ʿIrfân of al-Zurḳānī and the article titled “Histo-ry of the Holy Qur’ān, Turkish Writing Translations of the Qur’ān” of Muhammed Ha-midullah are some of the main sources used in the research.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Translation, the Translations of the Qur’ān, the Turkish Translations of the Qur’ān, Meāl of the Qur’ān

Kur’an’ın Anlamlarının Türkçeye Aktarımı: Meâl mi Tercüme mi?

Öz

Kimi çevre ve topluluklarda bazen Kur’an’ın tercümesinin yapılamayacağı, Kur’an’ın mealinin hazırlanabileceği, bu ikisinin birbirinden çok farklı şeyler olduğu, birbirinin yerine kullanılmalarının doğru olmadığına dair çeşitli konuşmalara şahit olmaktayız. Kimi zaman da “Kur’an tercümesi” ifadesini kullanan kimseler hakkında Kur’an’a dair farklı yaklaşım ve inanca sahip kimselermiş gibi bir zannın belirdiğini görmekteyiz. Bu araştırmada “meâl” ve “tercüme” kavramları temelinde “Kur’an meâli” ve “Kur’an ter-cümesi” tabirlerinin arasında anlam ve mefhum farkının olup olmadığı, bu iki tabirin birbirinin yerine kullanılıp kullanılamayacağı meseleleri ele alındı. Bu kapsamla bağ-lantılı olarak, Kur’an’ı başka bir dile tercüme etmenin mümkün olup olmadığı, bunun dinî hükmünün ne olduğu, Kur’an’ın başka bir dile aktarımı faaliyetinin ilk defa ne za-man ve kim tarafından başlatıldığı, Kur’an’ın Türkçeye tercüme faaliyetlerinin ülke-mizdeki sürecinin nasıl ilerlediği, şu an hangi durumda bulunduğu vb. sorulara da ce-vap arandı. Araştırmada tümevarım yaklaşımı benimsenerek, doküman analizi tekniği uygulandı. Bu maksatla öncelikle problemin ve soruların cevabına dair bilgiler içeren veri kaynaklarına ulaşmak üzere geniş literatür taraması yapıldı. Tarama sonunda ula-şılan eserler, doküman analizi yöntemiyle incelendi. Bu çerçevede İbn Manzûr’un Lisânü’l-ʿArab’ı, Tehânevî’nin Keşşâfu ıṣṭılâḥâti’l-fünûn’u gibi Arapça sözlükler, İbn İshâk’ın Siyer’i, Zehebî’nin Târîḫu’l-İslâm’ı gibi İslam tarihine dair eserler, Süyûtî’nin el-İtḳān’ı, Zürkânî’nin Menâhilü’l-ʿirfân’ı gibi Kur’an ilimlerine dair eserler, Elmalılı Hamdi Yazır’ın Hak Dini Kur’an Dili adlı tefsiri ve Muhammed Hamîdullah’ın “Kur’ân-ı Kerîm Tarihi, Kur’an-ı Kerîm’in Türkçe Yazma Tercümeleri” başlıklı makalesi ve Şem-seddin Sami’nin Kâmûs-ı Türkî adlı sözlüğü araştırmada başvurulan belli başlı kaynak-lardan bazılarıdır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Tercüme, Çeviri, Meâl, Kur’an Tercümesi, Kur’an Meâli

Kaynakça

• Ak Kalemler. “Diyanet’e mealleri denetleme yetkisi verildi”. Erişim 3 Ağustos 2018. http://www.akkalemler.com/diyanet-e-meâlleri-denetleme-yetkisi-verildi-haber-30217.
• Akalın, Şükrü Halûk vd. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 11. Basım, 2011. https://sozluk.gov.tr/ Akpınar, Ali. Kur’ân Tercüme Teknikleri. Konya: Serhat Kitabevi, 2011.
• Aydar, Hidayet, “Kur’an: Tercümesi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İslâm Araştırmala-rı Merkezi, 2002.
• Aynî, Bedrüddîn b. Ahmed. ‘Umdetu’l-kârî Şerhu Sahihi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dârü ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, ts.
• Ayverdi, İlhan. Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı İktisâdi İşletmesi, 3. Basım, 2016.
• Bilgin, Abdülcelil. “Harfî ve Tefsirî Tercümenin İşlevselliği ve Aktüel Değeri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/33 (2010), 171–186.
• Bilgin, Abdülcelil. Kur’an Meallerindeki Anlatım Bozuklukları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• Bûğâ, Mustafa Dîb Mistû, Muhyiddin Dîb. el-Vâżıh fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. Dımaşk: Dârü’l-Kelimi’t-tayyib, 2. Basım, 1418.
• Bulut, Ali. Arapça-Türkçe Türkçe-Arapça Çeviri Teknikleri ve Başlıca Arapça Kalıplar. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (İFAV), 2. Basım, 2016.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ: Tâcü’l-luġa ve ṣıḥâḥu’l-ʿArabiyye. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-’İlm li’l-melâyîn, 4. Basım, 1407/1987.
• Cündioğlu, Dücane. Türkçe Kur’an ve Cumhuriyet İdeolojisi. İstanbul: Kitabevi, 1998.
• Cündioğlu, Dücane. Sözlü Kültür’den Yazılı Kültür’e Anlamın Tarihi. İstanbul: Kapı Yayınları, 5. Basım, 2014.
• Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük: Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı. 5 Cilt. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Çıbıklı, Süleyman Recep. Söz Sanatları Açısından Meâl Problemleri. Eskişehir: Eskişehir Os-mangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Demirci, Muhsin. Kur’ân Tarihi. İstanbul: Marmara Üni. İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV) Yayınla-rı, 8. Basım, 2015.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lûgat. thk. Aydın Sami Güneyçal. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 33. Basım, 2017.
• Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun, Diyanet İşleri Başkanlığı Kuru-luş ve Görevleri Hakkında Kanun (Kanun No. 633). Resmî Gazete 12038 (7 Şubat 1965). Erişim 3 Ağustos 2018. http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.633.pdf.
• Diyanet TV. “Hiçbir Lisan Kur’an’sız Kalmasın”. Erişim 3 Ağustos 2018. https://www.diyanet.tv/hicbir-lisan-kuransiz-kalmasin.
• Doğan, D. Mehmet. Doğan Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Yazar Yayınları (Türkiye Yazarlar Bir-liği Vakfı İktisadî İşletmesi), 25. Basım, 2014.
• Ebü’l-Bekâ el-Kefevî, Eyyûb b. Mûsâ. el-Külliyyât: Mu’cem fi’l-muṣṭalaḥât ve’l-fürû-ḳi’l-lüġaviyye. nşr. Muhammed Mısrî Adnân Dervîş. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1419/1998.
• Elmalılı, M. Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 3. Basım, 1979.
• Erdoğan, Abdülkadir. “Kur’an Tercümelerinin Dil Bakımından Değerleri”. Varlık Dergisi 1/1 (1938), 47–51.
• Hamîdullah, Muhammed. “Kur’an-ı Kerîm’in Türkçe Yazma Tercümeleri (Mss of The Turkish Translations of The Holy Quran)”. çev. Salih Tuğ. Türkiyat Mecmuası 14, 65–80.
• Hamîdullah, Muhammed. Kur’an-ı Kerim Tarihi. nşr. Ahmet Baydar. İstanbul: Beyan Yayınları, 2013.
• Hamîdullah, Muhammed. İslâm Peygamberi: Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Beyan Yayınları, 2015.
• Itr, Nureddin Muhammed. ‘Ulûmü’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Dımaşk: Matbaatü es-Sabâh, 1414.
• İbn İshâk, Muhammed el-Muttalibî. Kitâbü’s-Siyer ve’l-meġâẕî. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1398.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 16 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdir, 3. Basım, 1414/1993.
• İbn Saʿd, Ebû ʿAbdullâh Muhammed. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. thk. M. Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kutubi’l-ʿilmiyye, 1410.
• İmer, Kâmile vd. Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2011.
• Kahraman, Ferruh. Ulûmu’l-Kur’ân Özelinde Tefsîrde İhtilaflar. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu: Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Keskioğlu, Osman. Nüzulünden İtibaren Kur’an-ı Kerim Bilgileri (Ulûm-ı Kur’an). Ankara: Tür-kiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1987.
• KHK, KHK (Kanun No. 703). Resmî Gazete 31275 (7 Şubat 2018). Erişim 3 Ağustos 2018. http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180709m3.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180709m3.htm.
• Kur’an Mesajı: Meal-Tefsir. çev. Muhammed Esed, Türkçeye çev. Cahit Koytak – Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 7. Basım, 2009.
• Kur’an -Türkçe Çeviri-. çev. Hüseyin Atay. Ankara: Atayy Yayınları, 2015.
• Okiç, M. Tayyib. “Hadîste Tercüman”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/1 (1966), 27–52.
• Özcan, Muhammed. Kur’an-ı Kerîm’deki Bazı Deyimlerin Çeviri Stratejileri Açısından Değerlen-dirilmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi, 2013.
• Öztürk, Mustafa. Meal Kültürümüz. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2008.
• Öztürk, Mustafa. Cumhuriyet Türkiye’sinde Meal ve Tefsirin Serencamı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2015.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an ve Tefsir Kültürümüz. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed es-. el-Mebsûṭ. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1414.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-. el-İtḳān fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. M. Ebûl-Fazl İbrâhîm. Ka-hire: el-Heyʾetü’l-Mısriyyetü’l-ʿamme li’l-küttâb, 1394.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-. Muʿterekü’l-aḳrân fî iʿcâzi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Şemsüd-din. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘ilmiyye, 1408.
• Şâtıbî, İbrâhim b. Mûsâ eş-. el-Muvâfaḳāt. thk. Ebû ‘Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âl Selmân. Dârü İbni ‘Affân, 1417.
• Şemseddin Sami. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat: Kâmûs-ı Türkî. nşr. Raşit Gündoğdu vd. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 5. Basım, 2017.
• Tehânevî, Muhammed A’lâ b. Ali. Mevsûʿatü Keşşâfi ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-’ulûm. nşr. Refîk el-’Acem vd. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, 1996.
• Uzun, Taceddin. Tercüme Sanatı ve Arapça’dan Türkçeye Nasıl Tercüme Yapılır? Konya: Uysal Kitabevi, 1995.
• Ünal, Mehmet. “Tefsire Giriş”. Tefsir El Kitabı. ed. Mehmet Akif Koç. 107–114. Ankara: Grafiker Yayınları, 4th Printing, 2015.
• Yüksel, Mehmet. Çeviri Kuramı ve Problemleri Açısından Tanzimat’tan Günümüze Matbu Kur’an Meallerinin Önsözlerinin Değerlendirilmesi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, 2011.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. nşr. Abdülazîz ‘Itr. 40 Cilt. Ku-veyt: Devletü’l-Kuveyt, 1392-1422/1972-2001.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Târîḫu’l-İslâm ve vefayâtü’l-meşâhîri’l-aʿlâm. thk. Ömer Abdüs-selâm Tedmürî. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 2. Basım, 1413.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. thk. Muhammed el-Baltâcî. Kahire: Mek-tebetü Vehbe, ts.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-ʿirfân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. 2 Cilt. Beyrut: Matbaatü Îsâ el-Halebî ve şürekâhu, 3. Basım, ts.