A Comparative View on Recitation Issues in the Introductions of Ibn ʿAṭiyya’s and Ibn Juzayy's Exegeses

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 2, 282 - 301, 30.11.2022

Kadir Taşpınar

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1143756

Öz

Ibn ʿAṭiyya (d. 541/1147) and Ibn Juzayy (d. 741/1340), who are important scholars of the Andalusian exegetical tradition, discussed many issues about Qurʾānic sciences in the introduction of their exegeses that had been written two centuries apart. It is noteworthy that there are some topics concerning the science of recitation, both in the introduction of Ibn ʿAṭiyya's al-Muḥarrar al-Wajīz and in the introduction of Ibn Juzayy's al-Tashīl li-‘Ulūm al-Tanzīl which was written more concisely. These titles include the merits of the Qurʾān, the compilation and copying of the Qurʾān, the issue of seven letters, recitation imāms, stop signs, istiʿadhah and basmala. Unlike Ibn Juzayy, while Ibn ʿAṭiyya deals with the issue of seven letters in her introduction, it is seen that Ibn Juzayy has included separate titles about recitation imāms and foundations. To what extend is al-Tashīl influenced by al-Muḥarrar, one of the most important sources of al-Tashīl, in the context of the recitation issues in his introduction? To what extent are there similarities and differences in the recitation topics discussed? What is the way in which the commentators deal with the issues related to the recitation tradition? In this study, we will seek out answers to these questions, and the introductions will be evaluated within the framework of the science of recitation.

Anahtar Kelimeler

Qirāʾa, Tafsīr, Ibn ʿAṭiyya, Ibn Juzayy, Introduction.

İbn Atıyye ve İbn Cüzey Tefsirlerinin Mukaddimelerinde Yer Alan Kıraat Meselelerine Mukayeseli Bir Bakış

Öz

Endülüs tefsir geleneğinin önemli simalarından olan İbn Atıyye (ö. 541/1147) ve İbn Cüzey (ö. 741/1340), iki asır arayla yazmış oldukları tefsirlerinin mukaddimelerinde ulûmü’l-Kur’ân’a dair birçok hususu ele almışlardır. Gerek İbn Atıyye’nin el-Muharrerü’l-vecîz’inin mukaddimesinde gerekse İbn Cüzey’in daha muhtasar tarzda kaleme aldığı et-Teshîl li-‘ulûmi’t-tenzîl’inin mukaddimesinde kıraat ilmini ilgilendiren bazı konu başlıklarının varlığı dikkat çekmektedir. Söz konusu başlıklarda Kur’ân’ın fazileti, Kur’ân’ın cem‘i ve istinsâhı, yedi harf meselesi, kıraat imamları, vakflar, isti‘âze ve besmele gibi bahisler yer almaktadır. İbn Atıyye, İbn Cüzey’den farklı olarak mukaddimesinde yedi harf meselesini ele alırken, İbn Cüzey’in ise kıraat imamları ve vakflarla ilgili müstakil başlıklara yer verdiği görülmektedir. et-Teshîl’in en önemli kaynaklarından olan el-Muharrer’in, mukaddimesinde yer alan kıraat meseleleri bağlamında et-Teshîl’e etkisi ne düzeydedir? Ele alınan kıraat konularının benzerliği ve farklılığı ne derece söz konusudur? Müfessirlerin kıraat ilmine dair hususları ele alış tarzı nasıldır? Çalışmamızda bu sorulara cevap aranmış, bahse konu mukaddimeler kıraat ilmi konuları çerçevesinde değerlendirilmeye tâbi tutulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Tefsir, İbn Atıyye, İbn Cüzey, Mukaddime.

Kaynakça

• Ablay, Rıfat. Endülüs Tefsir Geleneğinde Kıraat İbn Atıyye Örneği. İstanbul: Siyer Yayınları, 2020.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbn Muhaysın”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/209-210. İstanbul, 1999.
• Aslan, Semih. Hicri III-VIII. Asırlarda Yazılan Rivâyet ve Dirâyet Tefsirlerinin Mukaddimelerindeki Kur’ân Tarihi İle İlgili Bilgilerin Tespiti ve Değerlendirilmesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Bağış, Mehmet. “İbn Cüzey’in et-Teshîl li ‘Ulûmi’t-Tenzîl Adlı Tefsîri’nin Mukaddimesinde Kur’ân İlimleri ve Tefsir Usûlü Konuları”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/19 (2018), 7-26.
• Bağış, Mehmet. “Ahkâm Âyetlerinin Tefsîrinde Mezhebe Bağlılık (Beydâvî ve Nesefî Örneği)”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/23 (Aralık 2019), 633-655.
• Baysal, Sıddık. “İbn Cüzey’in Bazı Tefsir Eserlerindeki Üslup Ve Usûl Sorunlarına Yaklaşımına İlişkin Bir Değerlendirme”. Dini Araştırmalar 21/54 (2018), 203-223.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüeyin. Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Ata. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1424.
• Birışık, Abdulhamit. “İbn Atıyye el-Endelüsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/338-340. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Birışık, Abdülhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin Yayınları, 2004.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Cami’u’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. Beyrût: Dâru Tavki’n-Necat, 1422.
• Bulut, Ali. Erken Dönem Tefsir Mukaddimelerinin Tefsir Usûlü Açısından Değerlendirilmesi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân, thk. Muhammed Sâdık el-Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1405.
• Çetin, Abdurrahman. “Vakf ve İbtidâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/461-463. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Çetin, Abdurrahman. Yedi Harf ve Kıraatlar. İstanbul: Ensar Yayınları, 2013.
• Çiftci, Ali. Tefsir Mukaddimelerinde Kur’ân İlimlerine Giriş. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2021.
• Çoban, Ergin. Taberî ve T. İbn-i Âşûr Tefsir Mukaddimelerinin Usul Açısından Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd. el-Mukni’ fî resmi mesâhifi’l-emsâr. thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî. Kâhire: Mektebetü’l-Ezheriyye, ts.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd. el-Müktefâ fi’l-vakf ve’l-ibtidâ. thk. Muhyiddin Abdurrahman Ramazan. Dâru Ammâr, 1422.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd. et-Teysîr fi’l-kırââti’s-sebʻ. thk. Ferîd Muhammed b. Azzûz. Beyrût: Dâru İbni Kesîr, 1437.
• Denizer, Nurullah. İbn Cüzeyy’in Et-Teshîl Li-‘Ulûmi’t-Tenzîl Adlı Eserinde Kur’ân İlimlerine Yaklaşımı. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed. İthâfu fudalâ-i’l-beşer. thk. Şaban Muhammed İsmail. 2 Cilt. Beyrût: Alemü’l-Kütüb, 1987.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 4 Cilt. Beyrût: Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Enderâbî, Ebû Abdullah Ahmed b. Ebû Ömer - Ahmed Nusayyif el-Cenâbî. Kırââtü’l-kurrâi’l-ma’rûfîn. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1405.
• Gökmen, Ramazan. Kurtubî Tefsîri Mukaddimesinin Tefsir Usûlündeki Yeri. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
• Görgün, Halil İbrahim. Endülüs Tefsir Mukaddimeleri. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Hatîb, Abdüllatîf. Muʻcemu’l-kıraat. 11 Cilt. Dımaşk: Dâru Sa’deddîn, 2000.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l- ʻazîz. thk. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1422.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Muhteseb fî Tebyîni Vucûhi Şevâzzi’l-kıraat. thk. Muhammed b. ’Îd eş-Şa’bânî. Mısır: Dâru’s-Sahâbe Li’t-Türâs, 2008.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed. et-Teshîl li-‘ulûmi’t-tenzîl. thk. Muhammed Sâlim Hâşim. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1415.
• İbn Ebî Dâvûd, Ebû Bekir Abdullah b. Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Kitâbu’l-mesâhîf. thk. Muhibbuddîn Abdüssübhân Vâiz. 2 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2002.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-bârî şerhu sahîhi’l-buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 13 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Marife, 1379.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdullah Hüseyin b. Ahmed. Muhtasar fî şevâzzi’l-Kur’ân. thk. G. Bergstraesser. Beyrût: Müessesetü’r-Rayan, 2009.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. el-İhsân fî takrîbi sahîh-i İbn Hibbân. thk. Şuayb Arnavut. 18 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1408.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Te’vîlü Müşkili’l-Kur’ân. thk. İbrahim Şemsüddîn. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, ts.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs et-Temîmî. Kitâbü’s-seb’a fi’l-kıraat. thk. Şevki Dayf. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1400.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yusuf. en-Neşr fi’l-kırââti’l ʻaşr. thk. Ali Muhammed Dabba. 2 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezeri, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. thk. G. Bergstraesser. 2 Cilt. Mısır: Mektebetü İbn Teymiyye, 1351.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekir. Kitâbü İzâhi’l-vakf ve’l-ibtidâ. thk. Muhyiddin Abdurrahman Ramazan. Dımaşk: Matbûâti Mecme’i’l-lügati’l-Arabiyye, 1391.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerîm’in Nüzûlü ve Kıraati. İstanbul: İFAV Yayınları, 2016.
• Karataş, Şuayip. “Kâsımî’nin Mehâsinü’t-Te’vîl İsimli Tefsirinin Mukaddimesinde Kıraat Olgusu”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2021), 315-337.
• Karslı, İbrahim Hilmi. “Tarihsel Gelişimleri İtibariyle Tefsir Mukaddimelerine Dair Bir İnceleme”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2003), 225-260.
• Kırca, Celal. “İbn Ya’mer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/447-448. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Koyuncu, Muhammed İkbal. Rûhu’l Meânî Mukaddimesi Bağlamında Âlûsî’nin Tefsir Usûlüne Dâir Görüşlerinin Tahlili. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʻ li ahkâmi’l-Kurân. thk. Ahmed el-Berdûnî. 20 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Kutlu, Enise. İbn Atıyye’nin el-Muharrerü’l-Vecîz Adlı Eserinde Kur’ân İlimleri’ne Yaklaşımı. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi’u’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1374.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavut. 10 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1421.
• Oral, Murat. “Tefsir Usûlü Açısından İbn Kesîr Mukaddimesinin Değerlendirilmesi”. Adıyaman Ünivertsitesi İslami İlimler Fakültesi İslami İlimler Araştırmaları Dergisi 2/3 (2018), 8-34.
• Özel, Ahmet. “İbn Cüzey”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/406-407. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Peker, Tahsin. Klasik Dönem Tefsir Mukaddimelerinde Ulûmu’l Kur’ân (Kurtubî Ve İbn Cüzeyy Örneği). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1430.
• Said, Hamza Saleh. Âlûsî’nin Tefsirinin Mukaddimesindeki Görüşleri. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Sâlih, Subhî. Mebâhis fî ʻulûmi’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru’l-’İlm li’l-Melâyîn, 1977.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1409.
• Şentürk, Mustafa. İbn Atıyye el-Endelüsî İle Tabresî’nin Kur’ân’a Yaklaşımları. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Taberî, İbn Cerîr et-. Câmiʻu’l-beyân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1420.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Muhammed Fuad Abdulbaki, İbrahîm Atvâ. 5 Cilt. Mısır: Şeriketu Mektebetu ve Matbaatu Mustafâ Babî el-Halebî, 1395.
• Uzun, Yakup. “Teoriden Pratiğe Vakf ve İbtidâ” 44 (2021), 165-207.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a’lâm. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. 52 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1413.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî ʻulûmi’l-Kurân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-İhyâ, 1957.
• Zübeydî, Ebû Bekir Muhammed b. el-Hasan. Tabakâtü’n-nahviyyîn ve’l-lügaviyyîn. Kâhire: Dâru’l-Meârif, 1934.