The Effect of Khabar al-Wāḥid Approach on the Interpretation of the Qurʾān

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 1, 101 - 120, 31.05.2023

Tuğba Yıldırım

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1283147

Öz

Since the information on religious issues was taken from Prophet Muhammad at the time of revelation, there was generally no need to question this information. However, reaching this information employing narration and transmission in the following periods necessitated the research of the information and practical value of the transmitted news. The knowledge and practical value of the al-khabar al-wāḥid, which is accepted as news that has yet to reach the level of tawātur, has been the subject of debate. Our study, which aims to deal with this term, used and discussed in common among the sciences of fiqh, ḥadīth, and kalām, has a unique quality in this respect. Discussing the al-khabar al-wāḥid mainly based on its evidential value has led to the determination of the views and attitudes of the sects on this issue, especially the studies carried out in the field of fiqh. From this point of view, the present study aims to deal with the al-khabar al-wāḥid approach, particularly for commentators from different sects who have come to the fore with their sectarian identity. The effort to evaluate the problem of whether the interpretation of the Qurʾān is an ideal tafsīr style in the example of al-Khabar al-Wahid, which has brought us by the interpretation of the Qurʾān based on the approach of the sect to which each commentator belongs, contributes to the importance of study.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Commentator, al-Khabar al-Wāḥid, Evidence Value

Haber-i Vâhid Yaklaşımının Kur'ân Yorumuna Etkisi

Öz

Hz. Peygamber zamanında dînî konulardaki bilgiler, bizzat kendisinden alındığı için bu bilgilerin sorgulanmasına genellikle ihtiyaç duyulmamıştır. Ancak sonraki dönemlerde bu bilgilere rivayet ve nakil yoluyla ulaşılması, nakledilen haberlerin bilgi ve amel değerinin araştırılması gereğini doğurmuştur. Tevatür derecesine ulaşamamış haber olarak kabul edilen haber-i vâhidin, bilgi ve amel değeri tartışmalara konu olmuştur. Fıkıh, hadis ve kelâm ilimleri arasında müşterek kullanılan ve tartışılan bu terimin tefsir ilmi açısından da ele alınmasını amaçlayan çalışmamız, bu yönüyle özgün bir nitelik taşımaktadır. Haber-i vâhidin çoğunlukla delil değeri üzerinden tartışılması, bilhassa fıkıh alanında yapılan çalışmaları, mezheplerin bu konudaki görüş ve tutumlarını tespit etmeye yönlendirmiştir. Buradan hareketle çalışmada, mezhep kimliğiyle ön plana çıkmış farklı mezheplere mensup müfessirler özelinde haber-i vâhid yaklaşımının ele alınması hedeflenmektedir. Her müfessirin mensup olduğu mezhebin yaklaşımını esas alarak Kur’ân’ı yorumlamasının sebep olduğu, haber-i vâhid örneğinde Kur’ân yorumunun ideal bir tefsir tarzı olup olmadığı probleminin değerlendirilme gayreti, çalışmanın önemine katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Müfessir, Haber-i Vâhid, Delil Değeri

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût, Adil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1421/2001.
• Alkan, Arif. “İslâm Âlimlerine Göre Âhâd Haberin Hüccet Değeri”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 5/1 (Haziran 2022), 182-203. https://doi.org/10.52637/kiid.1085477
• Apaydın, Hacı Yunus. “Haber-i vâhid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/355-363. TDV Yayınları, 1996.
• Apaydın, Hacı Yunus. “Hanefi Hukukçuların Hadis Karşısındaki Tavırlarının Bir Göstergesi Olarak Manevi Inkıta”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/8 (Ocak 1992), 159-194.
• Atar, Fahreddin. Fıkıh Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1988.
• Atay, Hüseyin. İslam’ın İnanç Esasları. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1992. Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. thk. Ebû Abdillah es-Sûrukî. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1357.
• Âyet ve Hadislerle Açıklamalı Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Mehmet Yaşar Kandemir vd. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2011.
• Battal, Esra. İbadetlerde Haber-i Vâhid’in Delil Olması Bağlamında Namaz. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ. Şerhu’s-sünne. thk. Şuayb el-Arnaût, Muhammed Züheyr eş-Şaviş. 15 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Basım, 1403/1983.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. Ahkâmü’l-Kurʾân li’ş-Şâfiî. thk. Abdülganî Abdülhâlik. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 2. Basım, 1414/1994.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. es-Sünenü’s-sagîr. thk. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî. 4 Cilt. Pakistan: Câmiatü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1410/1989.
• Beyzâvî, Abdullah b. Ömer. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vil. thk. Muhammed Abdurrahman. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1418.
• Buğda, Sadrettin. “Fıkıh Usûlü Disiplininde Âhâd Haberin Bilgi ve Delil Değeri”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 8/1 (Ocak 2022), 348-373.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Abdüsselâm Muhammed Ali Şahin. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 5. Basım, 1441/2020.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî el el-Fusûl fi’l-usûl. thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. 4 Cilt. Küveyt: Vezâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûnü’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1414/1994.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh/Tâcü’l-luga. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlim li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1407/1987.
• Cürcânî, Abdülkâhir. Derecü’d-dürer. 4 Cilt. Britanya: Mecelletü’l-Hikme, 1429/2008.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 24. Basım, 2011.
• Çetintürk, Tacettin. “Mezheplerin Haber-i Vâhid ile Amel Etmek İçin Benimsedikleri Şartlar ve Bu Şartların Hükümlere Etkisi-Kitâbu’l-Cenâiz Özelinde-”. Van İlahiyat Dergisi 9/15 (Aralık 2021), 60-83. https://doi.org/10.54893/vanid.996960
• Çiftci, Şaban. İmam Şâfiî’nin er-Risale’si ve Hadis İlmi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer b. Ahmed ed-. Sünen-i Dârekutnî. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2004.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman et-Temîmî. Sünen-i Dârimî. 4 Cilt. Dârü’l-Muğnî, 1412/2000.
• Demir, Zakir. Tefsir Terimbilimi’ne Alternatif Bir Alan-Ta’rîfât, Hudûd ve Mustalahât Kitâbiyâtı-. Ankara: Araştırma Yayınları, 2020.
• Demir, Zakir. “Türkiye’de Şia ve Mu’tezile Konulu Lisansüstü Tefsir Tezlerinde Mezhebî Kimlik/Aidiyet Yansımaları”. Kur’an Araştırmalarında Akademik Tezler-Batı ve İslam Dünyası Mukayesesi. 503-515. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi Araştırmaları, 2018.
• Dumlu, Emrullah. Haber-i Vâhid Özelinde İslâm Hukukçularının Hadis Tartışmaları. İstanbul: Ensar Yayınları, 2021.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as b. İshak es-Sicistânî. Sünen-i Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʿAsriyye, ts.
• Ebû Zehre, Muhammed. Ahmed b. Hanbel: Hayâtühû ve ʿasruhû-ârâʾühû ve fıkhuh. Dârü’l-Fikr, ts.
• Ebû Zehre, Muhammed. el-İmâm Ebû Hanîfe: Hayâtühû ve ʿasruhû-ârâʾühû ve fıkhuh. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 2. Basım, 2008.
• Ebû Zehre, Muhammed. el-İmâm eş-Şâfiʿî: Hayâtühû ve ʿasruhû-ârâʾühû ve fıkhuh. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1978.
• Ebû Zehre, Muhammed. el-İmâm Mâlik: Hayâtühû ve ʿasruhû-ârâʾühû ve fıkhuh. Kahire: Mektebetü’l-Enclû el-Mısriyye, 2. Basım, ts.
• Ebû Zehre, Muhammed. İbn Hazm: Hayâtühû ve ʿasruhû-ârâʾühû ve fıkhuh. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Erözdemir, Ömer Faruk. Kelam İlminde Ahad Haberin Epistemolojik Değeri: Nureddin es-Sabuni Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-luga. thk. Muhammed Avvad. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddin Muhammed. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, 1430/2009.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstasfâ. thk. Muhammed Abdüsselâm. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Gınbıroğlu, Mustafa. İslam Hukuk Metodolojisinde Âhâd Haber ve Cessâs’ın Âhâd Habere Yaklaşımı. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Gönan, Yavuz. Hanefî Âlimlerine Göre Haber-i Vâhid. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Güler, Abdurrahman. Hanefi Ekolünde Ma’ruf Sünnete Aykırılık Gerekçesiyle Haber-i Vahid ile Amel Edilmemesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah b. Muhammed. el-Müstedrek ʿale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkadir Ata. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1411/1990.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdirrahman. Kitâbü’l-ʿAyn. thk. Mehdî el-Mahzûmî. 8 Cilt. Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Hansu, Hüseyin. Mutezile ve Hadis. Ankara: Otto Yayınları, 2. Basım, 2012.
• Hansu, Hüseyin - Bilen, Mehmet. “Haber Tartışmaları Bağlamında Şâfi’i-Mu’tezile İlişkileri”. Uluslararası İmam Şafiî Sempozyumu. 270-291. İstanbul: Kent Işıkları, 2010.
• İbn Atıyye el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed. Cemheratü’l-luga. thk. Remzî Münîr el-Ba‘lebekkî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrahim. el-Kitâbü’l-musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1409.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. ez-Zarûrî fî usûli’l-fıkh. thk. Cemâleddin el-Alevî. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillah b. Muhammed. Ahkâmü’l-Kurʾân. thk. Muhammed Abdülkâdir Ata. 4 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
• İbrahim Mustafa vd. el-Muʿcemü’l-vasît. 2 Cilt. Kahire: Dârü’d-Daʿve, 2. Basım, 1392/1972.
• Karaman, Adem. Hanefî Ekolünde Kitâb’a Aykırılık Gerekçesiyle Haber-i Vâhid ile Amel Edilmemesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Karataş, Mehmet Zahir. İmam Şâfiî’nin Haber-i Vâhidin Delil Değeri ile İlgili Görüşü. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Kiyâ el-Herrâsî, Ebü’l-Hasen Şemsülislâm İmâdüddin Ali b. Muhammed b. Ali. Ahkâmü’l-Kurʾân. thk. Musa Muhammed Ali. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1405.
• Koçinkağ, Mansur. İlk Dönemde Sünnet ve Haber-i Vâhidle İlgili Tartışmalar. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Koçkuzu, Ali Osman. Rivâyet İlimlerinde Haber-i Vâhitlerin İtikât ve Teşri Yönlerinden Değeri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2. Basım, 2014.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Istılahları. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1980.
• Korkmazgöz, Rıza. “Kelâm İlminde Haber-i Vâhidin Bilgi ve Delil Değeri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18/1 (Mayıs 2018), 225-258.
• Korkut, Ramazan. “Şiî-Usûlî Gelenekte Haber-i Vâhidin Hüccet Değeri: Şerif Murtazâ”. Tasavvur/Tekirdağ İlahiyat Dergisi 7/2 (Aralık 2021), 1411-1448. https://doi.org/10.47424/tasavvur.1006857
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Ahmed el-Berdûnî, İbrahim Ettafeyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1384/1964.
• Kuşeyrî, Abdülkerim b. Hevâzin. Letâʾifü’l-işârât. thk. İbrahim el-Besyûnî. Mısır: el-Heyyietü’l-Mısriyyetü’l-Amme li’l-Kitâb, 3. Basım, ts.
• Kutluay, İbrahim. “İmâmiyye Şîası’na Göre Haber-i Vâhidin Hücciyeti Problemi- Şeyhü’t-Tâife et-Tûsî Özelinde-”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 14/2 (Ağustos 2014), 63-84.
• Kuzudişli, Bekir. Hadis Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2017.
• Kuzudişli, Bekir. Şîa ve Hadis. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017. Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh. el-Muvatta’. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1406/1985.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Teʾvîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed el-. Tefsîrü’l-Mâverdî/en-Nüket ve’l-’uyûn. thk. İbn Abdilmaksud. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Muhammed Rıza Muzaffer. Akaidü’l-imamiyye. Necef: Mektebetü’l-Emin, 1388/1968.
• Nergis, Murat - Memduhoğlu, Adnan. “Mâlikî Mezhebinde Haber-i Vâhid ve Kıyâs Teâruzu”. İlahiyat Akademi 16 (Aralık 2022), 113-138. https://doi.org/10.52886/ilak.1205962
• Öt, Şule. Kitâbu Ahbâri’l-Âhâd’ı Çerçevesinde Buhârî’nin Haber-i Vâhid Anlayışı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Özaykal, Merve Özdemir. “Kur’ân’ın Umûm Bildiren İfadelerinin Haber-i Vâhidle Tahsisi Konusundaki Usûlî Tartışmalar”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 31 (Nisan 2018), 203-229.
• Özdemir, Ahmet. “Âhâd Haberin Reddedildiği Durumlar - Ebû İshâk Eş-Şîrâzî (ö. 476/1084) Örneği-”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/23 (Aralık 2019), 508-527. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.610105
• Özdemir, Recep. “İmam Mâlik’in Metodolojisinde Haber-i Vâhidin Kaynak Değeri”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (Aralık 2016), 179-213. https://doi.org/10.18498/amauifd.282872
• Özkul, Serap. “İmam Şâfiî’nin Haber-i Vâhidi İtikatta Delil Olarak Kullanması Üzerine Bir Değerlendirme (er-Risâle Örneği)”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 6/2 (Ağustos 2022), 277-291. https://doi.org/10.52115/apjir.1132420
• Özmen, Ramazan. “el-Buhârî’nin Haber-i Vâhid Savunusunda Kullandığı Âyetler Üzerine Bir İnceleme”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/4 (Ağustos 2009), 217-251.
• Poyraz, Murat. Haber-i Vâhidi Kabul Kriterleri Açısından Hanefilerin Amel Etmedikleri Müslim Rivayetleri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Râzî, Ebû Abdillah Fahrüddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1420.
• Sâhib b. Abbâd, Ebü’l-Kasım. el-Muhît fi’l-luga. thk. Muhammed Hasan Âl-i Yâsîn. 11 Cilt. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1414/1994.
• Sakkar, Suheyb Mahmud. el-İhticac bi-haberi’l-âhâd. Amman: Dârü’n-Nûr, 1434/2014.
• Sâlih el-Verdânî. Akaidü’s-Sünne ve Akaidü’ş-Şîa. Beyrut: el-Ğadir li’d-Dirâse ve’n-Neşr, ts.
• Sâlih, Subhî. Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları. çev. Mehmet Yaşar Kandemir. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 13. Basım, 2017.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer. Tefsîrü’l-Kurʾân. thk. Yâsir b. İbrahim. 6 Cilt. Riyad: Dârü’l-Vatan, 1418/1997.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, ts.
• Sevgili, Hamit. “Ebû İshâk eş-Şîrâzî’nin Usûl Anlayışında Âhâd Haberin Epistemolojik Değeri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (Aralık 2019), 227-255. https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.634729
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdris b. Abbas. Tefsîrü’l-İmam eş-Şâfiî. thk. Ahmed b. Mustafa el-Ferrân. 3 Cilt. Suudi Arabistan: Dârü’t-Tedmuriyye, 1427/2006.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdris. er-Risâle. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kasım Müsnidü’d-Dünya Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, ts.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Necmüddin Süleyman b. Abdilkavî. el-İşârâtü’l-ilâhiyye ile’l-mebâhisi’l-usûliyye. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Ali. el-Udde fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Rızâ el-Ensârî el-Kummî. 2 Cilt. Kum: Şebeketü’l-Fikr, 1417.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Ali. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kurʾân. thk. Ahmed Habîb Kasîr el-Âmilî. 10 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Aʿlemî, 1434/2013.
• Türkan, Mustafa. “Hanefî ve Zâhirî Usûlcülerin Kur’ân’ın Âmm Lafızlarının Delâleti ve Haber-i Vâhidle Tahsîsine İlişkin Görüşlerinin Fıkhî Düzenlemelere Etkisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24/1 (Haziran 2020), 5-25. https://doi.org/10.18505/cuid.686572
• Uyar, Mazlum. İmâmiyye Şiası’nda Düşünce Ekolleri Ahbârîlik. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2000.
• Ünügür Tekin, Peyman. “İmâmiyye Şîası’nda Umûmu’l-Kur’an’ın Haber-i Vâhidle Tahsîsi -Usûlîlik Özelinde-”. Hitit İlahiyat Dergisi 21/2 (Aralık 2022), 1127-1160. https://doi.org/10.14395/hid.1162640
• Yıldırım, Tuğba. Ahkâm Âyetlerinin Sünnî ve Şiî Yorumu: Cessâs ve Tûsî Örneğinde. Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 4. Basım, 2012.