Hz. Âdem’in Yaratılışı, İnsanlığın Çoğalması ve Diğer Yaratılış Meselelerinin Kur’ân Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 1, 27 - 63, 30.05.2021

Cahit Karaalp

https://doi.org/10.33931/abuifd.891864

Cited By: 1

Öz

Yaratılış konusu, tüm dinlerin ve felsefi akımların tartışma konusu olmuştur. İlk inen vahiy insanın yaratılışını konu edinerek başlamıştır. İlk insanın evrimleşerek mi insan haline geldiği yoksa insan olarak mı yaratıldığı tartışma konusu olmuştur. Evrimi kabul eden İslâm âlimleri bulunmakta ise de çoğunluk evrimi reddetmiştir. Hz. Âdem’in yaratılışı da tarih boyunca tartışma konusu olmuştur. Hâkim görüş Hz. Âdem’in insanlığın babası ve ilk insan olduğu yönünde olsa da Hz. Âdem’in ilk insan olmadığı, ondan önce birçok Âdem’in bulunduğu yönünde görüşler bulunmaktadır. İnsanlığın kardeş evliliği yoluyla mı yoksa birçok Âdem’in yaratılması suretiyle mi çoğaldığı da tartışma mevzusudur. Çalışmamızda yaratılış konusundaki tartışmalı konulara değinilecek ve Kur’ân merkezli cevaplar verilecektir. İnsanlığın çoğalması, Hâbil-Kabil meselesi, kalu bela olayı, meleklerin secdesi, Âdem’in yaratılışı, Âdem’e yasaklanan meyve, Âdem’in cenneti, Âdem’e üflenen ruh gibi yaratılışla ilgili müşkil meseleler Kur’ân bağlamında tartışılacak ve meseleler çözümlenmeye çalışılacaktır. Makalemizde Hz. Âdem’in kıssası bağlamında tefsirlerde aktarılan israiliyât kökenli bilgiler ayıklanarak ilk insan ile ilgili birçok sorunun cevabı Kur’ân’da aranacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Kıssa, Yaratılış, Evrim, Hz. Âdem

An Assessment in the Context of the Qurʾān; the Creation of Adam, the Proliferation of Humanity and Other Creation Issues

Öz

The subject of creation has been a matter of debate for all religions as well as philosophical currents. The first revelation was about explaining the creation of man. It has been a matter of debate whether initially humans are a result of the evolutional process or they were just created. Although few Islamic scholars accept evolution, the majority rejected it. Prophet Adam's creation has also been the subject of discussion throughout history. Despite a few Islamic scholars who support the idea of evolution and the existence of many humans before the prophet Adam, the common idea is that the prophet Adam was the first human as the father of all human beings. It is also a matter of debate whether humanity reproduced through brotherly marriage or the creation of many Adams. In the current research, the controversial issues regarding creation will be addressed and the Qurʾān-centered answers will be given. Problems related to creation such as the reproduction of humanity, the issue of Abel-Cain, the incident of the testimonial to the God (Qālū Balā), the prostration of angels, the creation of Adam, the forbidden fruit, Adam's paradise, and the spirit blown to Adam will be discussed in the context of the Qurʾān and the issues will be tried to be resolved. In the current study, the answers to many questions about the first human will be sought in the Qurʾān by eliminating the Israelite information conveyed in the commentaries in the context of the parable of Adam.

Anahtar Kelimeler

Qurʾān, Parable, Creation, Evolution, Adam.

Kaynakça

• Abdurrahman Hasan Habenneke el-Meydânî. Le yasihhu en yukale el-insânu halifetun anillahi fî arzihi. Beyrut: Mektebetü İhyâi Turâsi’l- İslâmî, 1991.
• Agitoğlu, Nurullah. Peygamberimizin (SAS) Dilinden Hz. Âdem. İstanbul: Kitabi Yay., 2015.
• Ağırman, Cemal. Kadının Yaratılışı İlgili Rivâyetler Bağlamında Yeni Bir Yaklaşım. İstanbul: Rağbet Yay., 2001.
• Ahmet Cevdet Paşa. Kısas-ı Enbiya. İstanbul: Y.y. 1962.
• Ahmet Cevdet Paşa. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. İstanbul: Matbaa-i Osmaniyye, 1300/1882.
• Aksoy, Süleyman. Kur’ân’ın Embriyolojik Sırları. İstanbul: Kayahan Yay., 2. Basım, 2004.
• Alıcı, Mustafa. “İlahi Dinlerde Yaratılış-Evrim Tartışmaları”. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi. 6/14 (2018), 59-89.
• Ali Şeriati. Çöle İniş (Hubut-Kevir). Çev. Hicabi Kırlangıç & Derya Örs. Ankara: Fecir Yay., 3. Basım, 2015.
• Arpaguş, Hatice Kelpetin. Osmanlı Halkının Geleneksel İslam Anlayışı ve Kaynakları. İstanbul: Çamlıca Yay., 2001.
• Atay, Hüseyin. “Allah’ın Halifesi: İnsan”. Ankara Üniv., İlahiyat Fak. Dergisi. 18 (1970), 75.
• Ateş, Ali Osman. Hadis Temelli Kalıp Yargılarda Kadın. İstanbul: Beyan Yay., 2000.
• Ateş, Avnullah Enes. “Kur’ân’da İnsanların Yaratılışı Meselesi”. Hitit Üniv., İlahiyat Fak. Dergisi. 15/30 (2016/2), 364.
• Ateş, Süleyman. “Kur’ân-ı Kerim’e Göre Evrim Teorisi”. Ankara Üniv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20 (1975), 138-140.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. 12 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
• Aydemir, Abdullah. Tefsirde İsrailiyyat. İstanbul: Beyan Yay., 2015.
• Aydemir, Abdullah. İslami Kaynaklara Göre Peygamberler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları (Sabah Gazetesinin Armağanı), 1990.
• Bâr, M. Ali. Kur’ân’ı Kerîm ve Modern Tıbba Göre İnsanın Yaratılışı. Çev. Abdülvehhap Öztürk. Ankara: TDV Yay., ts.
• Bayrakdar, Mehmet. İslam’da Evrimci Yaratılış Teorisi. Ankara: Otto Yay., 2018.
• Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Tefsîri. 21 Cilt. İstanbul: Bayraklı Yay., 4. Basım, 2013.
• Bedir, Ahmet & Sarsılmaz, Arif. “Hz. Adem’in Boyu”. Harran Üniv., İlahiyat Fak. Dergisi. 4 (1998), 133.
• Beyzâvî, Nasiruddîn, Ebû Saîd Abdullâh bin Ömer bin Muhammed eş-Şirâzî. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl/Tefsîru’l-Beyzâvî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Bigiyef, Musa Carullah. Hatun. Çev. Mehmet Görmez. Ankara: Otto Yay., 5. Basım, 2014.
• Bilge, Evin. Kutsal Metinlerde Yaratılış. Dicle Üniv., İlahiyat Fak. Dergisi. 15/1 (2013), 128-158.
• Bilgin, Abdülcelil. Kur’ân’ı Tanımak. Ankara: Araştırma Yay., 2018.
• Birinci, Züleyha. “Nefs-i vâhide’ İfadesinden Hareketle Kadının Yaratılışı Hakkında Bir Değerlendirme”. Marmara Üniv. İlâhiyat Fak. Dergisi. 47 (2014), 159.
• Bolay, Süleyman Hayri. “Âdem”. DİA. Ankara: TDV Yay., 1988.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed bin İsmâîl el-Cu’fî. Sahîhu’l-Buhârî. Thk. Muhammed Nizâr Temîm-Heysem Nizâr Temîm. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, ts.
• Cerrahoğlu, İsmail. Kur’ân’da İnsanın Yaratılış Sahnesinin Düşündürdükleri. Ankara Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, 20 (1975), 87.
• Cevherî, İsmâîl bin Hammâd. Mu’cem es-sıhâh. Thk. Halîl Me’mun Şeyhâ. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 3. Basım, 2008.
• Cihangir, Sonia. Kadına Dair Hürafeler ve Gerçekler. İstanbul: Ozan Yay., 2016.
• Çelik, Hüseyin. “Kur’ân’a Göre Hz. Âdem’in Yaratılışı”. İstanbul Üniv., İlahiyat Fak. Dergisi. 2/2 (2011), 62-65.
• Dartma, Bahattin. “Kur’ân Bağlamında İlk İnsan ve Nübüvvet-Fıtrat İlişkisi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 1 (2006/6), 10-11.
• Dartma, Bahattin. “Hz. Âdem’in Dışlandığı Cennetin Dünyası Meselesi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 2 (2009/9), 11-21.
• Demir, Şehmus. Mitoloji, Kur’ân Kıssaları ve Tarihi Gerçeklik. İstanbul: Beyan Yay., 2. Basım, 2015.
• Demirci, Muhsin. Kur’ân’ın Ana Konuları. İstanbul: İFAV Yay., 4. Basım, 2008.
• Demirci, Muhsin. Kur’ân Tefsirinde Farklı Yorumlar. 3 Cilt. İstanbul: İFAV Yay., 2017.
• Duman, Cengiz. Kur’ân Kıssalarının Tarihselliği. İstanbul: Ekin Yay., 2015.
• Düzgün, Şaban Ali. Sarp Yokuşun Eteğinde İnsan. Ankara: Otto Yay., 2016.
• Ebû Hâtim er-Râzî, Ahmet bin Hamdân. Kitâbu’z-zînê. Thk. Saîd el-Ğânimî. 2 Cilt. Beyrut: Menşûrâti’l-Cemel, 2015.
• Ebu Hilâl el-Askerî, Hasen bin Abdullâh. el-Vücûh ve’n-nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Thk. Ahmed es-Seyyid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• Elik, Hasan&Coşkun, Muhammed. Tevhit Mesajı Özlü Kur’ân Tefsiri. İstanbul: Fikir Yay., 2013.
• Erdem Mustafa. Hazreti Âdem (İlk İnsan). Ankara: TDV Yay., 9. Basım, 2017.
• Esen, Muammer. “İnsanın Halifeliği Meselesi”. Ankara Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi. 45 (2004), 15-37.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Mu’cemu tehzîbi’l-luğâ. Thk. Riyâz Zekî Kâsım. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l- ma’rife, 2001.
• Ferâhîdî, Ebû Abdurrahmân Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-ayn. Thk. Dr. Davud Sellum v.dğr. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 2004.
• Firuzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed bin Ya’kub. el-Kâmusu’l- muhit. Thk. Halil Me’mun Şeyhâ. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 5. Basım, 2011.
• Gördük, Yunus Emre. “İlk İnsan Nesli Nasıl Devam Etti? Ensest İlişki İddiası Üzerine Eleştirel Bir Analiz”. Usul İslam Araştırmaları. 29 (2018), 73.
• Gördük, Yunus Emre. “Klasik ve Modern Kaynaklarda İlk Cinayet Kıssası (Maide 5/27-31): Tefsir Metodolojisi Açısından Mukayeseli Bir İnceleme”. Amasya İlahiyat Dergisi, 15 (2020): 105-142.
• Görener, İbrahim. “Âdemin Cennetten Yeryüzüne İnişi”. Bilimname Dergisi. 18 (2010/1), 61.
• Deniz, Gürbüz. “Kur’ân’a Göre Hz. Âdem(a.s.)’ın Serüveni”. Journal of Islamic Research. 22/2 (2011), 93.
• Halefullah, Muhammed Ahmed. el-Fennü’l- Kasasi -Kur’ân’da Anlatım Sanatı. Çev. Şaban Karataş. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• Hâlidî, Salâh Abdûlfettâh. Kur’ân Öyküleri. Çev: Ahmet Sarıkaya. Konya: Kitap Dünyası, 2002.
• Hâzin, Alâuddîn Alî bin Muhammed bin İbrahîm el-Bağdâdî. Lübâbü’t-te’vîl fî meânî’t-tenzîl/Tefsîru’l-Hâzîn. Thk. Abdusselâm Muhammed Alî Şâhîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2014.
• İbn Arabî, Muhyiddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ali. Fusûsu’l-Hikem. Çev. M. Nuri Gençosman. İstanbul: Kırkambar Yay., 2003.
• İbnu’l-Cevzî, Ebû’l-Ferâc Cemalüddîn Abdurrahmân bin Alî bin Muhammed. Zâdu’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2015.
• İbnu’l-Cevzî, Ebû’l-Ferâc Cemalüddîn Abdurrahmân bin Alî bin Muhammed. Nüzhetü’l-a’yüni’n-nevâzır fi ilmi’l-vücûh ve’n-nezâir. Thk. Muhammed Osmân. Kâhire: Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Diniyye, 2. Basım, 2014.
• İbn Dureyd, Ebû Bekr Muhammmed b. Hasan el-Ezdî. Cemheratu’l-luğâ. Thk. İbrahîm Şemsuddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• İbn Fâris, Ebu’l Huseyn Ahmed bin Zekeriyyâ. Mekâyîsu’l-luğâ. Thk. Enes Muhammed eş-Şâmî. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2008.
• İbn Fâris el-Luğavî, Ebû’l-Huseyn Ahmed er-Razî. es-Sâhibiyyu fî fıkhi’l-lûğâti’l-Arabiyyeti ve mesâilihê ve süneni’l-Arab fî kelâmihê. Thk. Dr. Ömer Farûk Tabbâ’. Beyrut: Dâru Mektebetü’l-Meârif, 3. Basım, 2013.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullâh Şemsuddîn Muhammed bin Ebû Bekr. Hâdi’l-ervah ilâ bilâdi’l-efrâh. Thk. Zâid bin Ahmed en-Neşîrî. Mekke: Dâru’l-Âlemi’l-Fevâid, 1428.
• İbn Kesîr, İmâduddîn Ebû’l-Fidâ İsmail bin Ömer el-Kureşî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 7. Basım, 1993.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh bin Müslim ed-Dineverî. Tefsîru garîbu’l-Kur’ân. thk. Seyyid Ahmed Sakr. Beyrut: Mektebetü’l-Alemiyye, 2007.
• İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed bin Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. Thk. Halîl Me’mûn Şihâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1998.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed bin Mukerrem el-Ifrikî el-Mısrî. Lisânu’l-Arab. Thk. Yusuf Bekai v.dğr. 2 Cilt. Beyrut: Müesseseti’l-A’lem li’l-Matbuât, 2005.
• İbn Sîde, Ebû Hasen Alî bin İsmâîl el-Mursî. el-Muhkem ve’l-muhit el-a’zam. Thk. Abdulfettâh es-Seyyid Selim- Huseyn Birkân. 3 Cilt. Kahire: Ma’hed Mahtutati’l-Arabiyye, 2011.
• İslamoğlu, Mustafa. Kur’ân ve Tabiat Âyetleri Işığında Yaratılış ve Evrim. İstanbul: Düşün Yay., 2015.
• Kahraman, Ferruh. “Bir Tefsîr-Kelâm Problemi: Hz. Âdem’in Yasak Ağaca Yaklaşması”. Sakarya Üniv., İlahiyat Fak. Dergisi. 15/27 (2013/1).
• Kahraman, Ferruh. “Hz. Âdem’e Öğretilen İsimler: Kültür Olgusunun Sembolik Söylemi”. Edebali İslamiyat Dergisi. 4/2 (2020), 15-40.
• Kara, Ömer. Tefsir Tedkikleri I. İstanbul: İFAV Yay., 2017.
• Karasakal, Şaban. “Kur’ân’da Ruh Kavramı”. The Journal of Academic Social Science Studies. 28/2 (2014), 288-289.
• Karataş, Şaban. Muhammed Ahmed Halefullah Eserleri ve Kur’ân Tefsiri ile İlgili Görüşleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2011.
• Karauğuz, Güngör. Âdem’in Çocukları Çiviyazılı Kaynaklar, Tevrat, İnciller ve Kur’ân’a Göre. Konya: Çizgi Yay., 3. Basım, 2017.
• Karslı, İbrahim H. Kur’ân Yorumlarında Kadın. İstanbul: Rağbet Yay., 2003.
• Kâsımî, Muhammed Cemaluddîn. Mehâsinu’t-te’vîl/Tefsîru’l-Kasimî. Thk. Ahmed bin Alî. Hamdî Subh. 9 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2003.
• Kavşut, M. Sait. “Kur’ân’da İnsanın Yaratılış Aşamaları Te’vilat Ekseninde Bir Değerlendirme”. Şarkiyyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 7 (2012), 289-300.
• Keskin, Hasan. “Kur’ân’da Meleklerin Hz. Âdem’e Secdesinin Yorumu”. Cumhuriyet Üniv., İlahiyat Fak. Dergisi. 6/2 (2002), 107.
• Kılavuz, Ulvi Murat. “Arâisü’l-Kur’ân’da Yaratılış Kıssası”. Ulusal Vânî Mehmed Efendi Sempozyumu 7-8 Kasım 2009 (Bursa, 2011), 171.
• Kınıkoğlu, Nihat. “Varoluş, Evrim, İnsan ve İslam”. İslami Araştırmalar Dergisi. 7/1 (1993-94), 76.
• Kocabaş, Şakir. Kur’ân’da Yaratılış Uzayların ve Maddenin Yaratılışı. İstanbul: Kure Yay., 2. Basım, 2017.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed bin Ahmed el-Ensârî. el-Câmi’ lî ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed İbrahim el-Hafnevî-Mahmûd Hâmîd Osmân. 12 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2002.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed bin Muhammed bin Mahmûd. Tevilâtü Ehli’s-Sünne/Te’vilâtu’l-Kur’ân. Thk. Dr. Mecdi Basillum. 10. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Maverdî, Ebû’l-Hasen Alî bin Muhammed. en-Nuket ve’l-uyûn. Thk. Seyyid Abdulmaksud bin Abdurrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Merdin, Saadettin. İslamın Pavlusları II. Ankara: Araştırma Yay., 3. Basım, 2016.
• Mevdüdi Ebu’l-Ala. Tefhimu’l-Kur’ân. Çev. Muhammed Han Kayani v.dğr. İstanbul: İnsan Yay., 2. Basım, 1996.
• Muhammed Ahmed Cûd el-Mevlâ. Kasasu’l-Kur’ân. Dimaşk: Daru’l-İlmi’l-Hadis, 1999.
• Muhammed Fuâd Abdulbâkî. el-Mu’cemu’l-müfehres li elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2007.
• Muhammed İkbal. İslamda Dini Tefekkürün Yeniden Teşekkülü. Çev. Sofi Huri. İstanbul: Kırkambar Yay., 1999.
• Mukâtil bin Süleymân bin Beşîr. el-Eşbâh ve’n-nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Thk. Abdullâh Şehhâte. Kâhire: Dâru Ğarib, 2001.
• Mukâtil bin Süleymân bin Beşîr. Tefsiru Mukâtil bin Süleymân. Thk. Ahmed Ferid. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Müslim bin Haccâc, Ebû Huseyn el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. Thk. Ahmed Zehve- Ahmed İnaye. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2004.
• Nehhâs, Ebû Ca’fer Ahmed bin Muhammed bin İsmail. Meâni’l-Kur’ân. Thk. Yahya Murad. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-hâdis, 2004.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünenü’n-Nesâî. Thk. Muhammed Nâsiruddîn el-Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-Maarif, 1998.
• Nesefî, Abdullâh bin Ahmed bin Mahmûd. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl/Tefsîru’n-Nesefî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2000.
• Okçu, Abdulmecit. “Kur’ân ve Evrim Açısından Canlıların Oluşumu”. EKEV Akademi Dergisi. 17/56 (2013), 174.
• Okumuş, Namık Kemal. Eşref’ten Esfel’e İnsanın Serüveni. Ankara: Araştırma Yay., 2015.
• Okuyan, Mehmet. Kıssalar Ne Söyler Yaratılış ve Hz. Âdem I. İstanbul: Düşün Yay., 2017.
• Okuyan, Mehmet. Kıssalar Ne Söyler Hz. Nuh II. İstanbul: Düşün Yay., 2018.
• Özalp, Hasan. “Kur’ân-ı Kerim’de Kozmik Tarih ve Biyolojik Gelişim”. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 10/1 (2015), 548.
• Özdeş, Talip. Kur’ân ve Cinsiyet Ayırımcılığı. Ankara: Fecr Yay., 2005.
• Öztürk, Mustafa. Kur’ân ve Yaratılış. İstanbul: Kuramer Yay., 2015.
• Öztürk, Mustafa. Kıssaların Dili. Ankara: Ankara Okulu Yay., 3. Basım, 2012.
• Ragıb el-İsfehânî, Ebu’l-Kâsım Huseyn bin Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Halil Ayteni. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 3. Basım, 2001.
• Rasıkhî Füruzan. “Kur’ân’ın ve Kutsal Kitabın Kadına Bakış Açılarının Karşılaştırılması (Yaratılış Hikâyesine Göre)”. Misbah Dergisi. 1/3-4 (2013), 157.
• Râzî, Fahruddîn Muhammed bin Ömer bin Hasen bin Huseyn bin Alî et-Teymî. Mefâtîhu’l-ğayb/Tefsîru’l-kebîr. Thk. İbrahîm Şemsuddîn, Ahmed Şemsuddîn. 23 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 4. Basım, 2013.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm. Thk. İbrahim Şemsuddîn. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2011.
• Said Nursi. İşaratü’l-İ’caz. Çev. Abdulmecid Nursi. İstanbul: Sözler Yayınevi, 2004.
• Sarmış, İbrahim. Kur’ân’a Göre İnsan’ın Yaratılması ve Çoğalması. İstanbul: Düşün Yay., 2016.
• Şimşek, M. Sait. Kur’ân Kıssalarına Giriş. Konya: Kitap Dünyası Yay., 3. Basım, 2013.
• Şimşek, M. Sait. Yaratılış Olayı. İstanbul. Beyan Yay., 1998.
• Şimşek, M. Sait. Hayat Kaynağı Kur’ân Tefsiri. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yay., 2012.
• Tabbara, Abdulfettah. Kur’ân’da Peygamberler ve Peygamberimiz. Çev. Ali Rıza Temel&Yahya Alkın. İstanbul: Miili Gazete, 1998.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed bin Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2013.
• Tabresî, Ebû Alî el-Fazl bin Hasen bin el-Fazl. Mecmau’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Thk. İbrahim Şemsuddîn. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Tâhir bin Âşûr, Muhammed. Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 12 Cilt. Tûnus: Dâru Suhnûn li’n-Neşr ve’t-Tevzi’, ts.
• Taslaman, Caner. Bir Müslüman Evrimci Olabilir mi. İstanbul: Destek Yay., 2017.
• Taslaman, Caner. Evrim Teorisi Felsefe ve Tanrı. İstanbul: İstanbul Yay., 20. Basım, 2016.
• Tirmîzî, Ebû İsâ Muhammed bin İsâ bin Sevre. Sünenü’t-Tirmîzî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2002.
• Tuksal, Hidâyet Şefkatli. Kadın Karşıtı Söylemin İslâm Geleneğindeki İzdüşümleri. Ankara: Otto Yay., 4. Basım, 2012.
• Tûsî, Ebû Ca’fer Muhammed bin el-Hasen. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Habîb Kasîr el-Âmîlî. 10. Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemî li’l-Matbuât, 2013.
• Uğur, Hakan. Tevrat’ın Kur’ân’a Arzı. Bursa: Emin Yay., 2011.
• Ünal, Asife. “Yahudi Geleneğinde Kadının Yaratılışı ve Lilit Efsanesi”. Çukurova Üniv., İlahiyat Fak. Dergisi. 17/2 (2017), 111-112.
• Yakıt, İsmail. Kur’ân’ı Anlamak. İstanbul: Ötüken Yay., 2005.
• Yasdıman, Hakkı Şah. “Yılan, Havva, Âdem Arasında Geçen Olaylara İslam ve Yahudiliğin Bakışı”. Dokuz Eylül Üniv., İlahiyat Fak. Dergisi. 34 (2011), 26-28.
• Yeniçeri, Celal. Uzay Âyetleri Tefsiri. İstanbul: Erkam Yay., 1995.
• Yuval Noah Harari. Hayvanlardan Tanrılara Sapıens İnsan Türünün Kısa Bir Tarihi. Çev. Ertuğrul Genç. İstanbul: Kolektif Yay., 7. Basım, 2015.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Cârullah Mahmûd bin Ömer bin Muhammed. Esâsu’l-belâğa. Dimeşk: Dâru’n-Nefâis, 2009.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Cârullah Mahmûd bin Ömer bin Muhammed. el-Keşşâf an hakâiki ğavâmizi’t-tenzîl ve uyûnu’l-ekâvîl fî vucûhu’t-te’vîl. Thk. Muhammed Abdusselâm Şâhîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.