Arap Dilinde İsm-i Fâil ile Fiil Arasındaki Kullanım İncelikleri: Kur’an-ı Kerim’den Örnekler Çerçevesinde

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 1, 403 - 426, 30.05.2021

Sedat Sağdıç

https://doi.org/10.33931/abuifd.886850

Öz

Dilbilimciler hiçbir farklı siganın hatta kelimenin tamamen aynı anlamda kullanılamayacağını söylemişlerdir. Bu genel kural tabii ki çok zengin bir dil olan Arapça için de geçerlidir. Arap dilinde ism-i fâil ve fiil sigası kullanım açısından benzerlik göstermektedir. Bununla beraber tamamen aynı manada kullanıldıklarını söylemek çok zor dahası imkânsızdır. Her iki kullanım arasında nüanslar vardır. Zaten gerek klasik gerekse modern Arap dili gramer kaynaklarında bu farklara detaylıca temas edilmiştir. Kur’an-ı Kerim Arap dilinin zirve kitabıdır. Dolayısıyla Arap dilinde mevcut olan kullanım inceliklerinin hepsini içerisinde barındırmaktadır. Bu husus Kur’an-ı Kerim’in dil yönünden mucize oluşunun da kanıtlarından biridir. Ele alınan konu bağlamında değerlendirilecek olursa Kur’an-ı Kerim’in kimi yerde ism-i fâil, kimi yerde fiil kullandığı dikkat çekmektedir. Bunlar yüzeysel olarak değerlendirildiğinde her iki kullanımın aynı anlama geldiği şeklinde bir sonuca varılabilir; fakat iyi tetkik edildiğinde aralarında bazı nüansların olduğu görülecektir. Nitekim Arap dili belâgatı âlimleri ve müfessirler bu hususlardan hareketle Kur’an’ın tamamını dil ve belâgat yönünden incelemişler.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, İsm-i Fâil, Fiil, Kur'an, Tahlil

Usage Variances between Ism al-fāʿil and Verb in Arabic language: Within the Framework of Examples from the Qurʾān

Öz

Linguists have said that no different mode or even the word can be used in exactly the same sense. This general rule of course also applies to Arabic, which is a very rich language. In the Arabic language, ism al-fāʿil and verb ṣīgha are similar in terms of usage. However, it is very difficult or even impossible to say that they are used in exactly the same sense. There are nuances between both uses. These differences have already been discussed upon in both classical and modern Arabic grammar sources. The Qurʾān is the top book of the Arabic language. Therefore, it contains all the subtleties of use that available in the Arabic language. This issue is one of the proofs of the Qurʾān 's being a miracle in terms of language. In the context of our subject, the Qurʾān uses ism al-fāʿil in some places and verbs in others. When these are evaluated superficially, it can be concluded that both uses have the same meaning, but when examined thoroughly, it will be seen that there are nuances among them. As a matter of fact, Arabic language rhetoric scholars and commentators have examined the entire Qurʾān in terms of language and rhetoric, based on these issues.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Ism al-fāʿil, Verb, Qurʾān, Analysis

Kaynakça

• Abbas Hasan. en-Nahvü’l-vafî. Tahran: Avand Danîş, 1. Basım, 1425/2004.
• Âlûsî, Ebû’l-fazl Şihâbüddîn es-Seyyid Mahmud. Rûhu’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Kur’ani’l- 'Azîm ve Seb`i’l-Mesânî. 30 Cilt. Beyrut: İdâretü’t-Tıbâati’l-Müniriyye, ts.
• Bamyânî, Muhammedî. Durûs fî’l-belâga. 4 Cilt. Müessesetü’l-Belâg, 1. Basım, 1429/2008.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd. es-Sıhâh: Tacü’l-lüga ve sıhâhü’l-'Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgâfur Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-İlmi lil-Melayîn, 4. Basım, 1990.
• Cürcânî, Abdülkâhir. Delâilü’l-i'câz fî ilmi’l-me‘ânî. thk. Seyyid Muhammed Reşit Rızâ. Beyrut: Darü’l-Ma'rife, 3. Basım, 1422/2001.
• Cürcânî, Abdülkâhir. Delâilü’l-i’câz: Sözdizimi ve Anlambilim. çev. Osman Güman. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Basım, 2015.
• Çifçi, M. Faruk. “Kemalpaşazâde’ye Göre Müşâkele Sanatı (Problemler ve Eleştiriler)”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (2020), 119-150.
• Desûkî, Muhammed Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü’t-Desûkî ala muhtasarı’s-Sa'd. thk. Halil İbrahim Halil. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, ts.
• Duran, Hasan - İnanç, Yunus. “Kur’ân-ı Kerîm’de Teceddüt ve Sübût Manası İçin Yapılan ‘Udûl Çeşitleri”. Edebali İslamiyat Dergisi 3/5 (Mayıs 2019), 53-77.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf Ebû Hayyân el-Endülisî. Tefsîrü’l- bahri’l-muhît. ed. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Alî Muhammed Muavvez. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, ts.
• Ebûssuûd, Muhammed el-'iâdî. Tefsîrü Ebî’s-Su'ûd: İrşâdü akli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-Kitabi’l-Kerîm. thk. Abdulkadir Ahmed Âtâ. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyâd el-Hadîse, ts.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddin Muhammed b. Ya'kub. el-Kâmûsü’l-muhît. thk. Mektebetü Tahkîki’t-Türâs fî Müesseseti’r-Risâle. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 6. Basım, 1998.
• Galâyînî, Mustafa. Camiü`d-durûsi’l-'Arabiyye. thk. Ahmed İbrahim Zehve. Beyrut: Darü’l-Kitabi’l-'Arabî, 2009. Hamlâvî, Ahmed. Şeze’l-'arf fî fenni’s- sarf. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2007.
• İbn Akîl, Behâü’ddin Abdullah. Şerhu İbn Akîl alâ elfiyeti İbn Mâlik. ed. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd. 4 Cilt. Dımeşk: Darü’l-Fikr, 16. Basım, ts.
• İbn Arafe, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Arafe el-Vergammî. Tefsîru İbn 'Arafe. thk. Celâl Esyûtî. 4 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2008.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsîrü’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dârü’t-Tunisiyye, 1984.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Ahmed b. el-Kelbî. et-Teshîl li-ulûmi’t-Tenzîl. ed. Muhammed Salim Haşim. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1415/1995.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mu'cemü mekâyîsi’l-luga. thk. Enes Muhammed Şamî. Kâhire: Darü’l- Hadîs, 1429/2008.
• İbn Hişâm, Cemâlüddin Abdülmelik b. Hişam. Şüzûrü’z-zeheb. ed. Berekât Yusuf Hebbûr. Dımeşk-Beyrut: Darü İbn Kesîr, 1434/2013.
• İbn Manzûr, Ebü’l- Fazl Cemâlüddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali b. Ahmed el Ensarî er-Rüveyfiî. Lisanü’l-'Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr - Muhammed Ahmed Hasbillah. 6 Cilt. Kâhire: Darül-Meârif, ts.
• İbn Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. Sehl b. Sirâc en-Nahvî el-Bağdadî. el-Usûl fî’n-nahv. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 3. Basım, 1417/1996.
• Kazvînî, el-Hatîb. el-Îzâh fî ulûmi’l-belâga: el-me‘ânî ve’l -beyân ve’l-bedî'. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1424/2003.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Cami'u li-ahkâmi’l-Kur’an ve’l mübeyyinü limâ tezammanehü mine’s-sünne ve âyi’l-furkân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1. Basım, 1427/2006.
• Mahmud Safî. el-Cedvel fî i'râbi’l- Kur’an ve sarfihi ve beyanihi mea fevâide nahviyye belâgiyye. 15 Cilt. Dımeşk-Beyrut, 3. Basım, 1416/1995.
• Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye, Mecmau’l-lugati’l-'Arabiyye. el-Mu'cemü’l-vasît. ed. İbrahim Mustafa - Ahmed Hasan Zeyyat. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1996.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmud. Tefsîrü’n-Nesefî: Medârikü’t-Tenzîl ve hekâikü’t-te'vîl. ed. Yusuf Ali Bedevî. 3 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kelimi’t-Tayyib, 1. Basım, 1419/1998.
• Râcihî, Abduh er-. et-Tatbîkü’s-sarfî. Riyad: Mektebetü’l- Meârif, 1420/1999.
• Râzî, Muhammed Fahrüddin Ziyâuddin Ömer. Nihayetü’l-îcâz fî dirâyeti’l-icâz. thk. Bekrî Şeyh Emin. Beyrut: Darü’l- İlmi lil-Melayîn, 1. Basım, 1985.
• Râzî, Muhammed Fahrüddin Ziyâuddin Ömer. Tefsîrü’l-fahri’r-Râzî: et-Tefsîrü’l-kebîr: Mefâtîhü’l-gayb. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, ts.
• Sağdıç, Sedat. “Arap Dilinde İsm- Fâilin Kullanımı ve Kur’an Meallerindeki Tercüme Problemleri”. Kavramlar ve Kuramlar: Dil Bilimleri. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, 2020.
• Sâmerraî, Fâdıl Sâlih. el-Cümletü’l-'Arabiyye te’lifuhâ ve aksamuhâ. Amman: Darü’l-Fikr, 2. Basım, 1427.
• Sâmerraî, Fâdıl Sâlih. et-Ta'biru’l-Kur’anî. Ammân: Daru Ammâr, 4. Basım, 1427/2007.
• Sâmerraî, Fâdıl Sâlih. Meâni’l-ebniye fî’l-'Arabiyye. Dımeşk-Beyrut: Darü İbn Kesîr, 1. Basım, 1436/2015.
• Sâmerrâî, Fâdıl Sâlih. Me‘ânî’n-nahv. 4 Cilt. Beyrut: Darü ihyâ, et-Türâsi’l-Arabiyyi, 1428/2007.
• Şa'râvî, Muhammed Mütevellî. Tefsirü’ş-Şa'râvî, ts.
• Şertûnî, Reşîd. Mebâdiü’l-Arabiyye. ed. Hâmid el-Muhammedî. 4 Cilt. Tahran: Darü’l-İlm, 17. Basım, 2011.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fethü’l-kadîr: el-Cami' beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâse min `ilmi’t-tefsîr. ed. Yusuf el-Gavuş. Beyrut: Darü’l-Ma'rife, 1428/2007.
• Şeyhzâde, Muhammed b. Muslihiddin Mustafa el-Kûcevî el-Hanefî - Muhammed Abdulkadir Şahin. Hâşiyetü Muhyiddin Şeyhzâde alâ tefsirî’l-Kâdî Beyzâvî. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1419/1999.
• Tabersî, Ebû Alî el-Fazl b. Hasan. Mecma`u’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’an. 10 Cilt. Beyrut: Darü’l-Ulûm, 1. Basım, 1426/2005.
• Teftâzânî, Sa'düddin. Muhtasarü’s-Sa'd: Şerhü Telhisi Kitabi Miftahi’l-Ulûm. thk. Abdulhamid Handavî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1431/2010.
• Tîbî, Şerefüddin el-Huseyn b. Abdillah. Fütûhu’l-gayb fî’l-keşf an kınâi’r-reyb. 17 Cilt. Ebû Dabî: Caizetü Dübey ed-Devliyye li’l Kur’ani’l-Kerim, 1. Basım, 1434/2013.
• Yekeler, Muhammet, Câhiliye Döneminden Hz. Peygamber Dönemi Sonuna Kadar Temîm Kabilesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ Huseynî. Tâcü'l-arûs min cevahiri’l-kamûs. 40 Cilt. Kuveyt: Matbaatü hukumeti’l-Kuveyt, 1385/1965.