Kutbuddin eş-Şirâzî’nin Akılcı Felsefeye ve Meşşâî Tanım Teorisine Eleştirileri: Şerhu Hikmetü’l-İşrâk’ı Bağlamında Bir Tahlil

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 1, 168 - 179, 31.05.2023

Adem Evmeş

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1281077

Öz

Bu çalışmanın amacı, Kutbuddin eş-Şirâzî’nin akılcı felsefeye ve Meşşâî tanım teorisine yönelik eleştirileri incelemektir. İşrâk felsefesi söz konusu olduğunda akla gelen ilk isimlerden biri Kutbuddin eş-Şirâzî’dir. Bu bağlamda 14. yüzyılda yaşamış olan Şirâzî, hem Sühreverdî’nin eserine şerh yazarak hem de müstakil eserler kaleme alarak İşrâkî tavrıyla dikkat çekmektedir. Bu anlamda İşrâkî tavırla ilgili en açık ifadeleri Hikmetü’l-işrâk’a yazdığı şerhte rastlamak mümkündür. Şirâzî, İbn Sînâ’nın tarif teorisine eleştiriler yönelterek tanımın; ortak kurucu unsurlardan yani cins ve ayırt edici kurucu unsurların toplamından meydana gelmesinin zor olduğunu belirtir. Biz bu çalışmada öncelikle Şirâzî’nin Hikmetü’l-işrâk’a yazdığı şerhinin “mukaddimesinde” yer alan İbn Sînâ’ya yönelik eleştirilerini, bahsî hikmete zarar verdikleri görüşünü ve İşrâk felsefesinin kaynaklarını ele almaya çalışacağız. Daha sonra Şirâzî’nin tarif konusunda İbn Sînâcı tarif teorisine yönelik eleştirilerin inceleyeceğiz. Elde ettiğimiz bilgilerden hareketle de, Şirâzî’nin İşrâkîlik tasavvurunu ortaya koymaya, eleştirilerinin kaynağını ve getirdiği çözüm önerileri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mantık, Kutbuddin eş-Şirâzî, Sühreverdî, İşrâk Felsefesi, Eleştiri

Quṭb al-Dīn al-Shīrāzī’s Criticism of Rational Philosophy and Peripatetic Definition Theory: : An Analy-sis within the Con-text of Şarh Ḥikmat al-Ishrāq

Öz

The aim of this study is to examine the criticisms of rational philosophy and Peripatetic definition theory. al-Shīrāzī who lived during the 14th century attracts attention with his illuminative attitude by both writing an annotation to Suhrawardī’s work and writing independent Works. al-Shīrāzī criticizes Ibn Sīnā’s theory of description and stresses that it is hard for description to comprise of common constituent elements, namely the sum of types and distinctive constituent elements. The present study will primarily try to discuss al-Shīrāzī’s criticism of Ibn Sīnā in the “preface” of his annotation to Ḥikmat al-Ishrāq, as well as damages to the aforementioned philosophy and resources of illuminative philosophy Then examine the criticism toward Ibn Sīnā’s theory of description regarding al-Shīrāzī’s description. Considering the data acquired, the study aims to reveal al-Shīrāzī’s illuminative perception and examine the resources of criticism and solution offers generated.

Anahtar Kelimeler

Logic, Quṭb al-Dīn al-Shīrāzī, Suhrawardī, Enlightenment Philosophy, Criticism

Kaynakça

• Cihan, Ahmet Kamil. “Sühreverdî ve İşrakîlik”. İslam Felsefesi Tarih ve Problemler. ed. M. Cüneyt Kaya. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 4. Basım, 2017.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Tarîfât: Arapça-Türkçe Terimler Sözlüğü. çev. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997. Ekinci, Gülizar. “Kutbüddîn Şîrâzî’nin İşrâkî Felsefesinde Meşşâî Geleneğin Yeri”. İslam Tetkikleri Dergisi 12/2 (2022), 755-777.
• Fârâbî, Ebû Nasr. Mantıkta Kullanılan Lafızlar. çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 1. Basım, 2016.
• Gazâlî, Ebû Hâmîd. el-Maḳṣadü’l-esnâ fî şerḥi esmâʾillâhi’l-ḥüsnâ. thk. Bessâm Abdulvehhâb. Kıbrıs: Dar-ı İbn Hazm, 2003.
• Gazâlî, Ebû Hâmîd. İḥyâʾü ʿulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Mâ’rife, 1431.
• İbn Sînâ, Ebu Ali. Dânişnâme-i Alâî. çev. Murat Demirkol. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• İbn Sînâ, Ebu Ali. İşaretler ve Tembihler. çev. Ali Durusoy vd. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İbn Sînâ, Ebu Ali. Kitâbu’l-hudûd. çev. Aygün Akyol - İclal Arslan. Elis Yayınları, 2013.
• Kaya, Mahmut. “İşrâkiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/435-438. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kutbüddîn Şîrâzî. Şerhu Hikmetil-İşrâk. thk. Abdullah Nûrânî - Mehdî Muhakkık. 1 Cilt. Tahran: Müesseseti Mutâla’ât-ı İslamî, 1380.
• Kutluer, İlhan. “Sühreverdî”. 38/36-40. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2010.
• Olguner, Fahrettin. “Eflâtun”. 469-476. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1994.
• Sühreverdî, Şihabeddin. el-Meşâriʿ ve’l-muṭâraḥât. thk. Maksud Muhammedî - Eşref Ali Pûr. Müessese-i İran, 1385.
• Sühreverdî, Şihabeddin. Hikmetü’l-İşrâk (İşrâk Felsefesi). çev. Eyüp Bekiryazıcı - Üsmetullah Sami. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Sühreverdî, Şihabeddin. Kitâbü’t-Telvîhat. çev. Ahmet Kamil Cihan - Salih Yalın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Şehrezûrî, Şemsüddîn. Hikmetü’l-İşrâk Şerhi. çev. Tahir Uluç. İstanbul: Ketebe Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Şehrezûrî, Şemsüddîn. Şerhu Hikmetil-İşrâk. thk. Ahmed Abdurrahîm es-Sâyih - Tevfiîk Alî Vehbe. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-sekafeti’d-diniyye, 2012.
• Şerbetçi, Azmi. “Kutbüddîn-i Şîrâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/487-489. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Toktaş, Fatih. İslam Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Ulu, Mahmut. “IX/XV. Asır Osmanlı Anadolusu’nda Öne Çıkan Tarîkatlar ve Temsilcileri”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 32/3 (2021), 798-815.
• Uluç, Tahir. “Kutbuddîn Şîrâzî’nin İşrâkîliğin Anlaşılması ve Dönüşmesindeki Rolü”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 16/2 (2016), 205-236.
• Uluç, Tahir. Sühreverdî’nin İbn Sînâ Eleştirisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Ülken, Hilmi Ziya. Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
• Ünal Süngü, Asiye. Kutbüddîn Şîrâzî’de Metafizik. Süleyman Demirel Üniversitesi, Doktora Tezi, 2017.
• Vural, Mehmet. İslam Felsefesi Tarihi. İstanbul: Elis Yayınları, 2016.
• Walbridge, John. “Sühreverdî ve İşrakîlik”. çev. M. Cüneyt Kaya. İslam Felsefesine Giriş. ed. Richard C. Taylor. İstanbul: Küre Yayınları, 3. Basım, 2008.
• Walbridge, John. “A Sufi Scientist of the Thirteenth Century The Mystical Ideas and Practices of Quṭb al-Dīn al-Shīrāzī”. The heritage of Sufism. ed. Leonard Lewisohn. New York: Fordham University Press, 2012.
• Walbridge, John. The Science of Mystic Lights: Quṭb Al-Dīn Shīrāzī and the Illuminationist Tradition in Islamic Philosophy. Distributed for the Center for Middle Eastern Studies of Harvard University: by Harvard University Press, 1992.
• Ziyâî, Hüseyin. “Şihâbuddin Sühreverdî: İşrâkî Okulunun Kurucusu”. çev. Şamil Öçal - Hasan Tuncay Başoğlu. İslam Felsefesi Tarihi. ed. Seyyid Hüseyin Nasr - Oliver Leaman. İstanbul: Açılım Kitap, 2. Basım, 2017.